Hypnotherapie of kermisgeneeskunde?

English summary

Hypnosis is a trancelike state during which the hypnotised person is more open to suggestions of the hypnotiser and less open to other stimuli, akin to what one experiences if one is absorbed in some kind of mental activity like reading a book. Therapeutic use of hypnosis dates back to Mesmer (1780). About a century ago it was popular as cure for conversion. It fell out of use in regular psychotherapy, but an army of lay therapists is using ‘hypnotherapy’. They claim that it can improve the contact with your unconscious, with your previous life, and improve your capacities in sports, work and other useful fields.

Nederlands

Het woord hypnose is afgeleid van het Griekse hupnos, wat slaap betekent. Dat geeft al aanleiding tot een wijdverbreid misverstand. Hypnose heeft namelijk met slapen niets te maken, hetgeen bevestigd is in EEG-onderzoek. Het is niet eenvoudig om een definitie te geven van hypnose. Men zou hypnose een veranderde ervaringstoestand of trance kunnen noemen, waarbij de gehypnotiseerde meer openstaat voor (therapeutische) suggesties, minder eigen initiatief toont en de aandacht meer gericht is op de interactie met de hypnotiseur en minder op de omgeving. Tranceachtige situaties maakt bijna iedereen mee. Verdiept zijn in een spannend boek en niet horen dat iemand tegen je praat bijvoorbeeld of het fenomeen dat de pijn van een kies verdwenen is als je in de stoel van de tandarts zit. (Ontleend aan: Dries Fortuin, Hypnose als anti-emeticum, proefschrift Universiteit van Amsterdam 1992.)

Vanaf 1780 maakte Franz Anton Mesmer, een Oostenrijkse arts, furore met hypnose, handoplegging en het strijken van lichaamsdelen en hocus pocus waarbij hij sprak over ‘magnetische krachten’. Om wetenschappelijk te overtuigen misbruikte hij bij een psychologisch fenomeen (hypnose) gewichtige taal uit een ander referentiekader (natuurwetenschappen). In de latere jaren van de negentiende eeuw werd hypnose gebruikt als reguliere psychotherapietechniek, met name om zogeheten conversieverschijnselen te genezen.

In de reguliere psychotherapie wendden behandelaars zich meer en meer tot inzichtgevende en gedragstherapeutische methoden, waarbij geen gebruik gemaakt wordt van hypnose. Maar ook nu nog zijn er reguliere psychotherapeuten die hypnose af en toe met succes als suggestieve therapievorm toepassen, bijvoorbeeld bij bovengenoemde conversieverschijnselen. Conversie is een lichamelijke uitdrukkingswijze van een onbewust psychisch conflict. Klassiek voorbeeld is de non met de verlamde hand: er zijn onbewuste (dus niet als zodanig ervaren) masturbatiewensen, maar die wensen kunnen niet worden vervuld, omdat zij streng verboden zijn. Het ‘uitdrukkingskarakter’ van het symptoom is daarbij evident.

De werkzaamheid van hypnose bij de zogenaamde functionele klachten (lichamelijke symptomen zonder duidelijk aantoonbaar lichamelijke oorzaken) is echter enigszins discutabel. Er is wel onderzoek gedaan waaruit bleek dat bijvoorbeeld functionele buikklachten (zoals het Prikkelbare Darm Syndroom) kunnen verminderen bij hypnose, maar allerlei andere vormen van psychotherapie kunnen hier net zo effectief zijn. Hypnose is hiervoor dus geen specifieke behandeling. Het lijkt het meest waarschijnlijk dat deze resultaten berusten op een placebo-effect.

De term ‘hypnotherapie’ raakte in de twintigste eeuw in gebruik om het therapeutisch gebruik van hypnose van de kermishypnose te onderscheiden. In de marge en vooral naast de reguliere psychotherapie ontwikkelden hypnotherapeuten overigens steeds verdergaande ideeën over hun mogelijkheden. Omdat de opleidingen tot hypnotherapeut niet kieskeurig zijn met het aannemen van leken op het gebied van psychologie en geneeskunde ontwikkelen die ideeën zich vaak tot waanachtige proporties die niets meer te maken hebben met biologie, (patho-)fysiologie of psychologie. Zo zouden mensen die in hypnose zijn een beter contact hebben met hun onbewuste en daardoor in hypnose sneller tot zelfinzicht komen. Men zou zelfs herinneringen aan het leven in de baarmoeder kunnen hebben en zelfs bij de zogenaamde regressie- of reïncarnatietherapie tijdens hypnose zijn vorige levens kunnen herbeleven. Voorts zouden coaches de methode kunnen gebruiken om hun klanten betere prestaties te laten leveren, niet alleen in de sport maar ook in het bedrijfsleven en in de maatschappij in het algemeen.

Hoedt u bij al deze lieden voor kwakzalverij!

Op de website van de Stichting Skepsis staat een groot aantal artikelen over hypnose, onder andere over de vermeende geheugenverbetering door hypnose en de geschiedenis van de hypnose omstreeks de vorige eeuwwiseling.

Ronald van den Berg is psychiater en bestuurslid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij.

Nieuwsbrief

De Digitale Nieuwsbrief van de VtdK houdt u regelmatig op de hoogte van nieuwe artikelen op deze site.