BeenKliniek verkoopt gebakken vacuümlucht

De interesse in het vacuümwonder is groot. En dat is niet verwonderlijk gezien de beloftes. We lezen op de website van de firma: “Eindelijk weer gezonde benen, het apparaat maakt doorbraak mogelijk bij de behandeling van beenklachten. Vacuümtherapie, nieuw in Nederland, is beproefd in Europa.”

We lezen verder dat het “hoogstaande medisch apparaat” veel in een ziek been kan aanpakken, van etalagebenen, spataderen tot diabetesvoeten. Het zijn klachten, zo heeft het bedrijf berekend, waar in Nederland 3,5 tot vier miljoen mensen (ooit) mee te maken krijgen. “Eindelijk is er een effectieve behandelmethode voor veel beenklachten,” claimt het bedrijf: “Beproefd: de effectiviteit is aangetoond met studies” en “snel herstel: doorgaans binnen zes weken van uw klachten af.”

De BeenKliniek is een alleskunner. In de vestigingen van de BeenKliniek is ook een RSI-kliniek gevestigd waar ze de “revolutionaire” vacuümtherapie inzetten bij rsi-klachten in met name de (boven)armen. En dat gebeurt ook “met lovende resultaten”, luidt al weer zo’n prachtige claim. 

Het zijn beloftes die (voorlopig) moeten worden aangeduid als gebakken lucht “uit” een vacuümpomp, tegen een (niet door verzekeraars vergoed) bedrag van zevenhonderd euro (twaalf behandelingen). Het bedrijf met zijn hoofdvestiging op het oude Demka-terrein in Utrecht, waar vroeger een staalfabriek stond, beweert dat de effectiviteit van hun behandeling in “studies” is aangetoond. Maar dat is onzin: de medische claims die het hanteert kan het bedrijf niet waarmaken, in de verste verte niet.

Om verwarring te voorkomen: in de meeste ziekenhuizen wordt een vacuümpomp (luchtzuigertje) gebruikt bij de behandeling van ernstige (open)wonden die met een soort folie luchtdicht worden afgesloten en vervolgens onder licht vacuüm worden gezet. Wondvocht wordt zo sneller afgevoerd, wat genezing bevordert. Het is een behandeling die de afgelopen jaren breed wordt toegepast en waarvan de effectiviteit wetenschappelijk is aangetoond in tientallen patiëntenstudies (zie ook bijvoorbeeld deze PDF). 

De misleidende claims van de BeenKliniek over onder meer spataderen en pijnlijke etalagebenen veroorzaken verwarring. Patiënten bevragen vaatchirurgen over de behandeling in de BeenKliniek, zo hebben vaatchirurgen de Vereniging tegen de Kwakzalverij laten weten. De patiënten komen er mee in de spreekkamer, nadat ze in een advertentie of op de website van de BeenKliniek veelbelovende claims hebben gezien over een “fantastische vacuümtherapie”.

De beroepsvereniging van vaatchirurgen, de Nederlands Vereniging voor Vaatchirurgie (NVvV), heeft geen behoefte om iets van de BeenKliniek te vinden, om zo haar leden een handje te helpen in de spreekkamer. “De NVvV heeft niet als doel en is niet in staat om alle behandel-alternatieven die buiten de reguliere vaatchirurgische zorg vallen op inhoud te beoordelen dan wel te controleren”, zo laat de secretaris van de vereniging, Gert Jan de Borst, vaatchirurg bij het UMCU, desgevraagd weten. Vacuümtherapie komt niet voor in de richtlijnen van de NVvV en ook niet in die van de Kwaliteitskoepel Medisch Specialisten.

En dus zijn we zelf maar aan de gang gegaan.

De BeenKliniek, waarmee in 2013 in Utrecht een beginnetje werd gemaakt, is een initiatief van de Utrechtse fysiotherapeut Maarten Coolen (BIG-geregistreerd). Hij richtte in 2014 het bedrijf VacuMedical op. Het haalde dat jaar twee ton uit de markt (“crowdfunding” in de vorm van een driejarige lening met een vaste rente van 8 %) om meer klinieken in Nederland te kunnen openen, op basis van het franchiseprincipe. Dat uitrollen over Nederland is nodig omdat Coolen, naar eigen zeggen, “de vraag in zijn vestiging in Utrecht niet meer aan kon”. Zijn broer Hein Coolen, een gepromoveerd chemicus die bij enkele farmaceutische bedrijven heeft gewerkt, is medevennoot van VacuMedical. Compagnon is verder basisarts Bernard Mulder die daarvoor bij enkele bedrijven als bedrijfsarts heeft gewerkt; hij is de medisch directeur. De ambities van VacuMedical zijn groot: eind 2015 moeten er in Nederland minimaal tien klinieken draaien met een vacuümmachine, voor benen en armen.

VacuMedical haalt haar vacuümmachines uit Duitsland, bij het bedrijf Weyergans in Düren, achter Aken. Deze firma ontwikkelde de Vacumed-machine in de jaren tachtig (van de vorige eeuw) voor de Duitse ruimtevaartorganisatie DLR voor ruimtevaart-experimenten. Deze zijn in 1998 uitgevoerd in het Europese Spacelab, aan boord van de Amerikaanse spaceshuttle Columbia. De proeven onder gewichtsloosheid waren overigens voornamelijk gericht op de pompactiviteit van het hart.

Het bedrijf Weyergans zette vervolgens zijn vacuümmachine in als afslanker, het “wegzuigen” van overbodig vet (cellulitis). Later is daar de behandeling van beenklachten en van rsi bijgekomen. Eigenaar Rudolf Weyergans heeft een zestigtal patenten op zijn naam staan die betrekking hebben op het gebruik van een vacuümkamer om cellulitis (vetophoping, sinaasappelhuid) te lijf te gaan. 

Mensen met beenklachten (of met cellulitis) worden met het onderlichaam in een vacuümkamer geschoven. Deze is in staat een lichte onderdruk te creëren van niet meer dan 20 tot 70 millimeter kwik. Er wordt een half uurtje, met tussenpozen, vacuüm getrokken in de tank. De trekfrequentie is afhankelijk van de klachten. “Vacuüm stimuleert de circulatie van het bloed en van het lymfevocht en voert zuurstof en nieuwe voedingsstoffen aan en afvalstoffen af”, is de fysische uitleg van het bedrijf over wat er zich in het lichaam zou afspelen.

Of deze verklaring enig hout snijdt? Bij rsi? Bij spataderen (verwijde aders in de benen die ontstaan als aderklepjes niet goed meer sluiten en er bloed terugstroomt) ? Bij etalagebenen (vernauwingen in de beenslagaderen door kalkafzetsels wat kramp en pijn oplevert)? Welk mechanisme dan, en voor welke aandoening? Vragen, vragen en nog eens vragen.

Mogelijk interessanter is de vraag of de effectiviteit van deze vacuümbehandeling in (meerdere/grote) patiëntenstudies is aangetoond, voor de verschillende aandoeningen, die overigens ook nog eens verschillende oorzaken hebben? Het antwoord luidt nee: er zijn geen patiëntenstudies.

Om te beginnen: de zoekmachine van het medische databestand PubMed slaat niet aan op het woord VacuMed, de naam van apparaat waarmee alle behandelingen plaatsvinden. De zoekmachine slaat weliswaar aan op “vacuüm” in combinatie met “benen” of “varicose” (spataderen) maar er komen alleen studies/publicaties tevoorschijn over versnelde wondgenezing. Ook de combinaties “vacuüm” en “claudicatio(n)” (spataderen), “diabetic foot en “rsi” leveren geen artikelen op; slechts studies gericht op die versnelde wondgenezing komen boven water. Hetzelfde gebeurt als deze vier begrippen worden gecombineerd met “lower body negative pressure”.

Een vermeldenswaardig onderzoekje komt bovendrijven, een publicatie van vaatchirurgen van het AMC in Amsterdam (in februari 2000 in het wetenschappelijke tijdschrift Vasa van de Europese vaatchirurgenvereniging). Zij hebben gekeken of vacuümtherapie (onder overigens een veel hoger vacuüm dan VacuMedical in de BeenKliniek hanteert) invloed heeft op de doorbloeding en of er zo meer zuurstof richting huidoppervlak wordt aangevoerd. Ze onderzochten tien patiënten (de helft had daadwerkelijk beenpijn (etalagebenen), de andere helft bestond uit gezonde mensen). Hun antwoord luidt: nee, een vacuümmachine is geen hulpmiddel bij de behandeling van onvoldoende doorbloeding van het onderbeen.

Op de website van het bedrijf Weyergans in Duitsland staat een lijst met een veertigtal artikelen die enige bewijsvoering zou moeten leveren. Maar niets is minder waar. Het zijn artikelen die experimenten beschrijven met onder meer atleten en met dialysepatiënten, of ze gaan over mogelijke mechanismen. Patiëntenstudies die enig hout snijden, zitten er echter niet bij.

Het Nederlandse bedrijf VacuMedical levert, gevraagd naar de wetenschappelijke onderbouwing achter zijn claims, vijf artikelen aan met achtergrondinformatie over de vacuümtherapie. Twee van deze artikelen komen uit Kazachstan: één heeft een abstract in het Engels waaruit blijkt dat het om wondgenezing gaat en niet om beenklachten zoals etalagebenen en spataderen. Maar te controleren is dit niet: het artikel is geschreven in het Russisch. Het andere stuk uit Kazachstan, gepubliceerd in het weinig bekende halfjaarsblad Archiv Euromedica, gaat over het gebruik van de vacuümkamer bij vijftig patiënten met een diabetesvoet. VacuMedical stuurde verder een A4-tje over een Duitse case-studie over de behandeling van een 89-jarige patiënt met een diabetische voet. Ook hier is gekeken naar wondgenezing. Verder leverde VacuMedical een verslagje aan over een studie van het Britse bedrijf Future Wellbeing (distributeur van medische apparaten en dus ook van de VacuMed) in het Britse Chapel-En-Le-Frith (graafschap Derbyshire). Het bedrijf liet tien patiënten met spataderen behandelen. Zij konden na afloop van de vacuümbehandeling (een kleine twintig keer in de vacuümkamer) iets verder lopen met tevens minder pijn, zo is te lezen in het stuk. Ook de spataderen zien er wat beter uit. De onderzoeksresultaten van dit weinig onafhankelijke onderzoekje zijn echter nergens gepubliceerd. Als vijfde “bewijs” stuurt VacuMedical een conceptversie van een artikel van Italiaanse artsen uit Genua. Zij behandelden patiënten met lymfoedeem (een ophoping van lymfevocht) eerst chirurgisch waarna ze een extraatje kregen in de vorm van een behandeling in de vacuümkamer. De microchirurgische ingreep onttrok veel vocht, de vacuümbehandeling deed daar nog een ietsepietsje bovenop, zo is te lezen in het conceptartikel, dat nog nergens is gepubliceerd.

Veel om het lijf hebben de vijf aangeleverde stukken dus niet, de artikelen leveren geen enkel bewijs voor de claims die de BeenKliniek hanteert. Er zijn geen patiëntenstudies voor de verschillende aandoeningen, er zijn geen publicaties in serieuze wetenschappelijke tijdschriften. In goed Nederlands: er is geen bewijs van enige effectiviteit van de behandeling bij verschillende aandoeningen, zoals de BeenKliniek claimt. En dan komen kwalificaties als kwakzalverij en misleiding om de hoek kijken.

Ook Joep Teijink, vaatchirurg in het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven en hoogleraar aan de universiteit van Maastricht, heeft zich gestoord “aan de pretentieuze manier van aanbeveling van deze therapievorm, zonder dat hier bewijsvoering voor te vinden is”, zegt hij desgevraagd.

Teijink is oprichter van ClaudicatioNet, het landelijke netwerk van specialisten en fysiotherapeuten, dat zich sterk maakt voor looptherapie (onder begeleiding) voor patiënten met claudicatio intermittens (etalagebenen). Teijink werd door collega-vaatchirurgen en fysiotherapeuten, aangesloten bij ClaudicatioNet, op de BeenKliniek geattendeerd. “In ben met ze gaan praten en heb aangegeven dat ik sceptisch ben en niet onder de indruk van de beschikbare literatuur, maar dat ik bereid ben om goed geïnformeerde patiënten bij een studie te betrekken, een gerandomiseerde en geblindeerde behandeling.”

“Een groep krijgt naast looptherapie een vacuümbehandeling, een tweede groep krijgt looptherapie en een nep-behandeling (‘sham’): patiënten gaan het apparaat in maar die wordt op een zeer lage (zeker onwerkzame) stand gezet. In dit tweearmige onderzoek zullen 20 versus 20 etalagebeen-patiënten worden geïncludeerd. Drie ziekenhuizen (het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven, het Màxima Medisch Centrum in Veldhoven en het St. Anna Ziekenhuis in Geldrop) gaan hierin samenwerken. Een onderzoekaanvraag is neergelegd bij de verantwoordelijke medische ethische commissie”, zegt Teijink.

De studie van Teijink en zijn collega vaatchirurgen om de klinische relevantie duidelijk te maken, zal worden uitgevoerd in een afgebakende samenwerking met VacuMedical, laat de Eindhovense vaatchirurg weten. De samenwerking bestaat uit het beschikbaar stellen van vacuümbehandelingen. Een beginnetje dat onderzoek (en dan alleen voor etalagebenen, andere genoemde aandoeningen als rsi en spataderen zijn daarmee nog steeds niet in beeld). En als alles meezit zou dat de weg kunnen openen naar meer serieuzere onderzoeken ter onderbouwing van gezondheidsclaims.

Claims die niet gebruikt zouden mogen worden, vindt ook de website ClaudicatioNet, het netwerk van vaatchirurgen en fysiotherapeuten.

We lezen: 

”We krijgen veel vragen over de effectiviteit van vacuümtherapie. Op dit moment is er nog geen wetenschappelijk bewijs over het effect van deze vorm van therapie bij de indicatie claudicatio intermittens. Om deze reden zal ClaudicatioNet, in samenwerking met de BeenKliniek in Eindhoven, in oktober 2015 een pilotonderzoek starten naar de eventuele meerwaarde van intermitterende vacuümtherapie bij patiënten met claudicatio intermittens.”

Naschrift 21 oktober 2015

Mosaderma-kliniek gaat ook in vacuüm

Ook de privékliniek Mosaderma in Hoensbroek, van dermatoloog Peter Mulkens, heeft sinds de zomer een VacuMed-machine in huis, tippen websitelezers. Bij Mosaderma zijn ze dolenthousiast over het apparaat. “Vacuümtherapie is een zeer effectieve en innovatieve behandelmethode  tegen cellulitis, spataders, pijnklachten, krampen, rusteloosheid en diverse andere klachten aan uw benen”, prijst het bedrijf op zijn Facebook-pagina het nieuwe apparaat aan. Mulkens reageert niet op kritische vragen over deze niet-bewezen behandelmethode.

Naschrift 3 januari 2016

BeenKliniek mag valse claims niet meer gebruiken

De BeenKliniek kan haar claims over de genezende en effectieve werking van haar  vacuümapparaat bij etalagebenen, diabetesvoet, spataderen en RSI-klachten niet waarmaken. Ze zijn daarom misleidend en oneerlijk en mogen daarom niet meer door de BeenKliniek worden gebruikt, oordeelde de Reclame Code Commissie (RCC) begin december 2015. De kliniek is niet tegen de uitspraak in beroep gegaan en heeft inmiddels haar website geheel veranderd. Het aantal harde claims op de vernieuwde website is flink teruggebracht. Er staan nog wel een paar boude beweringen over dat een behandeling in de vacuümtank er bijvoorbeeld voor zorgt dat “de kleinste bloedvaatjes (de haarvaatjes, red.), die  niet meer optimaal functioneren, zich weer openen”. Een bewering waarvoor geen wetenschappelijke onderbouwing is. Ook in een advertentie in de Metro van december beweert de BeenKliniek dit.