Nominaties Meester Kackadorisprijs 2021/2022

De Vereniging tegen de Kwakzalverij (VtdK) reikt jaarlijks de Meester Kackadorisprijs uit aan een persoon of organisatie die kwakzalverij in ruime mate heeft bevorderd (zonder zelf kwakzalverij te bedrijven). Er zijn dit jaar vijf organisaties/personen genomineerd; de winnaar wordt op 1 oktober a.s. bekend gemaakt op het jaarsymposium van de vereniging in Amsterdam.

Opvallend is dat dit jaar onder de vijf genomineerden drie personen een (semi)overheidsfunctie hebben.
Het gaat om:
• Minister Karien van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), inhoudelijk verantwoordelijk voor het programma Stimulering Arbeidsmarktpositie (STAP) van het UWV;
• prof.mr. J.G. (Jaap) de Hoop Scheffer, voorzitter van het Kapittel der Civiele Orden; en
• mw. mr. S.J.S. (Sue) Preenen, officier van justitie bij het Expertisecentrum Medische Zaken van het Openbaar Ministerie.

Verder zijn er twee media genomineerd, het tv-programma OP1 en het tijdschrift Ouders van Nu.

Hieronder de uitgebreide verantwoording van de vijf nominaties, in willekeurige volgorde.

1. Op1

Op1 is, naar eigen zeggen, een veelzijdige talkshow met elke dag een ander presentatieduo. De vroeg in de avond al aangekondigde lijst gasten klinkt vaak veelbelovend, maar deskundige gasten krijgen geregeld te weinig tijd om iets fatsoenlijk uit te leggen. De presentatoren houden ervan hun gasten in de rede te vallen.

Maandagavond 25 oktober 2021 werd een dieptepunt bereikt. Het onderwerp was de coronapandemie en het oplopende aantal besmettingen. Er zaten drie artsen aan tafel, die hun kennis probeerden te delen en die zich keurig hielden aan de regels van het wetenschappelijk debat, maar niet altijd slaagden zij erin om hun zinnen af te maken. De redactie had als vierde spreker over dit onderwerp ene Mike Verest uitgenodigd, een naar eigen zeggen “holistisch gezondheidsdeskundige, spreker, reiziger en founder van de Leef Bewust Lifestyle®.”

Hij is een zakenman die via zijn website Leefbewust.nu reclame maakt voor de “Leef Bewust Academie voor leefstijl en gezondheid”, waar hij zijn gezondheidsadviezen slijt en via de webshop kruidenpreparaten en boeken verkoopt. Voor 197 Euro per jaar kun je “membership” verwerven.

Hij is natuurlijk tegenstander van vaccinatie. De aanwezige artsen waren niet in staat, en kregen ook niet voldoende tijd, om zijn Gish Galop te onderbreken en hem weerwoord te geven. De presentatoren grepen niet in en lieten hem nogal lang aan het woord. Het mondde uit in een klassiek voorbeeld van ‘false balance’-journalistiek.

Het eindresultaat was dat een zakenman uit het alternatieve circuit hierdoor gratis bij Op1 een advertorial kon plaatsen en zijn werk kon promoten.

2. Jaap de Hoop Scheffer, voorzitter van het Kapittel der Civiele Orden

Hij is genomineerd in de hoedanigheid van voorzitter van dit Kapittel en daarmee als verantwoordelijke voor het jarenlang uitdelen van ridderorden aan kwakzalvers, onder wie Inès von Rosenstiel, die eind 2021 zelfs tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau werd bevorderd. Zij was degene die de zogenaamde ‘integrative medicine’ in ons land importeerde.

Hoe kan zoiets geschieden? Het Kapittel kijkt bij de aanvragers naar verdiensten voor de maatschappij en treedt in overleg met de burgemeester van de plaats waar de te decoreren persoon woont. Ook excellentie in het eigen beroep kan soms beloond worden met een lintje. Minstens drie aanbevelingen vanuit diverse sectoren zijn een vereiste. De Koning moet zijn fiat geven en doet dit zodra de commissie de voordracht goedgekeurd heeft. Het Kapittel raadpleegt in het geval van medische beroepen de Inspectie voor de Gezondheidszorg, (IGJ), die vervolgens uitzoekt of er tuchtrechtelijke problemen met een persoon zijn. Meer doet de IGJ niet.

Kwakzalvende artsen kunnen worden geridderd zolang hun geen tuchtrechtelijke maatregelen zijn opgelegd. Scholten en Van Gelder waren twee Utrechtse homeopaten, die reeds in 2014, het jaar waarin De Hoop Scheffer begon, tot ridder in de Orde van Oranje-Nassau werden benoemd. Zij hadden in Afrika geëxperimenteerd met een pseudo-homeopathisch middel. In de periode vanaf 2014 tot heden zijn er met regelmaat koninklijke onderscheidingen toegekend aan alternatieve artsen, waarbij antroposofische artsen de voorkeur genieten.

De vereniging hoopte dat De Hoop Scheffer als nieuwe voorzitter de teugels wat strakker zou gaan aanhalen en dergelijke uitglijders zou voorkomen maar is daarin teleurgesteld: sinds zijn aantreden als voorzitter in 2014 zijn nog altijd bijna jaarlijks aan alternatieve medici onderscheidingen verleend! Het onderscheiden van artsen die zich niet houden aan niet-reguliere behandelwijzen geeft naar het oordeel van de jury de samenleving een verkeerd signaal, nog afgezien van het feit dat de onderscheidenen zich in hun dwalingen gesterkt zullen voelen.

3. Mevrouw ir. C.E.G. van Gennip, minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Zij is genomineerd als inhoudelijk verantwoordelijke voor het programma Stimulering Arbeidsmarktpositie (STAP) van het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV). Deze instelling geeft werkzoekenden € 1000- om een ‘opleiding’ te volgen, maar naar het oordeel van de jury dan wel een opleiding in de betere kwakkunde. Mensen kunnen zich o.a. inschrijven bij opleider Civas en bij Instituut CAM voor een cursus hypnotherapie of aroma- en bach-bloesemtherapie.

Daarnaast kan iemand opgeleid worden tot energetisch therapeut, aura- en chakrahealer, innerlijk kind-therapeut, voetreflextherapeut, reiki-master, kruidengeneeskundige, edelsteentherapeut, kleurentherapeut, magnetiseur en orthomoleculaire (voeding)therapeut. Een cursus medische basiskennis behoort ook tot de mogelijkheden. En via het Instituut voor Eclectische Energetische Natuurgeneeskunde (E.E.N.) kan er een ‘registeropleiding E.E.N. therapeut’ worden gevolgd.

Hoewel het te begrijpen is dat het UWV moeite doet om mensen aan een baan te helpen, is het kritiekloos aanbieden van dit soort cursussen in wezen het aanbieden van een beter soort opleiding tot oplichter.

STAP-budget is sinds begin 2022 een nieuwe vergoeding voor scholing en staat voor Stimulering van de Arbeidsmarkt Positie. Iemand kan per jaar een vergoeding van maximaal € 1000 aanvragen voor scholing, om zo een verbetering van zijn/ haar arbeidspositie te bewerkstelligen.

Het STAP-budget is beperkt. In 2022 is er € 160 miljoen beschikbaar. Dit budget is verdeeld over 5 aanvraagperiodes. Hiermee kunnen ruim 160.000 personen scholing volgen. Meer informatie over dit alles is te vinden op het STAP-portaal. De informatieve site maakt wel duidelijk dat het combineren van meer dan één opleidingen niet is toegestaan. De ambitieuze cursist die dacht de homeopathie en de voetzoolreflexologie te gaan combineren, die moet worden teleurgesteld!

De jury spreekt er haar verbazing over uit, dat het UWV – na zijn demarches uit de jaren 2012-2015 toen vergelijkbare opleidingen tot spiritueel beltherapeut met baangarantie werden gesubsidieerd – niets wijzer is geworden na de brede kritiek uit 2015. Kamerleden maakten de UWV-leiding belachelijk, maar de door het bedrijfje Paradidakt opgestreken subsidie werd pas afgeschaft nadat gebleken was dat de baangarantie niet waargemaakt kon worden.

Na hevig protest van het UWV, bij monde van zijn woordvoerder, besloot de jury om niet het UWV maar de minister van SZW als politiek eindverantwoordelijk persoon te moeten nomineren. Het UWV stelde: “De STAP-regeling is een politiek instrument waarbij de vormgeving en voorwaarden met de Tweede Kamer zijn besproken. Welke opleidingen daarvoor in aanmerking komen ligt niet bij UWV. Daar heeft naast de politiek het DUO een rol in, maar UWV niet.” Dat haar Toetsingskamer STAP niet in staat is gebleken om subsidiëring van de tot kwakzalver opleidende cursussen te voorkomen, is de minister beslist aan te rekenen en rechtvaardigt haar nominatie.

4. Mw. mr. S.J.S. Preenen, Hoofdofficier van Justitie, Arrondissementsparket Noord-Holland

Het Openbaar Ministerie (OM) is belast met de leiding over het opsporingsonderzoek en met de vervolging van strafbare feiten. Ook een zorgverlener kan, nadat een patiënt aangifte gedaan heeft van een verkeerde medische (be)handeling, in principe vervolgd worden. ‘Klassieke voorbeelden’ van zo’n strafbaar feit zijn het afzetten van het verkeerde been of het toedienen van onjuiste medicatie of bloed van de verkeerde bloedgroep.

Binnen het Openbaar Ministerie worden de medische zaken behandeld door medische officieren. Bij ieder groot regionaal parket is er een werkzaam en medische zaken uit de kleinere lokale parketten worden doorgeleid naar een collega. Van de medisch officier van justitie wordt een zekere expertise verwacht als het om medische zaken gaat, een categorie waarbinnen gewone officieren zich vaak niet deskundig genoeg achten. Recent kreeg een zaak tegen een chiropractor zijn beslag waarin volgens de jury de medische kennis van de medische officier ernstig te kort schoot, resulterend in een onverdiende vrijspraak.

Het betrof een zaak waarin bij een patiënt tijdens een chiropractische nekmanipulatie door een Haarlemse chiropractor een hersenstam-infarct optrad, leidende tot levenslange invaliditeit en 100% zorgbehoefte van een voordien gezonde jongeman. De oorzaak van dit herseninfarct is gelegen in beschadiging van de in hals lopende slagaders.

De chiropractor werd veroorzaking van ernstig lichamelijk letsel en het niet bieden van informed consent ten laste gelegd. De verdediging voerde aan dat het wellicht twee pre-existente dissecties van de vaatwand geweest zouden zijn die de hoofdpijn hadden veroorzaakt en dat de manipulatie van de nek hoogstens een secundaire rol gespeeld zou hebben. Het is deze verdedigingsstrategie die steevast ook bij de talrijke rechtszaken in de VS wordt gevolgd. Vooral chiropractoren hechten geloof aan een dergelijke argumentatie, maar merkwaardigerwijs deden in deze zaak alle ‘deskundigen’ met succes een beroep op deze redenering. Een eerder in de civiele procedure geconsulteerde hoogleraar neurologie achtte een causaal verband tussen de toegepaste levensbedreigende nekmanipulatie en de opgetreden complicatie bewezen.

Het OM, in de persoon van medisch officier mevrouw mr. C.N. Brugman, koos ervoor als deskundigen twee chiropractoren (!) en een forensisch arts in te schakelen en geen neuroloog. Zo stond de uitkomst – vrijspraak – van tevoren vast. De drie chiropractoren herhaalden dat de beklaagde strikt volgens ‘beroepsnorm’ van de Nederlandse Chiropractoren Associatie gehandeld.

De medisch officier realiseerde zich niet dat deze beroepsnorm door henzelf is bedacht en aanzienlijk verschilt van de richtlijnen van neurologen of orthopeden. Dat chiropractie een gezelschap van krakers is dat alle kwalen toeschrijft aan scheefstanden van de wervels en waarvan het nut wetenschappelijk nimmer is aangetoond, daarvan heeft de medisch officier – en in haar kielzog de rechter – zich kennelijk geen rekenschap gegeven.

De hoofdofficier van justitie van het arrondissement waaronder mevrouw Brugman ressorteert, mevrouw mr. S.J.S. Preenen, wees ons erop dat officieren van justitie nooit op persoonlijke titel beslissingen nemen, maar als functionaris van het Openbaar Ministerie (OM). “De hoofdofficier van justitie is eindverantwoordelijk voor alle strafzaken en daarmee verband houdende beslissingen binnen het eigen arrondissement.” Op haar verzoek hebben we daarom de nominatie aan haar geadresseerd.

De blunder van officier Brugman staat overigens niet op zichzelf. Al weer enkele jaren geleden kwam er ook een medisch officier aan te pas, toen – na een aangifte van de VtdK in 2011 – bekeken moest worden of chiropractoren zich mogen afficheren als ‘doctor’. In die slepende zaak meldde de advocaat-generaal uit Arnhem dat hij op 11 april 2019 ‘twee vragen had uitstaan, zowel bij het expertisecentrum medische zaken als bij een lokale officier medische zaken met de vraag om mee te denken.’

Een reeds opgelegde bestuurlijke boete werd ingetrokken en het beroep op IGJ om mee te denken leverde niets op. Wij zijn nu elf jaar na de initiële aangifte en alle expertise van de medische officieren ten spijt: kwakzalvende chiropractors kunnen zich nog altijd vrijelijk met de doctorsgraad presenteren.

5. Tijdschrift Ouders van Nu

Sinds jaar en dag kunnen aanstaande en jonge ouders hier nuttige informatie vinden over zwangerschap, bevalling, kraambed en de eerste kinderjaren. Het gelijknamige tijdschrift verschijnt 16 maal per jaar en een abonnement kost € 6,25 per maand. Er is ook een belangrijke website, waar talrijke onderwerpen aan bod komen. De redactie wordt bijgestaan door maar liefst 50 experts, onder wie vele artsen.

Tot zo ver gaat alles nog goed, maar zodra je op de website zoektermen als homeopathie, osteopathie, acupunctuur en ‘KISS-syndroom’ intikt, rijzen je de haren ten berge. Enkele citaten: ’Osteopathie kan helpen bij de volgende klachten: huilbaby, reflux, heupdysplasie, astma en eczeem.’ […] ‘Het is wel belangrijk dat je naar een geregistreerde osteopaat gaat, die voldoet aan bepaalde kwaliteitsnormen.

Als je het spannend vindt om naar een osteopaat te gaan omdat je niet precies weet wat hij met je baby gaat doen, kun je natuurlijk altijd van tevoren bellen voor meer uitleg. Waar vind je een osteopaat? Er zijn twee beroepsverenigingen voor osteopaten, elk met een eigen kwaliteitsregister: de Nederlandse Osteopathie Federatie en de Nederlandse Vereniging voor Osteopathie. Hierbij zijn erkende, goed opgeleide osteopaten aangesloten. Het is belangrijk dat je kijkt naar een gespecialiseerde kinderosteopaat, die hier een tweejarige opleiding voor heeft gedaan’.

‘De ene ouder zweert bij de homeopathische aanpak en de ander bij reguliere zorg’. Een homeopathisch geneesmiddel kan o.a. helpen bij: ‘darmkrampjes, diarree en rode billen, geelzucht, spruw, oorontsteking’. […] ‘Om er zeker van te zijn dat je met een ‘echte’ homeopaat te maken hebt, kun je checken of hij is aangesloten bij een beroepsvereniging. Zo heb je de Vakgroep Homeopathische Artsen Nederland (VHAN) en de Nederlandse Vereniging van Klassiek Homeopaten (NVKH).’

In dezelfde trant wordt er op de website reclame gemaakt voor acupunctuur. Uit de website valt ook op te maken dat er nog altijd geloof wordt gehecht aan het niet bestaande KISS-syndroom. Er is zelfs sprake van een nieuwe variant hierop: het KIDD syndroom. De lange lijst met bruikbare indicaties wordt nog wel gevolgd door de mededeling dat het bestaan van deze syndromen wel wordt erkend door de meeste osteopaten maar niet door artsen.