Namaak-acupunctuur verschilt niet van “echte”

De Volkskrant was op 16 mei 2009 in het artikel ‘Tandenstoker werkt net zo goed als acupunctuur‘ nog tamelijk neutraal. ‘De resultaten werpen volgens [de onderzoekers] vragen op over het veronderstelde werkingsmechanisme van acupunctuur, die uitgaat van meridianen in het lichaam.’ Veel andere media waren een stuk positiever. Voor kritische geluiden moet men in blogs zoeken, zoals dat van Chris Kavanagh: ‘Insane Reporting on Acupuncture Trials’ (14 mei 2009) en Steven Novella op het onvolprezen Science Based Medicine: Acupuncture Does Not Work for Back Pain (13 mei 2009).

De onderzoekers (Cherkin et al.) hadden een groot aantal personen met rugpijn verzameld. Rugpijn is in de VS de voornaamste reden om naar een acupuncturist te gaan. Eigenlijk werkt niets heel goed tegen rugpijn, en in de VS wordt per jaar per hoofd van de bevolking meer dan 100 dollar uitgegeven aan behandelingen tegen rugpijn, dat is natuurlijk een stuk meer als je alleen kijkt naar de mensen die rugpijn hebben.

De patiënten hadden allemaal rugpijn van onduidelijke oorsprong die al ten minste drie maanden duurde. Ze werden volgens het toeval in vier groepen ingedeeld: groep 1 kreeg een individuele behandeling, groep 2 een standaardbehandeling. Dat wil zeggen dat de acupunctuurnaalden in acht standaardpunten werden gezet. Bij groep 3 ging het om dezelfde punten, maar nu werden tandenstokers gebruikt op een manier die hopelijk een goede indruk maakte. De beschrijving is vermakelijk (zie fotokopie van een deel van het artikel rechtsboven).Groep 4 kreeg slechts de ‘gebruikelijke zorg’.

Dit onderzoek heeft een zwakke opzet. De deelnemers wisten allemaal dat het om acupunctuur ging. Uiteraard deed er niemand mee die meteen al dacht ‘Acupunctuur? Aan mijn lijf geen polonaise!’ De betrokkenen hadden dus een zekere verwachting van iets dat voor hen nieuw was. Degenen die te horen kregen dat er voor hen geen acupunctuur was weggelegd, zullen wel niet zo blij zijn geweest. Was er nu echt niets anders te bedenken dat ook groep 4 het gevoel had gegeven dat ze speciale aandacht kregen?

In het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde besteden Lieke J.A. Hassink-Franje en Rutger J. Hassink ook aandacht aan dit onderzoek. (noot 1) Zij merken terecht op: ‘helaas ontbrak een controlegroep die evenveel tijd en aandacht kreeg als de acupunctuurgroepen. Uit eerder acupunctuuronderzoek bij het prikkelbaredarmsyndroom blijkt dat juist de non-specifieke effecten zoals de duur van de interactie, empathie en actief luisteren voor een belangrijk effect zorgen.’

De ernst van de rugpijn volgens de Roland-Morris Disability Questionnaire (zie rechtsboven) was bij alle groepen ongeveer 11 bij aanvang van de studie, en zakte na acht weken bij groep 4 met ongeveer 2 punten, en bij de andere groep met ongeveer 4,5 punten. Een ‘punt’ is gewoon een bevestigend antwoord op een van de 24 vragen van de Questionnaire. Een jaar later was er weinig veranderd ten opzichte van de situatie na acht weken. Men kan zich afvragen in hoeverre de verschillen teweeg gebracht zijn doordat men in de acupunctuurgroepen meer geneigd was de onderzoekers te plezieren. Het enige verschil tussen de acupunctuurgroepen en de andere groep is immers dat in de eerste groep de betrokkenen wisten dat ze met acupunctuur waren behandeld. Het zogeheten placebo-effect op pijnklachten houdt doorgaans maar kort aan, en een jaar is dus nogal lang voor een placebo-effect. Twee punten lijkt nogal wat, maar tussen de betrokkenen was er een grote diversiteit in klachten. Ongeveer een derde moet bij aanvang een score gehad hebben van minder dan 6 of meer dan 16. Het onderzoek vertelt wel hoe het de patiënten gemiddeld verging, maar het is beslist niet zo dat iedereen in de acupunctuurgroepen zo’n vier punten zakte. In groep 4 zakte ongeveer 40 procent drie of meer punten in de Questionnaire, en in de andere groepen was dat ongeveer 60 procent; na een jaar waren die percentages respectievelijk 65 en 50.

Een ding lijkt wel duidelijk. Acupunctuurnaalden kunnen vervangen worden door tandenstokers, en acupuncturisten hoeven alleen maar te leren hoe ze met enig theater nepprikjes moeten toedienen. Dat was eigenlijk al bekend, maar nu is het nog weer eens bevestigd. Een voordeel van nepacupunctuur is dat de nepacupunctuur geen vervelende bijwerkingen had, terwijl bij ‘echte’ acupunctuur in deze studie ongeveer vier procent van de deelnemers er extra pijn van kreeg, die gelukkig meestal maar kort duurde. Would-be acupuncturisten hoeven niet echt hard te studeren, met een cursus van een middagje kan elke gezondheidswerker tandenstoker-puncturist worden. Misschien zijn er dan nog wat middagen nodig om te leren hoe men een fatsoenlijke administratie moet bijhouden, btw afdragen, enzovoorts. Sommige acupuncturisten studeren wel heel hard, maar dat is net zo zinloos als het uit het hoofd leren van het telefoonboek van Peking uit 1966.

De reactie van nogal wat mensen is: ‘Waarom zou je geen placebobehandeling geven als dat toch kennelijk helpt?’ Dat is een interessante vraag, waar men zelden een duidelijk antwoord op verneemt. Een voor de hand liggend antwoord is dat als placebo’s op gelijke voet met werkzame behandelingen zouden worden beschouwd, reguliere farmaceutische bedrijven dan ook dure neppillen zouden mogen verkopen. Dat zouden wel willen! Een afzonderlijk artikel gaat in op de reden waarom artsen geen placebo’s mogen geven.

Noot

1. LJH Hassink-Franke, RJ Hassink, Acupunctuur bij lage rugpijn ..pak een tandenstoker. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 2009;153 (33) 1639 15 augustus. De tekst van het artikel is hier te vinden, commentaren op het stuk met een reactie van auteur Rutger Hassink staan op de NTvG-site.