`Bijgelovige duiven’

De Britse bioloog Richard Dawkins Dawkins wees er op in zijn boek Unweaving the rainbow dat Skinner een tweede serie proeven uitvoerde, waarin de duif niet werd beloond zodra het dier de handeling uitvoerde, maar pas als het dier die handeling x maal had uitgevoerd, waarbij x aselect varieerde b.v. tussen 1 en 10 in een kwartier. Skinner merkte hierbij op, dat dit in de natuur vaak voorkomt: een wulp bijvoorbeeld vindt niet elke keer een worm als hij zijn snavel in het slik steekt, maar meestal pas na een aantal malen.

Een derde reeks van proeven van Skinner, uitgevoerd in 1948, is nog minder bekend geworden volgens Dawkins. Skinner veranderde het apparaat, dat als beloning een graankorrel voor de duif loslaat, zodanig dat het op willekeurige momenten een graankorrel losliet, geheel ONAFHANKELIJK VAN WAT DE DUIF DEED. Resultaat: zes van de acht duiven gingen de handeling, die ze uitvoerden vlak voordat de eerste graankorrel kwam, steeds weer herhalen. Bij één duif was dat: de kop naar links draaien, bij een andere duif: de kop neerbuigen, enzovoort. Skinner sprak van ‘bijgelovige duiven’ zij wekten de indruk dat zij meenden dat hun handeling leidde tot het krijgen van een graankorrel!

Dawkins merkte op, dat als een duif bijzonder slim was geweest het dier zou hebben gemerkt dat er ook een graankorrel kwam als hij niets deed – maar zo slim was geen dier. Deze ervaringen tonen overeenkomst met het gedrag van mensen die denken dat een kwakzalversmiddel hun genezing brengt. Evenmin als bij de duiven speelt het tijdsverloop tussen de handeling en de beloning een rol. Iets dergelijks zien we bij natuurvolkeren, die dansen uitvoeren in de droge tijd om regen te verwekken: ongeacht of de regen een dag of een maand na het dansen komt, denken zij dat hun dansen de regen heeft veroorzaakt!

Evenmin als de duiven het verband begrijpen tussen hun handeling en het krijgen van een beloning zien mensen die geloven in paranormale geneeskunde het verband tussen hun handeling en het verdwijnen van hun ziekteklachten. Dat kan ze ook weinig schelen. Dat betekent ook, dat uitleggen van wat die ‘paranormale geneeskunde’ eigenlijk doet hen weinig kan schelen: ‘maar het helpt toch, en dat is de hoofdzaak’ is een veel gebruikte reactie van hen.

Het geloof in paranormale geneeskunde neemt pas af, als
a. duidelijk wordt dat de klachten ook verdwijnen als de patient niets doet; of als
b. blijkt dat de reguliere geneeskunde sneller tot genezing leidt; of als
c. blijkt dat de spreiding in de tijd tussen de eerste en de laatste successen van de paranormale geneeskunde veel groter is dan bij de reguliere.