Hoe kwakzalverij wordt verkocht

Met toestemming overgenomen.
Oorspronkelijke titel: How Quackery Sells
Vertaling: J.P. van den Bergen.

Moderne kwakzalvers zijn super verkopers. Ze spelen in op angst. Ze wekken valse hoop. En als ze je eenmaal hebben, dan laten ze je terug komen voor meer ….en meer….en meer.. Zelden worden hun slachtoffers zich bewust hoe vaak en hoe behendig ze worden bedrogen. Vraagt de moeder, die er een goed gevoel bij heeft als ze haar kind een vitaminepil geeft, zich af of het die werkelijk nodig heeft? Realiseren abonnees op publicaties over “gezondheidsvoeding” zich dat artikelen worden gelanceerd om de verkopen van hun adverteerders te stimuleren? Doorgaans niet.

De meeste mensen denken dat kwakzalverij er makkelijk uit te pikken is. Vaak is dat niet het geval. De promotors houden de schijn van wetenschap op. Ze gebruiken wetenschappelijke termen en citeren (juist of onjuist) wetenschappelijke verwijzingen. De mensen die praatprogramma’s presenteren verwijzen naar hen als waren zij experts of ‘wetenschappers die hun tijd vooruit zijn’. Het woord kwakzalver zelf helpt hen bij hun camouflage omdat het ons doet denken aan een vreemdsoortig figuur die slangenolie verkoopt vanuit een huifkar. Maar vandaag de dag koopt geen zinnig mens toch nog slangenolie?

Slangenolie verkoopt wellicht de laatste tijd dan niet meer zo goed. Maar acupunctuur? “Organisch” voedsel? Haaranalyse? Het laatste dieetboek? Megavitaminen? Stresspreparaten? Cholesterol verlagende theesoorten? Homeopathische middelen? Magneten? Geneeskrachtig voedsel tegen AIDS? Of oppep injecties? De handel neemt een geweldige vlucht voor kwakzalvers. Hun jaarlijkse aandeel loopt in de miljarden! Middelen ter vermindering van ouderdomsvlekken , immuniteit bevorderende middelen, waterzuiveraars, “voedingssupplementen”, systemen om de chemie van het lichaam in balans te brengen , speciale diëten voor artrose. Hun productenlijst is eindeloos.

Wat verkoopt is niet de kwaliteit van hun producten maar hun kunst om hun publiek te beïnvloeden. Aan hen die pijn hebben beloven ze verlichting. Aan de ongeneeslijk zieken bieden ze hoop. Tegen de “voedingsfreaks” zeggen ze “Wees er zeker van dat je genoeg krijgt”. Tegen een publiek dat zich zorgen maakt om het milieu zeggen ze: “Koop natuurlijke spullen” Om kort te gaan, ze beloven een betere gezondheid en een langer leven. Moderne kwakzalvers bereiken de mensen door in te spelen op hun emoties.
Dit artikel laat zien hoe ze dat doen.

Het doet een beroep op de ijdelheid
Een aantrekkelijke jonge stewardess vertelde eens tegen een dokter dat ze meer dan twintig vitaminepillen per dag slikte. “Ik voelde me nogal eens doodop”, zei ze, “maar nu voel ik me echt geweldig!”
“Ja”, zei de dokter, “maar er is geen wetenschappelijk bewijs dat extra vitaminen dat kunnen bewerkstelligen. Waarom neem je die vitaminen niet om de maand om te zien of ze je werkelijk helpen of dat het om een toevalligheid gaat. Tenslotte is $ 300,- per jaar een hoop geld om weg te gooien”. “Kijk dokter”, zei ze, “het kan me niet schelen wat u zegt. IK WEET dat de pillen me helpen”.

Hoe was deze pientere jonge dame veranderd in een oprechte gelovige? Ten eerste had haar geprikkelde nieuwsgierigheid haar ervan overtuigd dat ze eerst moest zien en dan geloven. Dan had een beroep op haar ijdelheid haar ervan overtuigd dat ze wetenschappelijk bewijs naast zich neer moest leggen in het voordeel van persoonlijke ervaring – het voor zichzelf denken. Voedingssuppletie wordt aangemoedigd door een verwrongen begrip van biochemische individualiteit – namelijk dat iedereen uniek genoeg is om de aanbevelingen van de diëtisten en het Voorlichtingsbureau voor de Voeding in de wind te slaan. Kwakzalvers zullen je niet vertellen dat wetenschappers de aanbevelingen voor de dagelijkse hoeveelheid voedingsstoffen bewust hoog genoeg stellen om individuele verschillen te overbruggen. Gevaarlijker is de suggestie dat, hoewel van een remedie tegen een ernstige ziekte niet is gebleken dat het werkt voor andere mensen, het wel voor jou zou kunnen werken. (Jij bent een bijzonder geval!)

Een subtieler beroep op uw ijdelheid ligt ten grondslag aan de tv-commercial van de kwakzalvers:
Doe het zelf – wees je eigen dokter. Is daar iemand die “vermoeid bloed” heeft, vraagt hij zich af. ( Maak het jezelf niet moeilijk met uitvinden van wat er mis is met je. Probeer gewoon mijn tonicum). “Last van onregelmatige stoelgang?” vraagt hij.(Let niet op de dokters die zeggen dat een dagelijkse stoelgang niet noodzakelijk is. Gebruik gewoon mijn laxeermiddel.) “Last van slapeloosheid?” (Maak je niet druk om het onderliggende probleem op te lossen. Probeer gewoon mijn kalmerend middel.)

Het omvormen van klanten tot verkopers
De meeste mensen die denken dat ze geholpen zijn met een onorthodoxe methode vinden het prettig hun succesverhalen te delen met hun vrienden en kennissen. Mensen die dat doen worden gewoonlijk gedreven door een oprechte wens om hun medemensen te helpen. Zelden realiseren zij zich hoe moeilijk het is om een “gezondheidsproduct” op zijn waarde te schatten op basis van persoonlijke ervaring.
Zoals de stewardess (spontane remissie) is het gemiddelde individu dat zich beter voelt na een product te hebben gebruikt, niet in staat om een toeval of het placebo effect (zich beter voelen omdat men iets positiefs gedaan heeft) uit te sluiten.
Omdat we geneigd zijn te geloven wat anderen ons vertellen over persoonlijke ervaringen, kunnen getuigenissen een sterke overredingskracht hebben. Ondanks hun onbetrouwbaarheid zijn ze de hoeksteen van het succes van de kwakzalver.

“Multilevel bedrijven”, (bedrijven die met een piramidale verkoopstructuur werken, zoals bijvoorbeeld Herbalife) die voedingssupplementen verkopen vormen hun klanten stelselmatig om tot verkopers. “Als u onze producten verspreidt”, zegt het verkoophandboek van een van deze bedrijven, “dan bent u niet alleen maar aan het verkopen. U geeft nieuws door over producten waarin u gelooft, aan mensen waar u om geeft. Maak een lijst van mensen die u kent; u zult verbaasd zijn over het aantal. Deze lijst is uw eerste bron van potentiële klanten”.
Een verkoopleider van een ander bedrijf stelt voor: “Weerleg alle bezwaren door op uw persoonlijke ervaringen te wijzen. Dat is het geheim om mensen te motiveren!”

Wees niet verbaasd als één van uw vrienden of buren u vitaminepreparaten probeert te verkopen. Miljoenen Amerikanen hebben zich laten inschrijven als multilevel wederverkopers.
Zoals veel drugsverslaafden worden zij dealers om hun verslaving te kunnen bekostigen. Een typische verkooptruc gaat als volgt: “Hoe zou je het vinden om er beter uit te zien, je beter te voelen en om meer energie te hebben? Probeer mijn vitaminen eens voor een paar weken”.
Mensen hebben nu eenmaal ups en downs en de belangstelling en aansporing van een vriend of het idee iets positiefs te doen kan in feite maken dat iemand zich beter voelt.
Velen die de vitaminepreparaten proberen zullen ten onrechte denken dat ze geholpen zijn en doorgaan met ze te kopen, gewoonlijk tegen opgedreven prijzen.

Het misbruik van angst
De verkoop van vitamineproducten is zo profijtelijk geworden dat sommige, overigens gerenommeerde, fabrikanten deze promoten met misleidende beweringen. Bijvoorbeeld Lederle Laboratories (fabrikanten van Stresstabs) en Hoffmann-LaRoche adverteerden vele jaren in vooraanstaande bladen dat stress het lichaam berooft van vitaminen en dat dit een duidelijk gevaar veroorzaakt voor een tekort aan vitaminen.

Nog een manier voor kwakzalvers om klanten te trekken is de niet-bestaande ziekte. Praktisch iedereen heeft verschijnselen van het een of ander pijntje, reacties op stress of hormonale veranderingen, effecten van veroudering etc. Door deze natuurlijke schommelingen van het leven te bestempelen als ziekten wordt de kwakzalver in staat gesteld om voor een “behandeling” te zorgen.

Sommige behandelaars beweren “tekorten” (of “disbalans” of “giftige stoffen” etc) te ontdekken voordat ook maar enig symptoom zich voordoet of voordat ze kunnen worden ontdekt met conventionele middelen. Dan kunnen ze je supplementen verkopen, of je in balans brengen of de giftige stoffen verwijderen etc.). En als de verschrikkelijke gevolgen waar ze tegen waarschuwen uitblijven, kunnen zij zich op succes beroepen.

Veiligheid van voeding en milieubescherming zijn belangrijke zaken in onze samenleving. Maar in plaats van ze logisch te benaderen overdrijven de voedselkwakzalvers en maken ze het te simpel. Om “organisch” voedsel te promoten gooien ze alle toevoegingen op één hoop en bestempelen ze als “giftig.” Ze hebben het er nooit over dat natuurlijke giftige stoffen buiten het voedsel gehouden worden of worden vernietigd door moderne voedingstechnologieën. Noch vermelden zij dat veel toevoegingen in de natuur voorkomende stoffen zijn.

Suiker is het onderwerp geweest van bijzonder venijnige aanvallen door het (valselijk) te beschuldigen de oorzaak te zijn van de meeste kwalen in de wereld. Maar kwakzalvers doen meer dan waarschuwen tegen denkbeeldige kwalen. Ze verkopen “tegengif”. Wilt u wat vitamine C om het gevaar van roken te verminderen? Of wat vitamine E om lucht- verontreiniging tegen te gaan? Neem contact op met uw plaatselijke verkoper.

De meest ernstige vorm van angstaanjagerij van de kwakzalverij is de aanval op drinkwater fluoridering. Ofschoon de veiligheid van fluoridering van drinkwater boven alle wetenschappelijke twijfel verheven is hebben goed geplande angstcampagnes duizenden gemeenschappen en staten ertoe overgehaald het water niet te fluorideren om tandbederf te voorkomen.
Onder het resultaat hebben miljoenen onschuldige kinderen moeten lijden.

Hoop te koop
Sinds onheuglijke tijden heeft de mens gezocht naar ten minste vier toverdranken: de liefdesdrank, de bron van de jeugd, de panacee (medicijn tegen alle ziekten) en de atletische superpil. De kwakzalverij heeft altijd aan deze wensen willen voldoen. Het aanbod bestond uit de hoorn van de eenhoorn, speciale elixers, amuletten en toverdranken. De producten van vandaag zijn vitaminen, stuifmeel, ginseng, Gerovital, piramiden, “klierextracten”, ritmogrammen, aromatherapie en vele andere. Zelfs respectabele producten worden gepromoot alsof ze geneeskrachtige drankjes zijn. Tandpasta’s en reukwaters moeten ons liefdesleven verbeteren. Haarpreparaten en producten voor de huid moeten ons er jonger doen uitzien. Olympische atleten vertellen ons dat graanontbijten kampioenen van ons zullen maken. En jeugdige modellen verzekeren ons dat sigarettenrokers sexy zijn en pret hebben.

Valse hoop voor de ernstig zieken is de meeste wrede vorm van kwakzalverij omdat het slachtoffers weg kan houden van doeltreffende behandeling. Zelfs als de dood onvermijdelijk is kan valse hoop, hoe dan ook, grote schade aanrichten. Deskundigen die het stervensproces bestuderen vertellen ons dat hoewel de eerste reactie er één is van shock en ongeloof, de meeste terminale patiënten zich heel goed zullen schikken zolang ze zich maar niet in de steek gelaten voelen. Mensen die de realiteit van hun lot accepteren sterven niet alleen geestelijk voorbereid maar kunnen ook hun zaken regelen. Daar staat tegenover dat zij die valse hoop kopen, kunnen vastlopen in een houding van ontkenning. Ze verspillen niet alleen financiële middelen maar ook de spaarzame tijd die ze nog hebben.

Klinische trucs
Het belangrijkste kenmerk waaraan het succes van kwakzalvers kan worden toegeschreven is wel hun vaardigheid om vertrouwen te winnen. Zelfs als ze toegeven dat een methode onbewezen is proberen ze dit te vergoelijken door te stellen dat het heden ten dage moeilijk en duur is om iets bewezen te krijgen tot genoegdoening van de Food and Drugs Administration. Als zij zelfvertrouwen en enthousiasme uitstralen zal dit aanstekelijk werken en het ligt voor de hand dat dit overkomt naar patiënten en hun geliefden.

Omdat mensen houden van het idee om keuzen te maken verwijzen kwakzalvers vaak naar hun methoden als “alternatieven”. Op de juiste wijze gebruikt geldt dit ook voor aspirine en paracetamol als alternatief voor de medische behandeling van pijntjes en geringe klachten. Beide hebben ze bewezen veilig en effectief te zijn voor hetzelfde doel. Het chirurgisch verwijderen van een knobbel kan een alternatief zijn voor het radicaal verwijderen van de borst bij borstkanker. Van beide zijn verifieerbare rapporten over veiligheid en effectiviteit beschikbaar die een oordeel mogelijk maken. Kan een methode die onveilig, onwerkzaam of onbewezen is een alternatief zijn voor een methode waarvan het nut is bewezen? Duidelijk niet.

Kwakzalvers beperken zich niet altijd tot een loze behandeling. Soms bieden ze ook erkende behandeling aan-de kwakzalverij wordt daardoor bevorderd tot iets extra’s. Een voorbeeld is de “orthomoleculaire ” behandeling van geestelijke labiliteit met hoge doseringen vitaminen als aanvulling op orthodoxe behandelingswijzen . Patiënten die de “extra” behandeling ontvangen raken er vaak van overtuigd dat zij voor de rest van hun leven vitaminen nodig hebben. Een dergelijk resultaat is strijdig met het doel van goede medische zorg die erop gericht is om onnodige behandeling te ontmoedigen. Een andere slimme truc is om hun product of behandelwijze op te nemen in een lijst van overigens algemeen geaccepteerde toepassingen teneinde ze te promoten door associatie. Ze kunnen dan bijvoorbeeld zeggen dat hun behandelwijze het best werkt in combinatie met veranderingen van levensstijl (die, vrij vaak, tastbare resultaten opleveren).

De “altijd-gelijk” benadering is een aanverwante misleiding. Als patiënten beter worden door een gecombineerde behandeling (orthodox en kwakzalverij) gaat het kwakzalversverhaal met de eer strijken (bijv. Laetrile = een onwerkzaam antikankermiddel). Als de zaken slecht gaan wordt de patiënt verteld dat hij te laat is gekomen en krijgt de conventionele behandeling de schuld. Sommige kwakzalvers die bewezen en onbewezen behandeling mixen noemen hun benaderingswijze complementaire of integrale geneeskunde.

Kwakzalvers slaan ook munt uit de natuurlijke genezingskracht van het lichaam door als het maar enigszins mogelijk is de eer op te eisen voor verbetering van de toestand van de patiënt.
Eén bedrijf dat zich met “piramideverkoop” bezig houdt en zich beijvert om juridische moeilijkheden te voorkomen bij zijn handel in kruidenbrouwsels – doet in het geheel geen aanspraken op gezondheidsverbetering.
“U koopt het product”, raadt een zegsman op de introductie videoband van het bedrijf aan, “en u vertelt mij wat het voor u doet”.
Een tegenovergestelde manier – het afschuiven van de schuld – wordt gebruikt door veel kankerkwakzalvers. Als hun behandeling niet werkt komt dat doordat bestraling en/of chemotherapie het immuunsysteem hebben uitgeschakeld

Nog een verkooptruc is het gebruik van woorden die de waarheid trachten te verbergen. Kwakzalvers gebruiken deze techniek vaak om te suggereren dat één of meer punten van een lijst reden zijn om te veronderstellen dat u mogelijk een vitamine gebrek, een gist infectie of wat dan ook hebt en dat zij dit wellicht kunnen verhelpen.

De disclaimer (de afwijzing van aansprakelijkheid) is een verwante tactiek. In plaats van de belofte je specifieke ziekte te genezen, zullen sommige kwakzalvers aanbieden je lichaam “schoon te maken” of te “ontgiften”, de chemie in balans te brengen, “zenuwenergie” vrij te maken en in harmonie met de natuur te brengen of andere dingen om “het zelfhelend vermogen te bevorderen”. Dit soort afwijzingen van aansprakelijkheid dient twee doelen. Omdat het onmogelijk is de methoden van kwakzalvers te meten, is het moeilijk te bewijzen dat ze ongelijk hebben. Daar komt nog bij dat als de kwakzalver geen arts is, het gebruik van niet-medische terminologie kan helpen gerechtelijke vervolging te voorkomen voor het onbevoegd uitoefenen van de geneeskunst.

De boeken waarin onwetenschappelijke praktijken worden beschreven raden de lezer aan eerst een dokter te consulteren alvorens hun advies op te volgen. Deze afwijzing van verantwoordelijkheid is bedoeld om de auteur en uitgever te beschermen tegen wettelijke aansprakelijkheid voor alle gevaarlijke ideeën die in het boek vervat zijn. Zowel auteur als uitgever weten echter donders goed dat de meeste mensen het hun dokter niet zullen vragen. Als ze advies van hun dokter gewild hadden zouden ze het boek waarschijnlijk ook niet lezen.

Soms zal de kwakzalver zeggen, “Je bent eigenlijk te laat naar me toe gekomen, maar ik zal mijn uiterste best doen om je te helpen”. Op die manier, kun je alleen jezelf de schuld geven als de behandeling niet mocht helpen. Patiënten die het licht zien en afzien van de kwakzalverbehandeling, kunnen er ook van beschuldigd worden dat ze te vroeg gestopt zijn.

De “geld-terug-garantie” is een favoriete truc van postorderkwakzalvers. De meeste hebben niet de bedoeling om ook maar een cent terug te geven, maar diegenen die het wel van plan zijn weten dat maar een paar mensen de moeite zullen nemen het product terug te sturen.

Een nog sterker overtuigend argument – iets voor niets – is standaard in advertenties waarin moeiteloos gewichtsverlies wordt beloofd. Het is tevens de valstrik van de telemarketeer die een “waardevolle gratis prijs” belooft als bonus voor het kopen van een waterzuiveraar, een levering van vitamines voor zes maanden, of een ander gezondheids- of voedingsproduct. Degenen die hierin trappen ontvangen of niets, of iets dat veel minder waard is dan het kost. Creditcard houders worden ook geconfronteerd met afschrijvingen van hun rekeningen waarvoor geen toestemming is verleend.

Nog een andere effectieve techniek is culturele associatie, waarin promotors zichzelf verbinden met religieuze zaken of andere culturele overtuigingen door hun producten of diensten te betrekken bij een geloofsartikel of vooroordeel van hun beoogd publiek.

In de strijd om de tevredenheid van de patiënt zal de kunst bijna altijd de wetenschap weten te verslaan. Kwakzalvers zijn meesters in de kunst van het leveren van gezondheidszorg. Het geheim van deze kunst is de patiënt te laten geloven dat er voor hem gezorgd wordt als mens. Om dit te bereiken leggen kwakzalvers hun patiënten in de watten. Voorbeeld hiervan is om receptionistes notities te laten maken van de interesse en bezorgdheden van de patiënt om hierop terug te kunnen komen bij toekomstige bezoeken. Dit maakt dat elke patiënt zich serieus genomen voelt op een zeer persoonlijke manier. Sommige kwakzalvers sturen zelfs verjaardagskaarten naar iedere patiënt. Ofschoon verleidingstactieken een krachtig positief psychologisch effect kunnen hebben op de patiënt, kunnen ze ook overdreven vertrouwen in een onwerkzame behandeling aanmoedigen.

Psycholoog Anthony R. Pratkanis, Ph.D. heeft negen strategieën geïdentificeerd om pseudo-wetenschappelijke levensopvattingen te verkopen (Pratkanis AR. How to sell a pseudoscience, Skeptical Inquirer 19(4):1925, 1995). Waaronder het vaststellen van schijndoelen (zoals betere gezondheid, gemoedsrust of een beter seksleven), het afleggen van verklaringen die bedoeld zijn om vertrouwen te winnen (“ondersteund door meer dan 100 studies”), en het bevorderen van “Grandfalloons” (een uitdrukking ontleend aan het boek van Kurt Vonnegut : “Wampeters, Foma and Grandfalloons”), waarmee arrogante en overigens doelloze samenwerkingsverbanden van mensen die rituelen, geloven, doelen, emoties, speciale informatie en “vijanden” delen, bedoeld worden. Deze omschrijving is van toepassing op piramide-verkoopgroepen, voedingssektes en actievoerders voor “alternatieve” behandelingen.

Het aanpakken van de oppositie.
Kwakzalvers zijn in een permanente strijd gewikkeld met reguliere zorgverleners, wetenschappers, gezondheidsautoriteiten en consumentenbonden. Ondanks de kracht van deze wetenschappelijke oppositie floreert de kwakzalverij. Om hun geloofwaardigheid te verdedigen gebruiken kwakzalvers een verscheidenheid aan slimme propaganda trucs. Hier volgen een aantal favorieten:

“Ze vervolgden Galilei!”
De geschiedenis van de wetenschap is gelardeerd met voorbeelden waarbij grote pioniers en hun ontdekkingen verzet ontmoetten. Harvey (bloedcirculatie), Lister (ontsmettingstechniek) en Pasteur (bacterie theorie) zijn opmerkelijke voorbeelden. De hedendaagse kwakzalver verklaart schaamteloos dat hij weer een voorbeeld is van iemand die zijn tijd vooruit is. Bij nader onderzoek blijkt echter hoe onwaarschijnlijk dit is.
Ten eerste werden de vroegere pioniers vervolgd in een tijd waarin er een stuk minder wetenschappelijke kennis aanwezig was. In sommige gevallen had het verzet tegen hun ideeën te maken met religieuze krachten. Ten tweede is het een fundamenteel uitgangspunt van wetenschappelijke procedures dat de bewijslast bij de bewerende partij ligt. De beweringen van Galileo, Harvey, Lister en Pasteur overtuigden hun tegenstanders omdat hun juistheid aangetoond kon worden.

Een verwante truc die geliefd is bij kankerkwakzalvers is de beschuldiging van “samenzwering”. Hoe kunnen we er zeker van zijn dat de AMA (American Medical Association), FDA (Food and Drug Administration), de American Cancer Society, farmaceutische industrieën en andere organisaties niet betrokken zijn bij een monsterachtige samenzwering om een behandeling die kanker geneest niet in de openbaarheid te brengen. Om te beginnen heeft er zich in de geschiedenis nooit zoiets voorgedaan. De uitschakeling van ernstige ziekten is geen bedreiging voor de medische stand-artsen varen wel bij het genezen van ziekten, niet bij het ziek houden van mensen. Het zal duidelijk zijn dat de moderne medische technologie het vuur bij wetenschappers niet gedoofd heeft om ziekten uit te roeien. Toen de polio was bedwongen werd de ijzeren long in feite ouderwets maar niemand stond deze vooruitgang in de weg omdat het ziekenhuizen zou dwingen veranderingen aan te brengen. Net zo min zullen medische wetenschappers de mogelijke nederlaag van kanker betreuren. Bovendien, hoe zou een samenzwering die een kankerbehandeling probeert tegen te houden succesvol kunnen zijn?
Ieder jaar sterven er vele artsen aan kanker. Gelooft u dat de overgrote meerderheid van artsen zou samenzweren om een behandeling tegen te houden die hen zelf, hun collega’s en hun dierbaren treft? Om doeltreffend te zijn zou een samenzwering over de hele wereld verspreid moeten zijn. Als bijvoorbeeld Laetrile werkelijk zou werken zouden andere wetenschappers in veel andere landen zich dat spoedig realiseren.

Beweringen over “verzwijging” worden gebruikt voor zowel reclame artikelen als behandelingen. Veel auteurs en uitgevers beweren informatie aan te bieden waarvan je dokter, de AMA (American Medical Association) en/of overheidsinstellingen “niet willen dat je er kennis van draagt”.

Georganiseerde kwakzalverij stelt zijn verzet tegen de medische wetenschap liever voor als een “filosofisch conflict” of een “voorbeeld van verandering” dan als een botsing tussen enerzijds bewezen en anderzijds onbewezen of frauduleuze behandelingswijzen. Dit schept eerder de illusie van een “heilige oorlog” dan van een conflict dat zou kunnen worden opgelost door onderzoek van de feiten. Nog een andere tactiek is te stellen dat de kritiek op kwakzalvers bevooroordeeld is of gefinancierd door fabrikanten van geneesmiddelen.

Kwakzalvers houden ervan te stellen dat “de wetenschap niet alle antwoorden heeft”.
Dat is waar maar de wetenschap beweert ook niet dat dit zo is. Wel is het een rationeel en verantwoordelijk proces dat veel vragen kan beantwoorden-met inbegrip van het antwoord op de vraag of methodes veilig en werkzaam zijn voor het beoogde doel.

Het is de kwakzalverij die steeds maar weer beweert het antwoord te hebben op ongeneeslijke ziekten. De gedachte dat mensen zich tot kwakzalversmiddelen moeten wenden als ze gefrustreerd zijn door de onmacht van de wetenschap om een ziekte te genezen is onredelijk.
De wetenschap mag dan niet alle antwoorden hebben, de kwakzalverij heeft in het geheel geen antwoorden! Zij neemt je je geld af en breekt je hart.

Van veel behandelwijzen, voortgebracht door de wetenschappelijke wereld, is later aangetoond dat ze onveilig of waardeloos zijn. Dokters maken ook fouten. Zulke mislukkingen zijn koren op de georganiseerde public relations molen van de kwakzalverij bij haar voortdurende aanval op de wetenschap.
In feite weerspiegelen “mislukkingen” een essentieel onderdeel van de wetenschap: het toont de bereidheid om behandelwijzen en veronderstellingen te testen en ze te verlaten als ze niet werkzaam blijken te zijn. Echte medische wetenschappers hebben geen filosofische binding met bepaalde behandelingswijzen, alleen een binding met het ontwikkelen en gebruiken van methoden die veilig en effectief zijn voor een beoogd doel. Als een kwakzalversmiddel zakt voor een wetenschappelijke test verwerpen zijn voorstanders deze test gewoon.

Elk van deze trucs is terug te voeren op een basistechniek die dwaalspoor wordt genoemd – overeenkomstig met wat goochelaars doen om de aandacht van het publiek af te leiden van dat wat belangrijk is, met de bedoeling het te misleiden. Als ze met kritiek geconfronteerd worden kunnen zij zich niet staande houden maar veranderen ze eenvoudig van onderwerp.

Hoe kun je voorkomen bedrogen te worden?
De beste manier om te voorkomen dat je wordt bedrogen is uit de buurt te blijven van bedriegers. Ongelukkigerwijs is dit in zaken die met gezondheid te maken hebben niet zo’n eenvoudige opgaaf. Kwakzalverij wordt niet verkocht met een waarschuwingsetiket. Sterker nog, de scheidslijn tussen wat wel en niet kwakzalverij is kan allerminst scherp getrokken worden.
Een product dat in de ene situatie werkzaam is kan deel van een kwakzalversbehandeling uitmaken in de andere. (Kwakzalverij zit hem in de belofte, niet in het product). Beoefenaren die werkzame behandelingen geven kunnen tevens onwerkzame behandelingen toepassen. Zo kunnen ze bijvoorbeeld het waardevolle advies om te stoppen met roken vermengen met het onjuiste advies om vitamines in te nemen. Zelfs regelrechte kwakzalvers kunnen door hun geruststellende manier van doen sommige psychosomatische kwalen verlichten.
Dit artikel illustreert hoe bedreven kwakzalvers zijn in het verkopen van zichzelf. Treurig om te moeten zeggen dat in de meeste wedstrijden tussen kwakzalvers en gewone mensen de kwakzalver de meeste kans heeft om te winnen.