Genetische speeksel test 23andMe uit de handel

De Amerikaanse overheidsinstantie FDA (US Food and Drug Administration) heeft hard toegeslagen en de verkoopactiviteiten van het bedrijf 23andMe aan banden gelegd. Het bedrijf claimde met zijn speekseltest, die kijkt naar duizenden genen, risico-inschattingen te kunnen maken voor 254 ziektes zoals diabetes, hartkwalen en borstkanker, maar zonder een spijkerharde onderbouwing te kunnen leveren. De test, zo pochte het bedrijf, is `een eerste stap in preventie.´ Een uitspraak die veel te ver gaat en niet te bewijzen is, zo oordeelde de FDA.

De federale overheidsinstantie had het bedrijf de afgelopen jaren al vele malen gewaarschuwd voor foute gezondheidsclaims in reclamecampagnes en tv-commercials, die wetenschappelijk niet deugden. Het bedrijf mag de test nu, tot nader order, niet meer aanprijzen en verkopen als gezondheids- en risicotest. De test, die al meer dan vijf jaar wereldwijd voor 99 dollar via internet wordt verkocht, mag nog wel worden verkocht om ouderschapsrelaties te achterhalen.

De reclameteksten die 23andMe gebruikte, vertonen grote gelijkenis met aanprijzingen van het Nederlandse bedrijf Prescan voor zijn Total Body Scan. Prescan gebruikt in advertenties vergelijkbare beweringen als `Geeft direct inzicht in uw gezondheid. Herken levensbedreigende ziekten vroegtijdig. De APK voor uw lichaam.´De Reclame Code Commissie (RCC) oordeelde echter in oktober 2013, in een klacht die was ingediend door de Vereniging tegen de Kwakzalverij, dat dit soort reclame-uitingen van Prescan weliswaar angstige gevoelens oproepen maar dat het bedrijf daarin niet te ver gaat.´ In hoger beroep, de raad had de klacht in eerste instantie toegewezen. 

De Amerikaanse FDA is nu aanzienlijk scherper over reclame-uitingen van het bedrijf 23andMe, vermoedelijk omdat het bedrijf talloze waarschuwingen heeft genegeerd. De FDA stuurde honderden e-mails zonder enige concrete respons, in de vorm van een wetenschappelijke onderbouwing. De Amerikaanse FDA baseert zich bij haar beslissing grotendeels op onderzoek dat haar oorsprong heeft op het Erasmus MC in Rotterdam. Onderzoekers van de afdeling epidemiologie van het Erasmus MC hebben de afgelopen jaren het voorspellende vermogen van verschillende genoomtests getoetst, van 23andMe, maar ook van twee andere Amerikaanse bedrijven: het begin dit jaar uit de markt gehaalde deCODEme and Navigenics. Uit de Rotterdamse genoomsimulaties blijkt dat de voorspellende waarden van deze genetische tests `weinigzeggend´ zijn en dat `het publiek voorgelicht moet worden over de beperkingen van deze tests´, schrijft Raluca Mihãescu, een Roemeense onderzoekster, die eind september in Rotterdam promoveerde op een proefschrift over genetische risicovoorspellingen. Bij de ziektes waarvoor 23andMe en deCODEme risico’s berekenen spelen meerdere genen een rol. Beide bedrijven werken met andere genen en gebruiken een andere methode om het ziekterisico te berekenen. Uit het Rotterdamse onderzoek blijkt dat beide testen elk een andere, soms zeer verschillende, uitkomst hebben terwijl hetzelfde DNA is gebruikt.

Epidemiologe Cécile Janssens, co-promotor bij dit proefschrift en inmiddels werkzaam op de Amerikaanse Emory University in Atalanta (Georgia), ageert al jaren tegen de veel te hoge verwachtingen die de testfirma’s wekken. In maart 2009 werkte ze bijvoorbeeld mee aan een reportage van Tros Radar. 

De testfirma’s kunnen na deze FDA-uitspraak hun dagen nu tellen, voorspelt Janssens in een artikel op de Amerikaanse opiniesite The Conversation. Het basale, schrijft ze, is dat deze firma’s hun risico-inschattingen maken op basis van een beperkt aantal genmarkers, terwijl er bij aandoeningen veel meer, vaak tientallen, een rol spelen. In een recent artikel in Nature Genetics in Medicine toont de Rotterdamse onderzoeksgroep aan dat genetische tests maar uiterst beperkt te gebruiken zijn voor risico-inschattingen.