Steriele waterinjecties in de verloskunde: nieuw?

De KNOV heeft aan de minister van VWS toestemming gevraagd om deze methode te mogen toepassen, vanaf 1 juli, als de Tweede Kamer de uitbreiding van bevoegdheden van verloskundigen in de AMvB definitief goedkeurt.

Baringspijn heeft als evolutionair verklaarbaar nut dat het vrouwtjesdier niet op een ongeschikte plaats wordt overvallen door een plotselinge geboorte. Maar als de vrouw, of haar lager op de evolutionaire ladder gelegen seksegenoten, eenmaal weten dat de baring een aanvang heeft genomen, dan vervalt elke zin van de pijn waarmee dat proces gepaard gaat. De rustige en veilige omgeving is dan gevonden en toch dan kan de pijn – zeker bij de eerste bevalling – nog twaalf tot vierentwintig uur doorgaan.

Pijnbestrijding werkt medicaliserend, kan bijwerkingen hebben en is zelden honderd procent effectief. Om al deze redenen zijn medische methoden ter verlichting van de pijn in ons land lange tijd niet aangeboden en bevatten de verloskundige leerboeken tot 25 jaar geleden geen apart hoofdstuk over pijnbestrijding. Alle nut werd verwacht van de ‘psychoprofylactische methode’, bestaande uit het bijbrengen van inzicht in het baringsproces bij de vrouwen tijdens de zwangerschapscursus en daarnaast van ademhalingstechnieken waarmee de weeën konden worden ‘opgevangen’.

Sinds een jaar of tien is het gebruik van medische methoden ter bestrijding van de baringspijn in ons land sterk toegenomen en is het arsenaal uitgebreid van injecties met opiaten en ruggenprik tot het pompje waarmee de vrouw zichzelf kortwerkende en snelwerkende opiaten toedient via een infuus. Al deze methoden zijn alleen op verantwoorde wijze toepasbaar in het ziekenhuis en worden gesuperviseerd door gynaecologen, klinisch verloskundigen en anesthesisten.

De eerstelijnsverloskundigen, die in ons land een zelfstandige beroepsgroep vormen met een voorkeur voor de thuisbevalling, ontkomen niet aan meer aandacht voor de pijn, die niet meer zo gemakkelijk wordt geaccepteerd door de meeste vrouwen (of hun partners!).

De in de thuissituatie bruikbare TENS-methode waarbij kleine elektriciteitsstroompjes op plaatsen rond de buik worden toegediend, heeft nauwelijks enige werkzaamheid en wordt vrijwel niet gebruikt. De psychologische aanpak leek enige tijd een impuls te krijgen door het in stelling brengen van ‘wijze, lieve en ervaren vrouwen’, die de vrouw niet meer alleen lieten, die mee puften, de rug masseerden en de barenden moed inspraken. Deze vrouwen werden doula’s genoemd. Van deze nieuwe beroepsgroep wordt intussen nog maar weinig vernomen.

Enkele jaren geleden kwam de voorzitter van de Nederlandse verloskundigen KNOV met het voorstel om thuis bevallende vrouwen Entonox te gaan geven, een inhalatiemengsel van vijftig procent zuurstof en vijftig procent lachgas. De Entonox-cilinder bleek echter niet in de verlostas te passen en de bijwerkingen van lachgas op de aanwezigen in de kamer en de brandbaarheid van zuurstof leidden ertoe dat deze proefballon geen succes werd.

Toch blijft er behoefte bestaan aan een effectieve methode van pijnstilling die zo veilig is dat hij ook buiten de kliniek kan worden toegepast. Alle betrokken partijen in de verloskunde zouden zulk een methode zeer verwelkomen. Daarom trok het bericht van de KNOV met de een aankondiging van een congres Nieuwe Pijnbestrijding bij Bevallen, dat op 4 april 2013 ging plaatsvinden, sterk mijn aandacht. Een nieuwe methode, fantastisch!

Wie schetst echter mijn teleurstelling toen ik vernam dat deze ‘nieuwe pijnbestrijding’ bestond uit het weer van stal halen van de reeds in 1981 gepropageerde steriele waterinjecties? Bij deze methode worden laag in de rug op vier plaatsen onderhuidse injecties gegeven van 0,1 milliliter aqua destillata. Wetenschappelijke gegevens over deze magische handelswijze zijn nauwelijks voorhanden. Bovendien, hoe zouden die minuscule prikjes überhaupt kunnen werken?

De methode is dan ook al vroeg belachelijk gemaakt door o.a. Skrabanek, die ook veel andere mythen in de geneeskunde onderuit heeft gehaald. De schaarse wetenschappelijke gegevens die er zijn, zijn in 2008 en in 2011 serieus bekeken door Harriet Hall op de website van Science Based Medicine en door de Cochrane Library. De eerste kwam tot de conclusie dat de literatuur niet aantoonde dat de injecties beter waren dan placebo’s.

De Cochrane-analisten vonden alleen studies waarin aqua destillata werd vergeleken met injecties met fysiologisch zout. Zij concluderen: ‘The outcomes reported severely limit conclusions for clinical practice. We found little robust evidence that sterile water is effective for low back or any other labour pain. Neither did we find any difference in delivery or other maternal or fetal outcomes.’

Voltaire schreef eens dat de kunst van het genezen erin bestaat de patiënt zo lang af te leiden en te amuseren tot dat de natuur voor de genezing zorgt. Deze opvatting is door de vooruitgang in de geneeskunde onzinnig geworden.

In de verloskunde doet deze situatie zich echter nog dagelijks voor. Ik constateer daarom met weinig vreugde dat helaas ook deze laatste trouvaille niet zal uitgroeien tot een bruikbare vorm van pijnbestrijding. Als verloskundigen hun patiënten gaan wijsmaken dat ze over een nieuwe en effectieve pijnstilling beschikken, dan zal het vertrouwen van de Nederlandse zwangere in de verloskundige snel worden aangetast, want de mare dat de prikken nauwelijks enig effect hebben zal zich snel verbreiden en daarmee zelfs het verhoopte placebo-effect teniet doen.

De beroepsgroep doet er verstandig aan deze kwakzalverij niet te gaan invoeren in de dagelijkse praktijk, ook en zelfs niet als VWS toestemming zou geven tot introductie van deze waterige verloskunde in ons land.

De gynaecologenvereniging NVOG en de anesthesiologenvereniging NVA hebben een dag na het symposium in Utrecht met een persbericht afstand genomen van de waterprik bij thuisbevalling. “Het is te vroeg om waterinjecties  als standaardbehandeling in te voeren voor pijn tijdens de bevalling. Er is onvoldoende bewijs voor de effectiviteit”, zo schrijven beide verenigingen.