Minder spieren met het dieet van dokter Frank

De VtdK dankt professor Katan voor toestemming
om zijn artikel ‘Het dieet van Dr Frank onderzocht‘
van 8 februari jl. hieronder te reproduceren.
Bezoek ook de homepagina van Martijn Katan,
en zijn column ‘Dr. Frank‘ van 19 oktober 2009.

Dr. Frank van Berkum is een internist die een nieuw afvaldieet heeft ontwikkeld. Dat dieet bevat veel eiwit. Dat is tegen de honger, en tegen verlies aan spieren. Spierverlies is een probleem bij afvallen.

Dr Frank schijnt een aardige man te zijn, en als internist weet hij natuurlijk veel over vetzucht. Maar de vraag is of zijn dieet beter werkt dan andere diëten. De Universiteit van Maastricht heeft dat nu samen met Dr. Frank onderzocht. (1) Ze hebben bijna 140 patiënten een jaar lang op dieet gezet; de helft kreeg een afvaldieet met een normale hoeveelheid eiwit en de andere helft met heel veel eiwit.

De eerste drie maanden moesten ze allemaal hongeren: ze mochten maar één derde van hun gebruikelijke calorieën hebben. Daardoor vielen ze fors af. De volgende negen maanden kregen ze twee derde van hun normale calorieën. Toen begonnen ze weer aan te komen, maar na een jaar waren ze gemiddeld nog steeds 10 kilo afgevallen.

Het extra eiwit leek echter niet veel te doen. De patiënten die een gewone hoeveelheid eiwit hadden gehad waren negen kilo afgevallen en die heel veel eiwit kregen elf kilo. (2) Op het hoogeiwitdieet waren ze dus twee kilo meer afgevallen, maar dat kwam vooral doordat ze meer spierweefsel verloren. Dat was heel onverwacht, en hoe het kan is niet duidelijk. Maar voorlopig lijkt het hoogeiwitdieet niet beter dan willekeurig welk dieet. Dat eiwit is ook erg duur, één pot van bijna een pond kost €39,50 (de website waarop het wordt aangeboden,http://www.previtas.nl/website/content/HighPro1.htm is echter in november 2010 vervallen) (4) Dat eiwit kost inkoop een paar euro per pond, (3) dus er zit een winst van 1000% op. Dat geld kunnen patiënten beter in hun zak houden.

Hoe het verder is gegaan met de deelnemers toen het onderzoek voorbij was is niet bekend. Maar ik vrees dat de meesten intussen weer hun oude gewicht terughebben. Zo gaat dat helaas.

Noten

1. Soenen S. Efficacy of macronutrients on targeting obesity and beyond. Proefschrift. Maastricht, 2010. Hoofdstuk 8 (p. 118 e.v.) en 9 (p.134 e.v.).
2. Soenen S. Efficacy of macronutrients on targeting obesity and beyond. Proefschrift. Maastricht, 2010. Table 9.2 (p.140).
Het gemiddelde gewichtsverlies op de diëten met een normale hoeveelheid eiwit (diëten SPNC en SPLC) was –9,0 kg, en op de hoog-eiwitdiëten (diëten SSPLC en SSPNC) –11,4 kg. Het verschil in gewichtsverlies van 2,4 kg bestond uit 1,4 kg vetvrije massa (spieren en organen) en 1,3 kg vetmassa.
3. 10 pound of whey protein for $ 53.79. Dat komt overeen met $ 5.22 = € 3.84 per 440 gram. Het betreft hier een Amerikaanse firma die supplementen aan consumenten verkoopt; bij een kaasfabriek zou de prijs waarschijnlijk nog lager zijn. Het wei-eiwit dat gebruikt wordt in vermageringsdiëten is een afvalproduct van de kaasfabricage.
De bulkprijs van wei-eiwit is 28 eurocent per 454 gram.
4. De hier gegeven link staat op de website van de Kliniek voor Gewichtsmanagement Previtas van de Ziekenhuis Groep Twente (de website heet thans, nov. 2010, Previtas, en afficheert zich simpelweg als Previtas, Kliniek voor Gewichtsmanagement). Zie ook HighPro: wat is Ollyxa HighPro op dezelfde site (de informatie over HighPro is van de Previtas-site verdwenen, nov. 2010).

Naschrift webredactie VtdK

Bij de ‘gewone’ diëten SPNC en SPLC verloren de deelnemers gemiddeld 2,3% van hun ‘fat free mass’ (FFM), bij de hoogeiwitdiëten SSPNC en SSPLC was dit 4,5%.
Wat betreft het verlies aan ‘fat mass’ (FM) waren de getallen 15,7% en 19,3%; dus hoewel er met de hoogeiwitdiëten wel iets meer vet verloren werd (in kilo’s 1,3 kilo op de ruim 45 kilo vet) was bij de hoogeiwitdiëten het verlies aan orgaan- en spiermassa ongeveer het dubbele van het verlies bij de gewone diëten.

Naschrift 18 maart 2010
Het viel de auteur Katan en de webredactie al op dat voetnoot 2 een curieuze berekening bevat: 2,4=1,4+1,3. Tabel 9.2 wemelt van zulke rare optellingen. Zo is deze berekening een combinatie van 8,2=1,5+6,5 (?) en 9,7=1,2+8,5 gewichtsverlies voor de gewone diëten in mindering gebracht op de combinatie van 11,1=2,1+9,0 en 11,6=3,4+8,5 (??) voor de hoogeiwitdiëten, hetgeen met de correcte wegingsfactoren uitkomt op een meereffect van het hoogeiwitdieet van 2,37=1,42+1,19 of afgerond 2,4=1,4+1,2. In welke zin de oorspronkelijke ‘gelijkheden’ verbeterd moeten worden, is onduidelijk. Van dr. Soenen werd hierover slechts een onbevredigende uitleg ontvangen, alleen de optelling 10,0=2,0+1,8 elders in de tabel wilde hij als een overschrijffout (8,1->1,8) beschouwen. Naar aanleiding van een bericht dat Katan van een lezer ontving, heeft de laatste per heden zijn voetnoot 2 aangevuld met:

Toelichting
d.d. 18 maart 2010

Bovenstaande cijfers berusten op het proefschrift, maar 2,4 is niet gelijk aan 1,4 plus 1,3. Er zit dus een fout in de cijfers. Ik heb aangenomen dat het gewichtsverlies van 2,4 kg en de verandering in vetvrije massa (spieren) van 1,4 kg goed zijn gemeten. De vetmassa is dan onjuist berekend en het verschil in vetverlies was geen 1,3 maar 1,0 kg.
Dan was 58% van het gewichtsverlies vetvrije massa (spieren). Als daarentegen de cijfers voor het gewichtsverlies onjuist zijn vermeld en het werkelijke gewichtsverlies 2,7 kg bedroeg was 52% van het gewichtsverlies spieren.

In beide gevallen bestond het extra gewichtsverlies op het hoog-eiwitdieet voor meer dan de helft uit spieren.

Naschrift 16 april 2010

Op deze site staat sinds gisteren een tweede artikel over dit onderwerp, waarin onder meer het hilarische verslag van Peter van Zon over zijn deelname aan het ‘geïndividualiseerde’ programma van dokter Frank wordt aangehaald. De auteurs verwijten dokter Frank misleidende reclame. Eveneens gisteren verscheen in Medisch Contact een artikel ‘Populistische aanpak van overgewicht‘, met commentaren van Seidell, Katan, Keizer, Koene en Van Dam en een kort weerwoord van Van Berkum zelf.