Encyclopedie: Aardstralen

In de 18de eeuw waren er al wichelroedelopers die beweerden dat ze zich onwel voelden in de nabijheid van ondergrondse waterlopen of delfstoffen. Het idee van onzichtbare geheimzinnige stralen werd al gauw na de ontdekking van de röntgenstralen (28 december 1895) naar voren gebracht en in 1917 poneerde de Duitse ingenieur Perls dat wichelroedelopers feitelijk gevoelig waren voor recht opstijgende elektrische uitstralingen, veroorzaakt door ondergrondse *wateraders. Als deze uitstralingen door iemands bed zouden gaan zou dit leiden tot onrustige slaap, reumatiek, jicht, hartkloppingen enzovoorts.

De term ‘aardstralen’ is echter bedacht door Gustav Freiherr von Pohl, in zijn boek Erdstrahlen als Krankheitserreger (1932). Hij legde een verband tussen kanker en geheimzinnige stralen die rechtstandig uit de aarde traden, en die hij met een wichelroede kon vinden. Hij voelde deze stralen in smalle zones (van enkele dm) die lange kronkelige banen vormden. Het boek is, net als de meeste boeken op dit gebied, een aaneenschakeling van door de auteur behandelde ziektegevallen van de meest uiteenlopende soort. Ook kenmerkend is de warhoofdige theorie over de aard en werking van aardstralen. Zo zouden volgens de baron aardstralen wellicht kosmische stralen zijn die werden teruggekaatst door wateraders of misschien ook stralen uit het centrum van de aarde die werden gebundeld door de lenswerking van de wateraders. Mieren houden van aardstralen, dus mierenzuur beschermt tegen aardstralen en dus helpt mierenzuur tegen kanker. De goede baron verkocht ook apparaten die tegen aardstralen beschermden. Dit waren kastjes die uitsluitend een plak lood bevatten. In 1935 werd von Pohl als charlatan ontmaskerd (terwijl zijn kastje heimelijk ingeschakeld bleef sloeg zijn wichelroede nog steeds uit, ondanks theatrale inspanningen van von Pohl om de roede zogenaamd tegen te houden), en in 1938 stierf hij.

Een leerling van von Pohl, J.G. Mieremet, had kort na de Tweede Wereldoorlog een bloeiende handel in ‘aardstralenkastjes’. Dit was voor de Koninklijke Nederlandse Akademie voor Wetenschappen (KNAW) aanleiding om — op verzoek van de minister — het verschijnsel diepgaand te bestuderen. Hun vernietigende rapport verscheen op het hoogtepunt (1954) van de aardstralengekte in Nederland. Vervolgens rapporteerde de KNAW in 1955 ook nog over aardstralen en landbouw. Daarna werd er lange tijd maar weinig over aardstralen gehoord in Nederland.

Situatie thans

Het geloof in aardstralen is met name wijdverbreid in Duitsland en Oostenrijk. ‘Aardstraalgelovigen’ menen tegenwoordig niet alleen dat aardstralen uit wateraders komen, maar ze onderscheiden ook diverse ‘netten’: netvormige patronen van aardstraalbanen, soms genoemd naar de ontdekkers (de Duitse artsen Ernst Hartmann en Manfred Curry). Ook is het aardstralengeloof vermengd met de overtuiging dat elektriciteit eng is en magnetisme iets magisch, en radon regelrecht rampzalig. Elke afwijking van het aardmagnetisch veld, ook die veroorzaakt door ijzer in het onderstel van bedden, wordt als bedreigend gezien, evenals elke tv-kabel, elektriciteitsleiding of bovengrondse hoogspanningsleiding.

Wichelroedes zijn tegenwoordig vaak voorzien van een schuifje met getallen ernaast, en heten dan Lecher-antenne volgens Reinhard Schneider. Het is vaak niet duidelijk wat die getallen betekenen, trillingsgetal of golflengte, noch welke eenheden ze voorstellen. Waar wel expliciet over golflengte gesproken wordt, ziet men dat bijvoorbeeld ‘stilstaand water’ een golflengte van 18,7 cm heeft, terwijl 12,25 cm van toepassing is op ‘stromend water’, waaronder ook ‘elektriciteit’ en ‘hertzkabels’ vallen. Aardstraaldeskundigen hebben meestal geen begrip van natuurkunde, en het is al heel bijzonder als ze het verschil tussen stroomsterkte (ampère) en spanning (volt) weten.

Aardstralengeloof gaat vaak samen met andere opvattingen van wichelroedelopers, zoals *leylijnen, ook wel geomantische zones genoemd. De adviezen van aardstraalgelovigen variëren van ‘bed verplaatsen’ tot verhuizen of verbouwen (goed voor makelaars en aannemers) of de aanschaf van kostbare afschermmiddelen, te weten kastjes, matten, netvrijschakelaars, tot een koperen plaat in de vorm van een acht die onder het vloerkleed gelegd moet worden. Kwakzalvers (*kwakzalverij) schrijven vaak problemen van hun klanten toe aan aardstralen. Ook worden aardstralen in verband gebracht met de Chinese *fengshui. De aardstralen zelf worden vaak aangeduid met geleerde woorden als kosmo-tellurische invloeden, terrestrische straling, geopathische belasting, plaatsgebonden prikkelzones et cetera.

Er bestaat nog wel een Nederlands Genootschap voor Radiësthesie en Radionica (NGVR), dat lezingen organiseert en krachtig waarschuwt tegen concurrerende aardstraaldeskundigen, en sinds enige jaren kan iedereen bij het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (NIBE) terecht voor een controle van zijn of haar huis (met behulp van magnetometers) op de aanwezigheid van slechte stralen. Drijvende kracht achter dit instituut is de homeopathische (*homeopathie) architect en leerling van Reinhard Schneider, E. Michiel Haas (geb. 1946), die samen met de magister Peter Schmid het boek Biologisch bouwen en wonen (1990) schreef, voorzien van een voorwoord van een heuse ex-minister. Daarin uiteraard informatie over terrestrische straling, compleet met verwijzingen naar *aura’s, *kirlianfotografie, kleurenleer à la *Goethe, *chakra’s, en mededelingen over weldadige kosmische straling die tegen gasreserves of kolenlagen wordt teruggekaatst.

Onderzoek

Er zijn drie soorten onderzoek van belang voor het aardstralengeloof. Ten eerste onderzoek naar wat met een *wichelroede gedaan kan worden. Verder onderzoek naar de effecten van de aardstralen zelf en de werking van afschermmiddelen (onder meer het genoemde grootscheepse onderzoek door de KNAW in 1954/55), en ten slotte min of meer regulier onderzoek naar eventuele zwakke effecten van elektrische en magnetische velden (*elektrostress) en radioactieve stoffen zoals radon in de omgeving. Er is, ondanks herhaalde pogingen, geen deugdelijk bewijs gevonden voor het bestaan van aardstralen; ze zijn dus nog onwerkelijker dan aardmannetjes. Dat zijn immers ook maar bedenksels, maar die heeft nog niemand serieus (en tevergeefs) geprobeerd te zoeken.

Een typisch voorbeeld is het onderzoek van de *elektroacupuncturist O. Bergsmann, neergelegd in zijn boek Risikofaktor Standort: Rutengängerzone und Mensch (1990). In het lab van het Instituut voor Bouwbiologie te Wenen werden ‘geopathogene’ plekken aangewezen, deels met behulp van ‘betrouwbare’ wichelroedelopers, deels met behulp van een ‘elektrogeobioscoop’, een soort elektroacupunctuurmachine. Daarna werden proefpersonen zowel binnen als buiten deze plekken opgemeten met ditzelfde toestel, zodat de blindering van proefpersoon en onderzoeker een lachertje was.

Vervolgens moesten de proefpersonen heel veel proeven ondergaan: bloedonderzoek, in een knipperende lamp kijken enzovoorts. Het eindrapport bevat veel rare manieren om de meetwaarden te analyseren. Zo werd bijvoorbeeld gekeken of de meetwaarden binnen de ‘belaste zones’ sterker uiteenliepen dan daarbuiten. De onderzoekers hadden in beginsel 1047 statistische analysemogelijkheden, waarvan er 24 ‘significant’ uitkwamen, volgens de auteur dan, die ook nog flinke rekenfouten maakte (*hypothesen toetsen). Met andere woorden, dit onderzoek deugt van geen kanten.

Tussen Waarheid en Waanzin: een encyclopedie der pseudo-wetenschappen, door Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys (vierde herziene druk, De Geus, 2002)

Naschrift 2009
Op de website van Skepsis staat

1. het uitvoerige ‘ Aardstralen zijn op uw portemonnee gericht!’ door Jan Willem Nienhuys ;

2. verder: Een stralende toekomst: De terugkeer van de aardstralen, door G.C. Molewijk ;

3. Over de invloed van de aardstraalgelovigen in het ministerie van VROM: Omgepoolde aardstralen: Het milieubewustzijn van VROM, door Rob Nanninga