Encyclopedie: Acupunctuur

Geschiedenis

De oudste geschriften over acupunctuur dateren uit de 2de of 3de eeuw v.C., namelijk de Nei ching. Omdat dit boek over de mythische Gele Keizer gaat, beweren sommige acupuncturisten dat hun kunst 5000 jaar oud is. De acupunctuur raakte in Europa bekend toen de Nederlandse scheepsarts Willem ten Rhijne een boek over de acupunctuur in Japan schreef, Dissertatio de arthritide (1683), dat in heel Europa de aandacht trok. Sindsdien is de acupunctuur nog vier maal vergeten en weer herontdekt, de laatste keer als gevolg van Chinese politieke ontwikkelingen.

In China werd de acupunctuur in 1822 verboden en daarna nog enkele malen, de laatste keer in 1929. In Japan werd acupunctuur in 1876 verboden. In 1971 werd acupunctuur in China door de machthebbers krachtig aanbevolen als middel voor pijnbestrijding tijdens operaties, maar daarvoor werd acupunctuur daar ook al voor gebruikt. Verdoving door acupunctuur was echter grootscheeps bedrog, slechts te vergelijken met de *Lysenko-affaire in de Sovjetunie. Dit bedrog verzonk overigens in het niet vergeleken met de tientallen miljoenen slachtoffers tijdens de Grote Sprong Voorwaarts, die een direct gevolg waren van opgeklopte verhalen over voedsel- en staalproductie waarmee lagere machthebbers de hoogste partijleiding trachtten te vleien. Artsen en ziekenhuizen waren om politieke redenen verplicht om een groot aantal operaties ‘met verdoving door acupunctuur’ uit te voeren en daar op juichende toon leugens over te verspreiden, en ook patiënten moesten uit puur lijfsbehoud meewerken.

Ruim twee miljoen patiënten moeten op buitengewoon pijnlijke manier als proefkonijn zijn gebruikt. Hoe speelden de Chinese artsen dit klaar? Veel patiënten kregen lokale verdoving, en sommigen kregen ook tijdens de operatie een algehele verdoving. Tallozen hebben het gewoon uitgegild van de pijn, maar volgden het advies op om hiervoor de woorden ‘lang leve voorzitter Mao’ te gebruiken of ‘leve de Grote Proletarische Culturele Revolutie’ of uitroepen van soortgelijke strekking. De 60% patiënten die kermden en kreunden bij de operatie of die door hun geworstel de operatie hinderden werden ‘goede tot redelijke’ successen genoemd. Verder ontwikkelden de Chinezen een speciale snelle operatietechniek, de methode der ‘vliegende messen’, om de pijn van de patiënt tot een minimum te beperken. Ten slotte, een aantal operaties kan goed met alleen plaatselijke verdoving worden uitgevoerd, met name schildklieroperaties bij kroplijders.

De journalist James Reston berichtte in 1971, na het bezoek van Nixon, over een ‘longoperatie onder acupunctuurverdoving’, waarbij de patiënt vrolijk doorbabbelde en een mandarijntje oppeuzelde. Bij een longoperatie moet de patiënt beademd worden omdat na het openen van de borstkas de longen samenklappen. Het is dus de vraag wat Reston gezien heeft, zo hij al meer gezien heeft dan propagandaliteratuur. Zelf raakte Reston zijn appendix in China kwijt, onder gewone verdoving. In zijn geval werd acupunctuur gebruikt ter bestrijding van postoperatieve pijn.

Behalve voor verdoving werd acupunctuur in China ook toegepast om tal van ziekten te ‘genezen’. De Amerikaanse arts Arthur Taub bezocht in 1974 met een commissie vooraanstaande Chinese instituten voor acupunctuur. Hij zag hoe bij neurologische patiënten (beroertes, hoofdpijn, doofheid, hoofdletsel, beschadiging ruggenmerg en ziekte van Parkinson) het natuurlijke verloop van de ziekte voor het gevolg van de behandeling werd aangezien, en ook hoe verbetering geclaimd werd waar niets van dien aard kon worden opgemerkt.

Niettemin heeft de Chinese propaganda geleid tot een opleving van de belangstelling voor acupunctuur in westerse landen. De zogenaamde *elektroacupunctuur volgens Voll (EAV) is een totaal andere techniek. De Wereldgezondheidsorganisatie WHO beveelt acupunctuur aan voor diverse vormen van pijnbestrijding, maar ook voor klachten zoals koorts, oogontstekingen, maagzweren, astma, verlammingen en bedwateren. Er is een groot aantal scholen in de acupunctuur, die er allemaal verschillende ideeën op na houden.

Onderzoek

Ter Riet, Kleijnen en Knipschild publiceerden in 1989-1990 een aantal artikelen (onder meer in Huisarts en wetenschap) waarin ze de publicaties over de effectiviteit van acupunctuur beoordeelden, voor bestrijding van allerlei vormen van chronische pijn, verslaving en ook astma. Van de 86 publicaties haalden er slechts 12 een ‘voldoende’ voor kwaliteit (60 van de 100 punten) bij een soepele beoordeling, en van deze 12 gaven er slechts 3 een gunstig effect te zien. Algemeen bleek dat hoe slechter het onderzoek, hoe beter het gemelde resultaat was. ‘Acupunctuur is waarschijnlijk een tot in het onzinnige uitgebreide theorie die gefundeerd is op het verschijnsel dat mensen met kiespijn hieraan kortdurend iets minder aandacht schenken, als men hen met een hamer op de duim slaat’, schreven Ter Riet et al., en ze citeerden met instemming de opmerking van F. Mann dat de enige bijdrage van de Chinese acupuncturisten is dat ze zoveel plaatsen op het menselijk lichaam hebben ontdekt waar men zonder gevaar een naald in kan steken.

Enige tijd heeft men gemeend dat acupunctuur zou werken via de stimulering van de endorfineproductie (endorfinen zijn morfineachtige stoffen die door het lichaam worden geproduceerd). Maar noch de band tussen acupunctuur en endorfine, noch die van endorfinen met gevoeligheid voor pijn is ondubbelzinnig aangetoond, en pijnbestrijding met acupunctuur is hoe dan ook slechts een product van Chinese politieke propaganda.

Acupunctuur bij dieren wordt wel aangevoerd als bewijs van werkzaamheid. Waar bij dieren de acupunctuurpunten liggen is natuurlijk een volkomen gok, er zijn namelijk wel enige subtiele verschillen in lichaamsbouw tussen een paard en een mens. Verder heeft het stevig vastbinden van een dier een verdovend effect, waar in dat soort onderzoeken niet behoorlijk voor gecontroleerd wordt. En weliswaar zal Mao poezen weinig inspireren om de tanden op elkaar te zetten, maar placebo-effecten bij dieren kunnen niet op voorhand worden uitgesloten.

Gevaren

Behalve de algemene nadelen van *alternatieve geneeskunde zijn er aan acupunctuur specifieke risico’s verbonden. Naalden kunnen afbreken of wel eens niet-steriel zijn, hetgeen tot ontstekingen of erger kan leiden. In Duitsland wordt geschat dat 10% van de hepatitisgevallen door acupunctuur is veroorzaakt. Diep ingestoken naalden kunnen hart, blaas, longen, ogen, en zenuwen beschadigen, en er zijn ook verscheidene dodelijke ongevallen bekend. Als de acupunctuurnaalden onder spanning gezet worden kan dat storingen van de hartwerking veroorzaken. Tegenover deze risico’s staat geen enkel betrouwbaar gedocumenteerd effect.

De arts George A. Ulett stelt in vele publicaties dat de effecten van acupunctuur ook kunnen worden bereikt met elektrische stimulering van de zenuwen. Artsen kunnen dat in één dag leren. De duizenden uren nodig om acupunctuur te leren zijn overbodig volgens hem.

Literatuur
Federspiel, K., en V. Herbst, Die andere Medizin. Berlijn, 1992 (4de druk 1996).
Huston, P., ‘China, chi, and chicanery; examining traditional Chinese medicine and chi theory’, Skeptical Inquirer 1995, vol. 19 (5), p. 38-42,58; reacties vol. 20 (1), p. 63-64, vol. 20 (2), p. 65.
Korzec, M., De kitsch van het holisme. Utrecht, 1986.
Riet, G. ter, J. Kleijnen en P. Knipschild, ‘Acupuncture and asthma; a review of controlled trials’, Thorax 1991, vol. 46, p. 799-802.
Riet, G. ter, J. Kleijnen en P. Knipschild, ‘Acupuncture and chronic pain; a criteria-based meta-analysis’, Journal of clinical epidemiology 1990a, vol. 43, p. 1191-1199.
Riet, G. ter, J. Kleijnen en P. Knipschild, ‘A meta-analysis of studies into the effect of acupuncture on addiction’, British journal of general practice 1990b, vol. 40, p. 379-382.
Riet, G. ter, J. Kleijnen en P. Knipschild, ‘Nawoord en aanbevelingen’, Huisarts en Wetenschap 1989, vol. 32, p. 308-12.
Skrabanek, P., ‘Acupuncture; past, present, and future’. In: Stalker en Glymour (red.), Examining holistic medicine. Buffalo, 1989.
Taub, A., ‘Acupuncture; nonsense with needles’. In: Barrett, S., en W.T. Jarvis (red.), The health robbers. Buffalo, 1993.
Ulett, G.A., ‘Acupuncture’s secrets revealed; from cult of Qi to evidence-based acupuncture’, Skeptic 1997, vol. 5 (4), p. 46-51.

Uit: Tussen Waarheid en Waanzin: een encyclopedie der pseudo-wetenschappen, door Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys (vierde herziene druk, De Geus, 2002)

Naschrift 2009

Op deze site wordt ruimschoots aandacht aan acupunctuur besteed, zie hier. Het is inmiddels vrijwel zeker dat de gebruikelijke acupunctuur slechts placebo-effecten produceert. Ook op de site van Skepsis zijn twee artikelen gewijd aan acupunctuur:

Naalden werken niet: Meta-analyses van acupunctuur, door Jan Willem Nienhuys (2002)
Onzichtbare meridianen: Waar stroomt de levenskracht?, door Dirk Koppenaal (2007)
Acupunctuur tegen pijn: Niet beter dan een schijnbehandeling, door Rob Nanninga (2008)