Encyclopedie: Bates, William Horatio (1860-1931)

Dokter Bates bleek geen benul te hebben van de werking van de ogen. De lichtstralen die het oog binnenvallen worden door het sterk gekromde hoornvlies gebroken, en vervolgens zorgt de ooglens voor de accommodatie. Nee hoor, schreef Bates, het zijn spieren aan de buitenkant van het oog die het oog korter of langer maken, en allerlei oogafwijkingen (ook staar en de gevolgen van syfilis en gonorroe) verbeterden door zijn methode.

Bates had veel navolgers, onder wie de vrijwel blinde schrijver Aldous *Huxley. De bekende sciencefictionschrijver A.E. van Vogt was ook enige tijd in de ban van Bates. Ook in Duitsland was en is de ‘Brille? Nein-danke’-beweging nog steeds populair.

Gardner spreekt zijn bewondering uit voor het boek The truth about eye exercises (1956) van Philip Pollack, een optometrist uit New York. Zelden ziet men deskundigen zo grondig en nauwkeurig met een tak van pseudo-wetenschap afrekenen, oordeelde hij. Het boek is overigens nooit herdrukt, maar critici van Bates putten er nog steeds uit.

Een specifieke reden waarom veel mensen baat schenen te hebben bij de oefeningen is dat iemand die een bril heeft, aan die bril went. Als de bril afgezet wordt duurt het even voor men aan het leven zonder bril gewend is, en voor men de vage beelden (opnieuw) leert interpreteren. De verbetering die men dan ervaart, wordt toegeschreven aan wat men aan oefeningetjes of iets dergelijks gedaan heeft.

Psychologische factoren spelen ook een rol in hoe men de ernst van een gebrek ervaart. De moderne volgelingen van Bates nemen vrijwel niets van zijn theorieën over, maar verkondigen dat slecht zien tussen de oren zit, en passen vaak *biofeedback of aan *hypnose verwante methoden toe.

Sommige oogklachten gaan er door zorgvuldig geplande oefeningen wel op vooruit, namelijk scheelzien en een ‘lui oog’. Maar daarvoor moet men bij de orthoptist zijn.

Literatuur
Barrett, S., en W.T. Jarvis (red.), The health robbers. Buffalo, 1993.
Federspiel, K., en V. Herbst, Die andere Medizin. Berlijn, 1992 (4de druk 1996).
Gardner, M., Fads and fallacies in the name of science. 2de dr. New York, 1957.
Wieser, D., ‘Wirklich ”besser sehen ohne Brille”?’, Skeptiker 1992 (1), p. 12-15.

Uit: Tussen Waarheid en Waanzin: een encyclopedie der pseudo-wetenschappen, door Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys (vierde herziene druk, De Geus, 2002).

Naschrift 2009

Het boek van Bates is in 1981 herdrukt, en nog volop tweedehands verkrijgbaar, en met weinig moeite is de PDF van Bates’ boek op internet te vinden.

Een uitvoerig artikel over Bates’ methode staat op Wikipedia.

Op de Quackwatch-site staat een reproductie van hoofdstuk 3 van het boek van Pollack:
Fallacies of the Bates System, door Phillip Pollack, O.D.

Op internet is niets meer te vinden van een actieve Brille -Nein Danke – beweging. Deze slagzin wordt nu gebruikt als reclame voor ooglaseren of contactlenzen.