Encyclopedie: Biofeedback

Bij biofeedback werden lichamelijke activiteiten als hartslag, bloeddruk en hersengolven door middel van speciale apparatuur zichtbaar gemaakt, waarna de cliënt zich op die hartslag enzovoorts diende te concentreren om die zo te leren beheersen. Biofeedback is zelfs voorgesteld als middel tot geboorteregeling, namelijk via temperatuurverhoging van de teelballen! 

De belangstelling ging met name uit naar het beheersen van de hersengolven, zoals gevisualiseerd in een elektro-encefalogram (EEG). Door middel van ademhalingsoefeningen en meditatie moest men ervoor zorgen dat de voor normale hersenactiviteit karakteristieke bètagolven (met frequenties van rond de 20 Hz) plaatsmaakten voor de rustiger alfagolven (ca. 10 Hz). De gevorderden konden daarna nog proberen de veel lagere delta- en thèta-golven te bereiken. 

Er zijn in die tijd ook wel pogingen gedaan om met behulp van biofeedback andere bewustzijnstoestanden in kaart te brengen. Bekend is de Brit C. Maxwell Cade, die met zijn Mind Mirror (een combinatie van verschillende biofeedbackinstrumenten) op zoek ging naar signalen die overeenkwamen met bijvoorbeeld diep mediteren en mystieke ervaringen. Al deze pogingen hebben verrassend weinig opgeleverd. 

Biofeedback wordt toegepast voor de behandeling van alcoholisme, angst, artritis, astma, epilepsie, geheugenverlies, hartritmestoornissen, hoge bloeddruk, incontinentie, migraine, rugpijn, slapeloosheid, verslaving en zenuwtrekken. Dubbelblind onderzoek, eind jaren ’70, door Alan H. Roberts, Donald Kewman en anderen kon geen enkele therapeutische claim bevestigen. Niettemin heeft biofeedback enig aanzien verworven. Misschien zijn eventuele effecten gewoon door de ontspanning opgeroepen.

Literatuur
Barrett, S., en W.T. Jarvis (red.), The health robbers. Buffalo, 1993.
Beyerstein, B., ‘The myth of alpha-consciousness’, Skeptical Inquirer 1985, vol. 10 (1), p. 42-59.
Guiley, R.E., Encyclopedia of mystical and paranormal experience. Londen, 1991.

Uit: Tussen Waarheid en Waanzin: een encyclopedie der pseudo-wetenschappen, door Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys (vierde herziene druk, De Geus, 2002).

Naschrift 2009

Een wat meer gespecialiseerde variant van biofeedback is neurofeedback, waar met een soort aftreksel van een EEG wordt gewerkt. Een uitvoerig artikel hierover is te vinden op de Skepsis-site:

Neurofeedback, door Dirk Koppenaal.

Het oordeel van Koppenaal is hard: de hele berg publicaties over neurofeedback is een rommeltje. Neurofeedback is geschikt voor computerspelletjes, maar het is onaannemelijk dat neurofeedback als therapie anders werkt dan door ontspanning, en de beoefenaren weigeren fatsoenlijk placebo-gecontroleerd onderzoch te doen.