Encyclopedie: Chiropraxie

Centraal in de chiropraxie staat de ‘subluxatie’. Dit is een begrip dat is ontleend aan de osteopathie (een nog oudere, in de VS al bijna regulier geworden geneeswijze). Het betekent dat de botjes die aan de ruggenwervelschijven vastzitten en die het ruggenmerg beschermen, niet goed op elkaar aansluiten, en daardoor op zenuwen en bloedvaten drukken. Volgens de chiropractors worden hierdoor de zenuwen bekneld die uit het ruggenmerg komen en waardoor de Levenskracht of Aangeboren Intelligentie stroomt, en dit zou dan de oorzaak van bijna alle ziekten zijn.

Chiropraxie is ontwikkeld door de kruidenier en visboer Daniel D. Palmer (1845-1913). Op een goede dag sloot D.D. Palmer zijn winkel en werd magnetiseur (*Mesmer). In 1895, toen hij dat handwerk 10 jaar had uitgeoefend, ontdekte hij de chiropraxie, volgens zijn zoon B.J. door een dove te genezen. Hij richtte een school op, de Palmer School of Chiropractic (na 1961 ‘College’), die snel groeide onder leiding van Palmer junior, Bartlett Joshua (1881-1961), nadat die zijn vader eruit gewerkt had.

De subluxatietheorie is onzinnig. De zenuwen in het ruggenmerg kunnen wel in de knel komen, namelijk doordat de kraakbeenschijven tussen de ruggenwervels uitpuilen (hernia) of doordat de desbetreffende botjes dikker worden. Uitpuilende schijven komen overigens ook vaak voor zonder dat er pijnklachten zijn. Bij operaties om deze kwalen te verhelpen merkt de neurochirurg hoe moeilijk het is om de ruggenwervels ook maar iets ten opzichte van elkaar te verschuiven. De menselijke rug is zo gebouwd dat de zenuwen zelfs bij grote afwijkingen en beschadigingen beschermd blijven. Proeven met ruggengraten van overledenen hebben hetzelfde uitgewezen: het is fysiek onmogelijk dat de uittredende zenuw bekneld raakt door mechanische vervorming van de ruggengraat (rukken en trekken), zonder dat de ruggengraat breekt.

De geringe anatomische kennis van de chiropractors blijkt ook uit het feit dat zij afwijkingen in organen behandelen die in het geheel niet bediend worden door zenuwen die vanuit hals of ruggengraat komen (zoals het oor van de vermeende eerste patiënt).

Chiropractors hebben de neiging veel röntgenfoto’s te maken, zonder dat ze die behoorlijk kunnen interpreteren, en zonder dat die nodig zijn: subluxaties bestaan helemaal niet en voor aspecifieke lage rugpijn heb je niets aan röntgenfoto’s. Ook is het rukken aan ruggen- en halswervels niet geheel zonder gevaar. Het kraakgeluid dat daarbij ontstaat draagt bij aan een eventueel *placebo-effect, maar bij halsmanipulaties kan de bloedtoevoer van de hersenen gevaar lopen en als de botjes niet helemaal in orde zijn en breken, is de patiënt echt in de problemen, want dan kan een dwarslaesie het gevolg zijn. Ten slotte kan de chiropractor een hernia veroorzaken of verergeren.

Niettemin is de chiropraxie in de VS een bloeiende tak van *kwakzalverij, overal officieel erkend, met 45.000 beoefenaren. In 1987 oordeelde rechter Susan Getzendanner dat de American Medical Association (AMA) met haar acties tegen de chiropractors de antitrustwetten had geschonden. Preciezer, de AMA had haar leden categorisch verboden met chiropractors samen te werken. De rechter oordeelde dat chiropraxie niet deugde, maar dat de AMA eerst minder drastische maatregelen had moeten proberen. Het hoger beroep ging niet door omdat de rechters de wetenschappelijke argumenten niet konden beoordelen.

De situatie in Nederland is gunstiger, met medio jaren ’90 slechts ruim 100 chiropractors (‘krakers’), die voornamelijk rug- en hoofdpijnklachten behandelen, overigens zonder dat hun behandeling veel uithaalt. De ideeën van de chiropractors zijn voor een klein deel overgenomen door zogeheten *manuele therapeuten. Deze zijn naar goed Nederlands gebruik en ook in navolging van de Amerikanen onderverdeeld in elkaar bestrijdende ondersekten van ‘rekkelijken’ en ‘preciezen’. Een daarvan (de orthomanuele sekte) behandelt veel meer dan alleen rugklachten, te weten open benen, maag- en darmklachten, eczeem en astma.

Er is onderzoek gedaan naar de effectiviteit van manuele therapie voor rug- en nekklachten, door vier behandelingen met elkaar te vergelijken: pijnstillers, fysiotherapie, manuele therapie en schijntherapie. Deze blijken weinig van elkaar te verschillen. Dit type klacht heeft een sterk wisselend beloop, en er is geopperd dat het contact met een zorgzame therapeut eigenlijk het enige is waar het om gaat. Overigens is er bij zulke onderzoeken altijd een goede medische supervisie, wat uiteraard ver verwijderd is van de dagelijkse praktijk van de kraker. Volgens de modernste inzichten van het Nederlands Huisartsen Genootschap gaat acute aspecifieke lage rugpijn (dat is meer dan negen van tien rugklachten) het snelst over als je gewoon doorloopt en de rug wat ontziet. Na zes weken is de helft van de patiënten dan al weer de oude.

Literatuur
Barrett, S., ‘The spine salesmen‘. In: Barrett, S., en W.T. Jarvis (red.), The health robbers. Buffalo, 1993.
Crelin, E.S., ‘Chiropractic’. In: Stalker, D., en C. Glymour (red.), Examining holistic medicine. Buffalo, 1989.
Keating, J.C., ‘Chiropractic; science and antiscience and pseudoscience side by side’, Skeptical Inquirer 1997, vol. 21 (4), p. 36-43; reacties vol. 21 (6), p. 63-64.
Renckens, C., Hedendaagse kwakzalverij. Amsterdam, 1992.

Uit: Tussen Waarheid en Waanzin: een encyclopedie der pseudo-wetenschappen, door Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys (vierde herziene druk, De Geus, 2002).

Aanvulling:
Palmer ‘ontdekte’ de chiropraxie waarschijnlijk door in 1893 in de leer te gaan bij bedenker van de osteopathie, Andrew Taylor Still. Toen de osteopathie in de volgende jaren buitengewoon succesvol bleek (30.000 patiënten in 1895), zal Palmer gedacht hebben: ‘Dat kan ik ook.’ Maar waar Still de nadruk legde op herstel van de bloedsomloop, dacht Palmer dat de levenskracht door de zenuwen stroomde. 

Naschrift augustus 2009

‘Chiropraxie’ is de officiële spelling, maar vrijwel alle chiropractoren schrijven ‘chiropractie’. Het aantal chiropractoren in Nederland is op het ogenblik bijna 300. Enkelen gebruiken illegale röntgenapparaten.

Artikelen op deze website over chiropraxie:
Chiropraxie: een vraag over de SEMG-scan.
Proefschrift bijwerkingen chiropraxie: het proefschrift van Sidney Rubinstein, besproken door J.T. Lumeij.
Bedotten of behandelen? (bespreking van Trick or treatment, door Marie P. Prins)

Chiropraxie opzettelijke nep?
De roze bril van de chiropractors (gaat over een onderzoek van Ernst naar chiropraxie en kinderziekten)
Het povere onderzoek van chiropraxie bij fibromyalgie (meer onderzoek van Ernst)

Quackwatch heeft een complete website genaamd Chirobase met kritische artikelen over chiropraxie.

Een beknoptere technischer versie van het geciteerde artikel van Crelin verscheen in American Scientist in 1973, A Scientific Test of Chiropractic’s Subluxation Theory. Aan de hand van proeven met ruggengraten van overledenen maakt Crelin duidelijk dat de subluxatietheorie nergens op slaat. Sommige chiropractoren verdedigen zich tegen de opmerkingen van Crelin door te zeggen dat ze niet bedoelen dat de zogenaamd verschoven wervels op de zenuwen drukken, maar wat ze dan wel doen, kunnen ze niet duidelijk maken laat staan bewijzen, en waarom de handelingen van de chiropractoren de stand van de wervels ook maar een fractie van een millimeter zou kunnen veranderen is evenmin duidelijk.