Encyclopedie: Dermo-optische perceptie (DOP)

Dit wordt onder meer beschreven in een verslag van een bezoek van een verdwaalde Engelsman aan de Academie van Lagado, zoals bekend de hoofdstad van Balnibari. Daar was een blindgeboren professor doende zijn blindgeboren studenten bij te brengen hoe men kleuren op de tast herkent. Zoals gebruikelijk bij dit type onderzoek waren er nog een paar problemen, maar men voorzag dat deze spoedig zouden worden overwonnen. Het reisverslag, getiteld Gulliver’s travels (door Johathan Swift te boek gesteld in 1726), is nog steeds gewilde lectuur. Ongeveer tezelfdertijd scheen er in Engeland iemand over dezelfde vermogens te beschikken, tenminste als we Robert Boyle mogen geloven.

Het idee van dermo-optische perceptie (DOP) stamt uit Le vision extra-rétinienne et le sens paroptique: recherches de psycho-physiologie expérimentale et de physiologie histologique (1919, de Engelse vertaling Eyeless vision is van 1924) van de Franse romanschrijver Jules Romains (pseudoniem van Louis Farigoule, 1885-1972). Deze deed niet aan controle, en had dan ook niet in de gaten dat de dames die over dit vermogen beschikten, gewoon onder hun blinddoek uit keken. Het is namelijk vrijwel onmogelijk om mensen zo te blinddoeken dat ze niet vlak langs hun neus door een gaatje kunnen kijken. Hier maken goochelaars gebruik van. Door met de wenkbrauwen te fronsen of even de blinddoek ‘recht’ te trekken of met behulp van nog andere technieken kunnen goochelaars zelfs ‘geblinddoekt’ autorijden. Omdat men door zo’n gaatje normaal gesproken niet veel meer ziet dan de eigen tenen, buigen deze kunstenmakers het hoofd vaak iets achterover, alsof ze iets aandachtig opsnuiven. In de VS opereert een wonderbaarlijke fundamentalistische prediker genaamd Ronald Coyne die met zijn lege oogkas leest, terwijl zijn goede oog ‘geblinddoekt’ is. 

Veel onderzoekers hebben zich in het begin van de jaren ’60 laten foppen door onvolkomen blinddoeken. Het is misschien wel mogelijk dat men door de verschillen in weerkaatsing van straling het verschil tussen bijvoorbeeld zwart en rood papier kan waarnemen, maar om dit te bewijzen zijn deugdelijke proefopzetten nodig, waarbij de proefpersonen het zien echt onmogelijk wordt gemaakt. Een goede methode is een metalen doos die over het hoofd gaat, op de schouders rust, secuur rond de hals gesloten is en bovenin luchtgaatjes heeft. 

Romains was niet de eerste die over dit verschijnsel schreef. W.B. *Carpenter verhaalt in 1877 van een jongen uit Manchester in 1845 die geblinddoekt kon lezen – totdat de onderzoeker zijn ogen met schoenmakerswas dichtgeplakt had. A.R. *Wallace veegde daarop Carpenter de mantel uit voor zijn ongeloof, want Wallace had in The zoist (*Elliotson) uit 1846 een gevalsbeschijving gevonden van een jongen die met drie lagen plakband over zijn ogen helderziende was.

In 1996 werden een Russische jongedame en jongen in Parijs onderzocht door een oogarts, een neuroloog en een radioloog van een zeer bekend instituut. Het tweetal kwam van een Russisch instituut dat DOP onderwijst aan visueel gehandicapten. De dokters gebruikten geavanceerde methodes, waaronder mri, en kwamen tot de slotsom dat het ging om uitzonderlijke vermogens, en een ontdekking van fundamenteel belang. In 1997 vond een controleproef plaats in Grenoble door een team medische onderzoekers van het Franse ministerie van Defensie, onder leiding van de skepticus Benski. De DOP’ers bleken van 24 eenvoudige plaatjes (schaar, tafel, banaan, vlinder, taart, broek en dergelijke) er geen correct te kunnen benoemen.  

Literatuur
Benski, C., e.a., ‘Testing new claims of dermo-optical perception’, Skeptical Inquirer 1998, vol. 22 (1), p. 21-26.
Gardner, M., Science; good, bad, and bogus. Buffalo, 1981.
Gardner, M., ‘Eyeless vision’. In: Stein, G., (red.), The encyclopedia of the paranormal. Amherst, 1996a.
Gardner, M., Weird water and fuzzy logic. Amherst, 1996b.
Swift, J., Gulliver’s travels. Harmondsworth, 1967 (1ste dr. 1726).

Uit: Tussen Waarheid en Waanzin: een encyclopedie der pseudo-wetenschappen, door Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys (vierde herziene druk, De Geus, 2002). 

Naschrift augustus 2009

Zie ook Randi over dit onderwerp.

Het hoofdstuk in Gardner (1981) is een reproductie van: Dermo-optical perception: a peek down the nose, Science 1966 Feb 11;151(711):654-7. 

Jules Romains is natuurlijk bekender door zijn amusante toneelstuk Knock ou le triomphe de la médecine (eerste opvoering 1923) waarin de ‘arts’ Knock het klaarspeelt om een heel dorp tot vaste klant te maken. Zijn opvatting is: gezonde mensen zijn zieken die hun toestand niet kennen, en hij weet vrijwel het hele dorp waar hij zich gevestigd heeft door middel van gratis consulten van deze wijsheid te doordringen. In Romains’ Wikipedia-biografie ontbreekt zijn faux-pas van Le vision extra-rétinienne.