Encyclopedie: Dieet

Normaal heeft een 50-jarige man ongeveer 140 kJ per dag per kilo lichaamsgewicht nodig om dit gewicht op peil te houden, uitgaande van een matige hoeveelheid lichaamsbeweging. Ouderen hebben wat minder en jongeren wat meer nodig en ook kunnen vrouwen met iets minder toe. Dikke mensen die willen afvallen moeten minder energie (‘calorieën’) innemen en meer lichaamsbeweging nemen, en zorgen dat zij hun voedingsgewoonten blijvend aanpassen. De wet van behoud van energie (*perpetuum mobile) zorgt dan voor het gewenste resultaat.

Het probleem is dat dit laatste zelfbeheersing vereist; in veel gevallen schijnt ook nog aanleg een rol te spelen, wat zelfbeheersing nog moeilijker maakt. Dit creëert dan een markt voor de kwakzalverij en pseudo-wetenschap. Een bekend pseudo-wetenschappelijk maar smakelijk afslankdieet is het *Montignac-dieet.

Bedrieglijke diëten zijn te herkennen aan een of meer van de volgende kenmerken:
– de bewering dat één enkel voedingsmiddel de grote boosdoener of de zegenbrenger is;
– de bewering dat het moeiteloos gaat;
– de bewering dat de aangeprezen methode een revolutie of een wonderbaarlijk nieuw idee is, dan wel dat de ontdekker een miskend genie is dat wordt dwarsgezeten door de snoodaards van de medische maffia;
– het aanhalen van getuigenissen van tevreden klanten en het geven van voorbeelden uit de eigen praktijk;
– de bewering dat het dieet altijd succes heeft;
– het gebruik van medicijnen of voedingssupplementen van welke soort dan ook: amfetaminen, plasmiddelen, laxeermiddelen, stoffen die de opname van voedingsstoffen blokkeren, hormonen, kruiden en vitaminen (alleen als men langdurig minder dan 5000 kJ per dag consumeert zijn extra vitaminen nodig);
– machines of speciale maatregelen om ‘vet’ of ‘cellulitis’ te verwijderen (meestal verdwijnt er alleen voor korte tijd water);
– snoep of opvulmiddelen om de eetlust te remmen. (Er zijn wel dieetpappen die een maaltijd kunnen vervangen, met weinig energie en voldoende gebalanceerd, maar die zijn zo saai dat weinig mensen consumptie ervan lang volhouden.)

Bij een goed dieet eet men weinig maar toch smakelijk en goed gebalanceerd. Een arts of diëtist kan daarbij deskundig adviseren, en ook morele steun van lotgenoten, vrienden of verwanten kan helpen. Het Voedingscentrum in Den Haag is vaak een goede raadgever.

Diëten tegen ziekte

Van veel diëten wordt beweerd dat er kanker mee genezen kan worden. Het bekendste daarvan is dat van *Moerman. Veelal verdwijnen volgens de ontdekkers ook andere kwalen met zo’n dieet, zoals ziekten van hart en bloedvaten, reumatoïde artritis, multiple sclerose, astma en tuberculose. Daaruit blijkt al dat het om *kwakzalverij gaat. Het gevolg is wel dat de klantenkring flink wordt uitgebreid. Terwijl in de westerse wereld 20 tot 25% van de mensen aan kanker overlijdt, eisen hart en bloedvaten hun tol van 40 tot 50%. Van astma en reuma ga je niet direct dood, maar daarmee kampt 5 tot 10% van de oudere bevolking, en die klanten blijven veel langer in leven.

De aanstichters van dieetregels voor het tegengaan van kanker hebben meestal een erg eenvoudige opvatting over het ontstaan van die ziekte. Trage spijsvertering, ‘afvalstoffen’, te veel zuurstof (dus vrije radicalen) of te weinig zuurstof, te veel melkzuur of te weinig, te weinig zuur of jodium of te veel zout, en te veel onverzadigde vetten of juist te weinig: het wordt allemaal wel genoemd als verklaring voor het raadsel van de kanker.

Het is wel bewezen dat verstandige voeding (veel fruit, groente en vezelstoffen eten bijvoorbeeld) de kans op het ontstaan van kanker verkleint, maar dat is iets anders dan genezen als het zover is.

De aanbevolen wonderkuren hebben veel gemeenschappelijke kenmerken. Vlees is uit den boze, en de toch al zieke patiënt moet zich de laatste dagen of maanden van zijn of haar leven volproppen met rauwe plantaardige voeding die natuurlijk geteeld moet zijn, zonder kunstmest of bestrijdingsmiddelen. Alles wat een en ander nog wat smakelijk zou kunnen maken, zoals suiker en specerijen, mag niet, evenmin als genotmiddelen. Erg vreemde diëten zijn die van *Cayce en de *ayurveda.

Het volgen van een dieet geeft de patiënt dan wel de illusie dat hij of zij iets aan de ziekte kan doen, maar zulke kuren zijn vaak duur, en niet ongevaarlijk, omdat ze wel eens wat eenzijdig uitvallen. En waar koffie vaak verboden is, bedient het *gersondieet zich van koffielavementen die het evenwicht tussen natrium en kalium in het bloed kunnen verstoren.

Sommige extreem laagcalorische diëten zouden het lichaam reinigen en ontdoen van ‘slakken’ of gifstoffen. De voorstanders van deze ideeën zien het menselijk lichaam als een eenvoudige machine, en wel een ouderwetse kolenkachel. Slakken zijn onbrandbare bestanddelen van kolen die niet als as door het rooster vallen, maar als grote aaneengesmolten klonten in de verbrandingskamer blijven zitten en zo het functioneren van de kachel hinderen. In het menselijk spijsverteringskanaal zit echter geen asrooster, en onverteerbare voedselbestanddelen veroorzaken ook geen problemen. Integendeel. Buiten het spijsverteringskanaal worden ‘afvalstoffen’ en bruikbare stoffen voornamelijk in de nieren en lever van elkaar gescheiden, en het is onduidelijk waarom die opeens beter zouden werken als men minder eet.

Literatuur
Barrett, S., en W.T. Jarvis (red.), The health robbers. Buffalo, 1993.
Drukker, J., ‘Gezond eten; kanker en het alternatieve dieet’, Skepter 1990, vol. 3 (2), p. 19-25.

Uit: Tussen Waarheid en Waanzin: een encyclopedie der pseudo-wetenschappen, door Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys (vierde herziene druk, De Geus, 2002).

Naschrift augustus 2009

Van de specifieke diëten moet dat van Houtsmuller nog genoemd worden, ook bedoeld om in geval van kanker te gebruiken. De *macrobiotiek is natuurlijk ook een idee met gezondheidsclaims. Het bloedgroependieet (ook wel bloedgroepdieet genoemd) is bedacht door de natuurgenezer Peter D’Adamo. Het berust op de gedachte dat de bloedgroepen van het ABO-systeem (en geen andere) van groot belang zijn voor wat men beter wel of niet kan eten. Een uitvoerige uiteenzetting waarom dit onzin is, staat in het artikel ‘Het ABO van eten’ op de Skepsis-site. Veel afslankdiëten lijken aanvankelijk te werken, gewoon omdat de pogingen zich strikt aan de vaak ingewikkelde voorschriften te houden vanzelf leiden tot een beperking van de energie-inname. 

Zie voor bedrog met afslankdiëten en -methoden (veelal geen diëten trouwens)

FTC ontmaskert onzinnige claims in gewichtsverlies-advertenties, door W.M. Veenema
Opnieuw problemen met Chinese vermageringsmiddelen in de UK, door Marie P. Prins
Levensgevaarlijke afslankpillen, door Marie P. Prins
Synefrine uit de bittere sinaasappel (Citrus aurantium) als vermageringsmiddel, door Marie P. Prins

Een artikel op deze site over diëten, en het verband tussen voeding en kanker:

Onbewezen effecten van voeding op kanker, door J.Geerling

Toevoeging 6 juni 2010: Voor meer informatie over de nieuwste afval-hype:

Minder spieren met het dieet van dokter Frank
Het Dokter Frank dieet afgeserveerd

Ook in het volgende stuk staat iets over diëten tegen kanker:

Hoe kwakzalverij schade berokkent aan kankerpatiënten, door William T. Jarvis