Encyclopedie: Korzybski, graaf Alfred Habdank Skarbek (1879-1950)

Korzybski zag in Polen het levenslicht, diende in het Russische leger bij de inlichtingendienst en verbleef na 1915 in de VS. In Science and sanity: an introduction to non-Aristotelian systems and General Semantics (1933) zette hij zijn denksysteem uiteen. Algemene semantiek stond voor elke interactie van levende wezens met hun omgeving, meer in het bijzonder voor verbetering van (menselijke) beoordelingen. Korzybski had niet veel op met zwart-wit denken, de gewoonte om alleen maar in termen van ‘waar’ en ‘onwaar’ te denken. In de logica en wiskunde wemelt het van de manieren om meerdere categorieën dan deze twee te onderscheiden, bijvoorbeeld de kansrekening en meerwaardige logica’s, maar daar ging de graaf aan voorbij. De adviezen van de graaf behelsden onder meer dat men kaarten niet moet verwarren met wat zij in kaart brengen en dat men evenzo woorden voor dingen en de dingen zelf uit elkaar dient te houden (een opvatting die de middeleeuwse nominalisten al verkondigden, en die sindsdien tot de standaard filosofische inzichten behoort). De graaf had ook een bijzondere afkeer van naamwoordelijke gezegdes en meer in het bijzonder het werkwoord dat men normaal bezigt om onderwerp met predikaat te verbinden. Taal ontdaan van dit werkwoord staat bekend als E´ oftewel E-Prime sinds D. David Bourland in 1940 deze naam voorstelde. Misschien heeft de lezer al opgemerkt dat in deze uiteenzetting het door de graaf verafschuwde werkwoord ontbreekt, en dat – alweer volgens de graaf – de lezer dus niet tot krankzinnigheid kan vervallen door het lezen van deze bijdrage (de taal Klingon uit Star Trek kent het desbetreffende werkwoord ook niet). Korzybski had zelfs kritiek op formules als ‘1=1’. Immers, het ene cijfer 1 staat links en het andere rechts dus dit kan het idee van gelijkheid niet weergeven (onzin natuurlijk, in de wereld van formules betekent het gelijkteken dat men in andere formules wat links staat mag vervangen door wat rechts staat en andersom, terwijl men formules van het type A=A axiomatisch als tautologieën beschouwt, waar men dan andere gelijkheden uit af kan leiden). Volgens Korzybski hoort men ook strikt genomen nimmer te spreken over bijvoorbeeld een stoel, doch over stoel-1, stoel-2, stoel-3 et cetera, waarbij de indexen 1, 2, 3 enzovoorts de verschillende instanties op verschillende tijdstippen van de concrete stoel aangeven.

Korzybksi en zijn volgelingen meenden dat zij door het reinigen van het denken ook diverse geestelijke kwalen konden genezen, onder meer alcoholisme, homoseksualiteit, impotentie, kleptomanie, migraine, nymfomanie, slechte leesgewoonten, stotteren en nog veel meer (*kwakzalverij). Zelfs bleven vullingen langer in de tanden zitten met algemene semantiek. Korzybski had geen last van valse bescheidenheid. Hij beschouwde zichzelf als de grootste geleerde na Aristoteles en Francis Bacon.

Na 1950 bekeerden veel volgelingen van Korzybksi zich tot de toen nog nieuwere dianetica (*Scientology). General Semantics als beweging bestaat nog steeds. De liefhebber kan kiezen uit de International Society for General Semantics, een tijdschrift General Semantics Bulletin en het door de latere Republikeinse senator Samuel Ichiye Hayakawa (1906-1992) opgerichte tijdschrift Etc. Sf-auteur A.E. van Vogt (1912-2000) schreef een serie romans over de ‘Wereld van null-A’ waarin de ideeën van Korzybski prominent figureren. Elk van de 22 hoofdstukken van The pawns of null-A (1956) begint met een alinea over General Semantics, zodat de nietsvermoedende sf-fan tussen de verrichtingen van held Gilbert Gosseyn door een complete cursus in deze filosofie krijgt. De serie droeg behoorlijk bij tot de populariteit van de gedachten van de graaf. De psycholoog Albert Ellis (van de rationeel emotieve therapie) vertaalde zelfs een van zijn handboeken in E-Prime.

De als filosoof opgeleide Martin *Gardner (1914-2010) oordeelde in 1952 over Science and sanity aldus: ‘een slecht georganiseerde, wijdlopige, repetitieve potpourri van goede ideeën ontleend aan betere wetenschappers en filosofen, doorspekt met nieuwbedachte woorden, verwarde ideeën, onbewuste metafysica en uiterst twijfelachtige bespiegelingen over neurologie en psychiatrische therapie.’ Gardner deelt zijn opvatting met veel andere filosofen en logici, zoals Alfred Tarski, Rudolf Carnap, W.V. Quine, Bertrand Russell en Ernest Nagel.

Literatuur
Gardner, M., Fads and fallacies in the name of science. 2de dr. New York, 1957.
Gardner, M., Weird water and fuzzy logic. Amherst, 1996b.
Mayper, S.A., e.a., ‘E-prime and isness’ (brieven), Skeptical Inquirer 1993, vol. 18 (1), p. 103-107.

Uit: Tussen Waarheid en Waanzin: een encyclopedie der pseudo-wetenschappen, door Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys (vierde herziene druk, De Geus, 2002).

Naschrift november 2009

Zie ook Wikipedia, waarin een verband staat aangeven tussen General Semantics en Neurolinguïstisch Programmeren (NLP)