Encyclopedie: Alternatieve behandelingen tegen kanker

Uitgelegd wordt waarom die onwerkzaam zijn. Wie informatie over specifieke therapieën of diagnostische tests zoekt, wordt verwezen naar:

Encyclopedie: Dieet bij kanker
Encyclopedie: Kwakzalversmiddelen tegen kanker
Encyclopedie: Kruiden tegen kanker
Encyclopedie: Kwakzalverij met apparaten tegen kanker
Encyclopedie: Psychologische en paranormale behandeling van kanker
Encyclopedie: Kankertests (alternatief)

Deze bestanden omvatten lang niet alles wat er aan kankerkwakzalverij bestaat of bestaan heeft. Op internet is een boek te vinden getiteld Natural Cancer Treatments That Work, dat door blogger Orac van Respectful Insolence werd gerecenseerd onder de titel ‘A wretched hive of scum and quackery‘ (Alec Guinness als Obi-Wan Kenobi: ‘Mos Eisley Spaceport – you will never find a more wretched hive of scum and villainy. We must be cautious.’). Daar staan wel 350 onzintherapieën in, niet allemaal specifiek tegen kanker; sommige slechts experimenteel, of ter ondersteuning van reguliere therapie of als preventie. Niettemin kan in eerste benadering gezegd worden dat geen enkele behandeling in dat boek deugt. Hopelijk geven de circa 125 therapieën in bovenstaande bestanden bij elkaar toch een goede indruk van waar men voor moet oppassen.

Een uitvoerige en kritische Engelstalige bron is de website van de American Cancer Society. Daar kan men wellicht terecht voor zaken die hier niet genoemd zijn, speciaal bij de afdeling Pharmacological and Biological Treatment.

Een zeer lange lijst (ongeveer 1500 termen) is verzameld door ‘Edward’ en gepubliceerd op het weblog van Cryptocheilus.  

Veel van de aanbieders van alternatieve therapieën tegen kanker hebben wonderlijke ideeën over het ontstaan van kanker. Nu is dankzij een enorme onderzoeksinspanning inmiddels duidelijk hoe kanker ontstaat. Kanker begint met een beschadiging van het DNA. Die beschadiging kan veroorzaakt worden door chemische reacties (met zogeheten vrije radicalen of met kankerverwekkende stoffen) of door ioniserende straling. Zulke straling produceert enorme aantallen kapotte, reactieve molecuulbrokken (vrije radicalen), die dan voor vervolgschade zorgen. In sommige gevallen kunnen micro-organismen als virussen, bacteriën of schimmels beschadigingen veroorzaken. Gelukkig beschikt ons lichaam, of beter de cel, over reparatiemechanismen. Dat moet ook wel, want in elke cel gaat er onder normale omstandigheden tien maal per seconde iets kapot aan het DNA. Een middagje zonnen levert tussen de 2 biljoen en 200 biljoen DNA-beschadigingen op.

Soms gaat er teveel kapot, bijvoorbeeld als de reparatiegenen worden uitgeschakeld. Dan moet de cel terugvallen op geprogrammeerde zelfvernietiging. Dat heet apoptose. Maar ook dat werkt soms niet, en in sommige gevallen worden er dan ook remmen op celdeling beschadigd. Alle cellen kunnen zich in principe delen. Dat is nuttig als er ergens iets moet groeien: haren, huid, slijmvliezen, darmweefsel, wonden, geslachtsorganen, en de plekken waar bloedcellen gevormd worden, en natuurlijk wijzelf als we nog jong zijn. Maar die groei staat onder strenge controle van zogeheten regelgenen. Als die controle wegvalt doordat ze beschadigd wordt, gaat de cel zich alsmaar delen. Zo ontstaat een tumor of kanker. Doorgaans zijn er meerdere beschadigingen nodig voor het ontstaan van kanker; de weg van gezond naar kankercel is een lange weg. Sommige mensen hebben een aanleg voor kanker, dat wil zeggen dat een bepaald stukje van hun DNA een fout heeft in een gen dat nodig is voor normaal celgedrag of optimale DNA-reparatie. Vaak treden er na zo’n ontsporing nog verdere ontsporingen op, wat voor de hand ligt als het reparatiemechanisme defect is. In feite is ‘kanker’ eigenlijk niet een enkele ziekte, maar zijn er vele honderden typen. Helaas zijn er nog niet evenzovele behandelprotocollen. Bij borstkanker alleen al zijn er negen typen en nog veel meer behandelschema’s.

De kanker- of tumorcel is ontspoord, maar hij is in veel opzichten nog hetzelfde als de andere lichaamscellen. Het immuunsysteem herkent de kankercel meestal niet als afwijkend, en de stofwisseling van de kankercel is grotendeels dezelfde als van gewone cellen. Daarom kunnen ze ook zo goed groeien en zich delen. Veronderstellingen dat kankercellen op een andere manier dan gewone cellen voedingsstoffen opnemen en verwerken zijn onvruchtbaar gebleken. In een vergevorderd stadium breken er stukjes van het kankergezwel af die ergens anders verder gaan groeien: metastasen.

De rationele therapie is dus dat de kankercellen verwijderd worden. Dat kan door wegsnijden of op een andere manier vernietigen, met bestraling of met stoffen die sterk inwerken op snel delende cellen. Deze methoden zijn allemaal onaangenaam. Voor veel mensen is de angst voor de behandeling zo sterk dat ze liever iets alternatiefs proberen.

Er zijn nog andere, grotendeels experimentele, methoden om kanker te behandelen, bijvoorbeeld gentherapie, immuuntherapie, proberen de bloedtoevoer van kankergezwellen (maar geen andere delen van het lichaam) af te knijpen, lokale verhitting enzovoorts.

Door ‘gezond leven’ kan men de kans op kanker verkleinen, en tegen virussen of bacteriën die kanker veroorzaken kan men passende maatregelen nemen. Helaas helpt ‘gezond leven’ niet meer als er kanker is ontstaan, evenmin als het naleven van brandvoorschriften zinnig is bij een uitslaande brand.

Er zijn heel veel niet-reguliere behandelingen van kanker, en ze werken geen van alle. Lijsten van bekende onwerkzame methoden zijn elders te vinden (zie aanhef van dit artikel).

Diëten

Een hele groep methoden bestaat uit diëten. Zoals hierboven al gesuggereerd, bestaan er gezonde eetgewoonten die de kans op kanker verkleinen. Maar als het eenmaal zover is, dan helpt preventie niet meer. Sommige diëten zijn gebaseerd op het idee dat in kankercellen de energiehuishouding sterk afwijkt van gewone cellen, maar dat is, zoals boven aangegeven, in zijn algemeenheid onzin. Kankercellen verwerken glucose op een onzuinige manier, maar dat is een opportunistische aanpassing aan hun ontspoorde groeigedrag.

Veel van die diëten zijn mede gebaseerd op het idee dat men zoveel mogelijk anti-oxidanten moet innemen. Anti-oxidanten of anti-oxidantia zijn stoffen die vrije radicalen (molecuulbrokken) kunnen neutraliseren. Het is niet duidelijk hoe nuttig een grote consumptie van anti-oxidantia is voor gezonde mensen. Bij grootschalig onderzoek is gebleken dat het innemen van anti-oxidanten als preventief middel de sterftekans een procent of vier vergroot. De biochemische machinerie in onze cellen heeft een geschiedenis van misschien wel een miljard jaar of meer, en het evenwicht tussen vrije radicalen en anti-oxidantia is in die tijd goed uitgekiend. Voor degenen die kanker hebben, ligt dat anders. Zoals boven vermeld berust stralingsschade voor een deel op de vorming van enorme aantallen vrije radicalen. Als men stralingstherapie ondergaat, worden de kankercellen dus in feite kapotgemaakt door vrije radicalen. Het lijkt dus geen goed idee om met grote hoeveelheden anti-oxidantia de kankercellen te beschermen tegen de bestraling. Toch berusten diverse alternatieve kankertherapieën op dit idee.

Niet-toxische tumortherapie

De niet-toxische tumortherapie (NTTT) is een soort uitbreiding van de moerman- en houtsmullerdiëten. De NTTT omvat een allegaartje aan onwaarschijnlijke methoden:

– Stimulering van het immuunsysteem. Of de NTTT ‘het immuunsysteem’ kan stimuleren is onzeker. Het immuunsysteem is bijna net zo ingewikkeld als het zenuwstelsel en zo maar in het wilde weg ‘stimuleren’ lijkt nogal zinloos. Kankercellen zijn echter van het lichaam zelf, en alleen in sommige gevallen kunnen bepaalde geavanceerde en nog experimentele trucs maken dat het immuunsysteem kankercellen uitschakelt. Overigens: het immuunsysteem schakelt indringers vaak uit door ze bloot te stellen aan vrije radicalen!
– Toediening van grote hoeveelheden anti-oxidantia (speciaal vitamines A, C, E, en ook mineralen als selenium, zink, mangaan, koper). Hierboven is al uitgelegd dat hiermee waarschijnlijk het paard soms achter de wagen gespannen wordt.
– Toediening van tumorremmende middelen. De reguliere geneeskunde zou dolgraag meer zulke middelen kennen.

Het grote nadeel van tumorremmende middelen is dat ze nooit uitsluitend de tumor remmen, en dus ernstige bijwerkingen hebben. Zulke ’tumorremmers’ remmen vaak de celdeling van losse (kanker)cellen in een bakje, maar dat zegt niets. De NTTT-tumorremmers hebben geen bijwerkingen, dat is verdacht. De leek denkt vaak dat de ‘natuurlijke’ oorsprong van deze stoffen garandeert dat ze veilig zijn, maar dat klopt niet. Vele zware vergiften zijn van ‘natuurlijke’ oorsprong. De diverse aristolochia-soorten bevatten zelfs de meest kankerverwekkende stof (aristolochiazuur) ter wereld. Onder de populaire NTTT-stoffen zijn: epigallocatechine uit groene thee, genisteïne uit soja, naringine uit grapefruit, quercetine uit uien, flavopereirine uit de Braziliaanse plant pao pereira (Platycyamus regnellii), lycopeen uit tomaten, krestin of PSK uit elfenbankjes en tal van andere stoffen uit groente (vooral koolsoorten), fruit en andere planten. Ook sommige dierlijke producten als thymus (zwezerik), polyerga uit varkensmilt en alvleesklierextract worden gebruikt.

De voorstanders van de NTTT hanteren een grote variëteit aan plantaardige stoffen. Planten en schimmels kunnen zoals bekend niet weglopen voor hun vijanden, en ze verdedigen zich met allerlei min of meer giftige stoffen. In vrijwel elke plant zitten tientallen of honderden stoffen die de een of andere activiteit tentoonspreiden in contact met losse cellen. De meeste worden bij opname in het lichaam afgebroken of onschadelijk gemaakt in de lever. Sommige zijn levensgevaarlijk. Het is veel werk om van al zulke stoffen na te gaan of ze misschien iets tegen de een of andere ziekte doen, eventueel na chemische verandering. Dat werk wordt gedaan door farmaceutische bedrijven. Dat onderzoek komt neer op herhaalde deelname aan een loterij waar maar op één op de 10.000 lootjes een prijs valt. Wie meent een stof ontdekt te hebben, zal zelf een deugdelijk bewijs van werkzaamheid moeten leveren: ruwweg eerst op cellen in een bakje, dan op proefdieren, en dan op mensen, alles in nauwkeurig opgezette experimenten. Een eventuele theorie over de werking zal ook moeten worden gecontroleerd met chemische proeven. Voor een leek is niet makkelijk na te gaan of dat onderzoek wel gedaan is en of het goed gedaan is. Het is niet voor niets dat er in elk land gespecialiseerde commissies zijn die controleren of al het onderzoek voor een geneesmiddel wel deugdelijk gebeurd is. Een extra complicatie is dat er bij elk onzinnig idee wel wetenschappers te vinden zijn die er iets in zien. Aan de andere kant, als iets lijkt te werken, zijn collega-wetenschappers er vaak als de kippen bij om er zelf ook proeven mee te doen, en men vindt dan niet alleen een paar oude artikelen uit onbekende tijdschriften, maar een stortvloed aan recent onderzoek in goede tijdschriften.

Psychologische en paranormale therapieën

Hierover kunnen we kort zijn: de geest al dan niet via het immuunsysteem heeft geen invloed op kanker, en van het paranormale is nog nooit iets bewezen, laat staan genezing op afroep. Hooguit kan psychologische hulp de angst bestrijden. Een groot risico van psychologische behandelingen is dat ze schuldgevoel produceren als ze (nogal voorspelbaar) geen effect hebben. Meer hierover in de desbetreffende lijst van kwakzalversbehandelingen. 

Rode vlaggen

Voor de talloze meer obscure methoden die hier niet genoemd staan, gelden algemene regels:
wantrouw een behandeling tegen kanker

– als de kuur of het middel of het apparaat te koop wordt aangeboden op dezelfde website als waarop het wordt aanbevolen;
– als de kuur vele vormen van kanker en/of andere ziekten beweert te kunnen genezen;
– als het om één enkel middel gaat voor vele soorten kanker;
– als in de reclame gesproken wordt over stimulering van het immuunsysteem of het zelfhelend vermogen;
– als kanker aan een andere oorzaak wordt toegeschreven dan aan DNA-schade, bijvoorbeeld aan een afwijkende stofwisseling;
– als het om een dieet gaat;
– als het om ‘geestelijke’ methoden gaat;
– als er alleen succesverhalen van zogenaamd genezen patiënten staan; zulke patiënten werden vaak ook regulier behandeld of hadden geen of heel langzaam groeiende kanker, en bovendien hebben kwakzalvers er een handje van om geen follow-up te doen, dus de betrokkenen kunnen best inmiddels overleden zijn; het is misschien onaardig om te zeggen, maar men moet ook bedacht zijn op de mogelijkheid dat zulke verhalen verzonnen zijn.

Bonustip: kwakzalvers noemen vaak heel hoge genezingspercentages, doorgaans 80 procent en hoger. In dit verband is bijna gênant dat voor tijdig ontdekte en correct behandelde borstkanker de percentages voor de vijfjaarsoverleving inderdaad zo hoog zijn.

Naar de afzonderlijke therapieën:

Encyclopedie: Dieet bij kanker
Encyclopedie: Kwakzalversmiddelen tegen kanker
Encyclopedie: Kruiden tegen kanker
Encyclopedie: Kankerkwakzalverij met apparaten
Encyclopedie: Psychologische en paranormale behandeling van kanker
Encyclopedie: Kankertests (alternatief)

Een groot deel van het bovenstaande (en ook van de afzonderlijke therapieën) is ontleend aan een ongepubliceerd manuscript van C.P. van der Smagt.