Encyclopedie: Langmuir, Irving (1881-1957)

Langmuir werkte op uiteenlopende gebieden in dienst van het onderzoekslaboratorium van de General Electric Company. Zijn onderzoek op het gebied van chemische reacties bij hoge temperaturen leidde tot de vondst om gloeilampen te vullen met een mengsel van argon en stikstof; hij bedacht rond 1920 een theorie van chemische binding, ontwikkelde een praktische vacuümpomp en kreeg in 1932 de Nobelprijs voor zijn werk op het gebied van chemische reacties in dunne lagen. Langmuir was de grondlegger van de plasmafysica (hij bedacht de term plasma), en na zijn pensionering hield hij zich bezig met metereologie en met controversiële methoden om regen te maken. Hij had 63 patenten op zijn naam staan, en was auteur van 200 wetenschappelijke artikelen. In Alaska is een berg naar hem genoemd.

Langmuir was een enthousiast verzamelaar van voorbeelden van (wat hij aanduidde als) ‘pathologische wetenschap’. Volgens hem werd deze gekenmerkt door de volgende eigenschappen:

– de gerapporteerde verschijnselen zijn slechts aanwezig op de rand van wat nog meet- of zichtbaar is. Technieken om ze te versterken bestaan er niet;
– slechts waarnemingen die de onderzoekers bruikbaar achten, worden in de analyse meegenomen;
– men claimt een opmerkelijk grote nauwkeurigheid;
– de geopperde hypothesen staan haaks op oude, reeds ontwikkelde modellen;
– voor ieder tegenargument heeft men wel een antwoord;
– er is geen sprake van enige experimentele of theoretische ontwikkeling. De zaak bloedt gewoon dood. 

Het aardige is dat Langmuir zich na de Tweede Wereldoorlog stortte op het kunstmatig verwekken van regen door wolken te bestrooien met zilverjodidekristallen. De wisselende resultaten maakten hem alleen maar enthousiaster en uiteindelijk was hij er heilig van overtuigd dat hij met zijn kleine kristallenkanon, opgesteld in New Mexico, het weer boven geheel Noord-Amerika kon beïnvloeden. 

De Amerikaanse psycholoog Ray Hyman vond Langmuirs lijstje net zo ongeschikt om pseudo-wetenschap van echte wetenschap te onderscheiden als veel andere voorgestelde criteria. Hyman was van mening dat de voorbeelden van Langmuir heel wat anders gemeen hadden. Volgens Hyman was er telkens sprake van een erkende wetenschapper die iets claimt wat zijn collega’s raar of onmogelijk vonden; die collega’s negeren hem vervolgens, eventueel na hem eerst bot aangevallen te hebben, waarna de bedenker van de weeromstuit voet bij stuk houdt, en de controverse ontaardt in gelovigen versus ongelovigen zonder dat er nog zakelijke argumenten aan te pas komen. Ook claims die uiteindelijk toch blijken te deugen, passen in dit schema. Hyman stelde dat al deze voorbeelden leerzame mislukkingen van het wetenschapsbedrijf zijn. Wetenschappers horen in zulke situaties het hoofd koel te houden en geduldig op duidelijker bewijzen aan te dringen. Helaas zijn er te weinig verheffende voorbeelden. Hymans verst uitgewerkte voorbeelden betroffen *Wallace en *Crookes, maar hij liet doorschemeren dat de opvattingen van *Pauling over vitamine C of het bestaan van *meteorieten ook in zijn verhaal hadden gepast. 

Literatuur
Cromer, A., ‘Pathological science, an update’, Skeptical Inquirer 1993, vol. 17 (4), p. 400-407; reacties in vol. 18 (2), p. 211-212.
Hyman, R., The elusive quarry. Buffalo, 1989.
Michaelson, R.C., ‘N-rays, UFOs, and ”pathological science”'(brief), Skeptical Inquirer 1978 vol. 2 (2), p. 141-142.
Schootbrugge, G. van de, ‘De wetenschap als patiënt’, Skepter 1990, vol. 3 (1), p. 19-21.

Uit: Tussen Waarheid en Waanzin: een encyclopedie der pseudo-wetenschappen, door Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys (vierde herziene druk, De Geus, 2002).

Naschrift november 2009

De illustratie hierboven is de omslag van Time van 28 augustus 1950. Het Engelse Wikipedia-artikel is tamelijk uitvoerig, maar voor ‘pathologische wetenschap’ moet men zijn bij ‘Pathological science’.  De toespraak van Langmuir uit 1953 staat hier.