Encyclopedie: Meervoudige persoonlijkheidsstoornis (MPS)

Symptomen die de suggestie wekken dat er sprake is van meerdere persoonlijkheden werden al in de 18de eeuw gerapporteerd door Jacques-Henri-Désiré *Pététin, een volgeling van Franz *Mesmer, maar zijn altijd uiterst zeldzaam geweest. Tegen het eind van de 19de eeuw was er een hernieuwde belangstelling voor dit fenomeen, dankzij het werk van beroemde psychologen als Pierre *Janet en Théodore *Flournoy. Zij waren vooral geïnteresseerd in de ‘andere persoonlijkheid’ die soms optrad bij hysterici (*hysterie) of spiritistische *mediums (*spiritisme, *geleidegeest). De huidige ongekende hausse in het aantal gevallen van wat nu aangeduid wordt als MPS is te danken aan het boek The three faces of Eve (1957), van C.H. Thigpen en H.M. Cleckley, en de opbloei van de *hypnotherapie.

Veel hypnotherapeuten gaan ervan uit dat mensen in staat zijn traumatische ervaringen dusdanig sterk te verdringen dat ze deze niet meer naar boven kunnen halen, maar die herinneringen zouden wel onbewust aanleiding geven tot allerlei klachten (een idee dat teruggaat op de vroege *psychoanalytische theorieën van Josef *Breuer en zijn makker Sigmund *Freud).

Die zware trauma’s, volgens de therapeuten steevast ontstaan door fysiek geweld of seksueel misbruik, zouden ervoor zorgen dat iemands persoonlijkheid in soms honderden verschillende persoonlijkheden uiteen kan vallen. Deze andere, verborgen persoonlijkheden (‘alters’) openbaren zich slechts als de cliënt onder *hypnose is. Taak van de therapeut is al deze persoonlijkheden op te sporen en te laten versmelten, waarna de oorspronkelijke psychische klachten zullen verdwijnen.

In de psychiatrie en psychologie staat de diagnose MPS onder zware verdenking. Op grond van wat we weten over het gedrag van mensen onder hypnose moet er ernstig aan getwijfeld worden of hier nu werkelijk sprake is van afzonderlijke persoonlijkheden. Het is veel waarschijnlijker dat de alters zich vertonen omdat hypnotiseur en cliënt verwachten dat ze op zullen treden, en de gehypnotiseerde cliënt de op het ‘vinden’ van alters gerichte procedures en suggesties opvolgt.

Ondanks deze twijfel mag de diagnose MPS zich in een nog steeds toenemende populariteit verheugen. De laatste decennia is er in sommige landen sprake van een spectaculaire groei van het aantal gevallen, speciaal in landen waar enkele enthousiaste therapeuten zich op MPS concentreren. In de VS zijn er duizenden gevallen, waarvan zeker een kwart tientallen of honderden alters heeft.

Het verschijnsel van ‘vorige levens’ waaraan herinneringen bovenkomen tijdens hypnosesessies (*reïncarnatie) is nauw verwant aan MPS. Ook de verhalen over *satanisch ritueel misbruik komen voor een groot deel uit de koker van MPS-specialisten. De meeste gangmakers van de MPS-diagnose geloven aan een satanistische versie van de *Grote Samenzwering.

Literatuur
Aldridge-Morris, R., Multiple personality; an exercise in deception. Hove, Sussex, 1989.
Crombag, H.F.M., en H.L.G.J. Merckelbach, Hervonden herinneringen en andere misverstanden. Amsterdam, 1996.
Gillies, J., ‘Is there anybody in here?’, The Skeptic 1996, vol. 10 (4), p. 6-8.
Piper, S., ‘Multiple personality disorder; witchcraft survives in the twentieth century’, Skeptical Inquirer 1998, vol. 22 (3), p. 44-50.

Uit: Tussen Waarheid en Waanzin: een encyclopedie der pseudo-wetenschappen, door Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys (vierde herziene druk, De Geus, 2002).

Naschrift februari 2010

Volgens Wikipedia was er al voor het boek ‘ van Thigpen en Cleckley publieke belangstelling, veroorzaakt door een eerder boek getiteld The Birds’ Nest (1954). Toen de film daarover in 1957 uitkwam worden zowel boek als film van The Three Faces of Eve in allerijl uitgebracht.

Enige artikelen over MPS:

Epe en omstreken (over de Eper incestzaak), door Rob Nanninga
Terug in de tijd: Het geheugen onder hypnose, door Rob Nanninga
‘De werkelijkheid was veel erger…’ Opkomst en ondergang van Getuige X1, door Harald Merckelbach
Een therapeutische Nouvelle Cuisine: De mythe van het satanisch ritueel misbruik, door Richard Singelenberg
Tunneldenken in Twente: Onprofessioneel onderzoek in megaontuchtzaak, door Ana van Es
Parasieten in het brein, Hypnose, hysterie en hersenhelften, door Marcel Hulspas