Encyclopedie: Paragnost

Het interpreteren van de indrukken van paragnosten vormt traditioneel een belangrijk onderzoeksgebied van de *parapsychologie (met als bekendste voorbeeld het werk van Wilhelm *Tenhaeff met de paragnost Gerard *Croiset), maar dergelijk onderzoek is de afgelopen decennia naar de achtergrond gedrongen door beter beheersbare experimenten. Werkelijk betrouwbaar onderzoek naar de uitspraken van paragnosten is moeilijk op te zetten. Een recent voorbeeld is het promotieonderzoek van Henk Boerenkamp uit 1988 waarvoor hij de medewerking wist te verkrijgen van de bekende paragnost Cor Heilijgers (1920-1992). Boerenkamp kwam tot de conclusie dat er bij deze mensen (inclusief Heilijgers) geen sprake was van enige paranormale gave, maar dat zij soms accurate ‘indrukken’ kregen door goed te luisteren en gebruik te maken van hun ruime ervaring met de door cliënten voorgelegde problemen. Heilijgers claimde eens een beloning voor zijn ‘oplossing’ van een moordzaak. Hij had niets anders gedaan dan de dorpsroddels doorvertellen.

Veel paragnosten bieden hun diensten aan in gevallen van verdwijning, moord of andere misdaad. Zo resulteerde de ontvoering van Gerrit Jan Heijn op 9 september 1987 in bijna 2000 paranormale tips die niets opleverden. Zelfs achteraf kon van deze tips niet gezegd worden dat er iets bijzat wat nuttig had kunnen zijn. (De ontvoerder had Heijn dezelfde dag nog gedood en politie en familie drie maanden aan het lijntje gehouden met losgeldeisen. Zeven maanden na de ontvoering werd hij gearresteerd: het uitgeven van het losgeld had hem verraden.) Bij onderzoeken (ca. 1993) in de VS bleek dat ongeveer een kwart van de politiekorpsen wel eens een paragnost had gebruikt, maar dat er onder 80 korpsen geen enkel was die er wat aan gehad had.

Politiepsycholoog Martin Reiser uit Los Angeles heeft in 1979 en later een dozijn paragnosten getest. De zieners kregen een aantal objecten die verband hielden met moordzaken, en moesten hun indrukken weergeven. Ze produceerden wel tien maal zoveel ‘informatie’ als controlegroepen van studenten en geoefende politiemensen. Het aantal correcte inlichtingen was echter gelijk.

De kosten van het natrekken van paranormale tips zijn ruwweg een mandag per tip, reden voor de politie om niet bijzonder happig te zijn op dit soort hulp. Als de politie paragnosten met tips aan de tand voelt houden ze rekening met de mogelijkheid dat de paragnost zelf de dader is of op een andere ‘natuurlijke’ manier iets te weten is gekomen. Zo werd in 1991 Brett Cadorette uiteindelijk veroordeeld voor poging tot moord nadat hij ‘paranormaal’ details over de misdaad had verteld die alleen de politie wist. Paranormale tips in geval van vermissingen kunnen de kansrijkste zoekactie hinderlijk dwarsbomen.

Met helderziendheid wordt grof geld verdiend. Londense helderzienden rekenen meer dan 1000 gulden voor het verwijderen van ‘ongeluk’, en in de VS kloppen ’telefoonparagnosten’ miljarden uit de zakken van voornamelijk zwarte Amerikanen met geldzorgen. Niettemin ging begin 1998 een dergelijk paragnostenbedrijf (met een omzet van een kwart miljard) failliet door wanbeheer en keiharde concurrentie.

Literatuur
Boerenkamp, H., Helderziendheid bekeken. Haarlem, 1988.
Braams, C.M., ‘Hoe helder kan men zien’, Skepter 1989, vol. 2 (2), p. 27-29.
Conover, K., ‘Exposing psychic sleuths’ (brief), Skeptical Inquirer 1995, vol. 19 (6), p. 63.
Nickell, J., (red.), Psychic Sleuths. Buffalo, 1994a.
Nisbet, M., ‘Psychic telephone networks profit from yearning, gullibility’, Skeptical Inquirer 1998, vol. 22 (3), p. 5-6.
Rowe, W.F., ‘Psychic detectives’. In: Stein, G., (red.), The encyclopedia of the paranormal. Amherst, 1996.
Wiseman, R., D. West, en R. Stemman, ‘Psychic crime detectives; a new test for measuring their successes and failures’, Skeptical Inquirer 1996, vol. 20 (1), p. 38-50,58.
Wiseman, R., en E. Greening, ‘Psychic exploitation’, Skeptical Inquirer 1998, vol. 22 (1), p. 50-52.

 

Uit: Tussen Waarheid en Waanzin: een encyclopedie der pseudo-wetenschappen, door Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys (vierde herziene druk, De Geus, 2002).