Encyclopedie: Renterghem, Albert Willem van (1846-1939)

Van Renterghem werd in 1877 huisarts te Heinkenszand en vier jaar later te Goes. Hij was ambitieus en nieuwsgierig naar nieuwe geneesmethoden en dat bracht hem tot zijn eerste bekering: de dosimetrie. Hij kwam in contact met de Gentse arts A. De Burggraeve, die een enthousiast propagandist was van deze uit Frankrijk overgewaaide *alternatieve geneeswijze, waarbij van zeer kleine hoeveelheden geneesmiddelen in zuivere vorm gebruikgemaakt werd. De kleine pilletjes werden vervaardigd door het Institut de Médecine Dosimétrique te Parijs.

Van Renterghem ging enthousiast over op het voorschrijven van dosimetrische medicijnen, maar dat leidde tot een opstand onder de lokale apothekers, hetgeen zijn klantenkring echter alleen maar vergrootte. Uiteindelijk kozen zijn tegenstanders eieren voor hun geld: ze begonnen onder leiding van Van Renterghem zelf die pilletjes te maken. Van Renterghem schreef hierna ook een Compendium de médecine dosimétrique, dat in 1886 verscheen.

Vervolgens ontdekte hij een andere veelbelovende methode: de *hypnose. Hij las enige werken van auteurs uit de School van *Nancy en werd gegrepen door de daarin beschreven wonderbaarlijke effecten. Zijn interesse leidde tot een uitstapje naar het *spiritisme. De Goese dominees Huet en Du Prée riepen zijn hulp in als ‘hypnosekenner’ om uit te maken wie er gelijk had: Huet, die zelf spiritistische *seances organiseerde, of Du Prée die ze als duivels van de hand wees. Van Renterghem wees het verzoek wijselijk van de hand. Hij bezocht nog een seance in huize Huet, maar was niet onder de indruk van de resultaten. (Volgens Huet was de seance mislukt vanwege Van Renterghems kritische houding.)

In 1887 bezocht hij Nancy en was diep onder de indruk. Hij begon nu zelf te experimenteren, met goed resultaat. Een artikel hierover, bestemd voor het Répertoire de médecine dosimétrique werd door De Burggraeve echter geweigerd. Een wederzijdse vriend bracht hem daarna in contact met de psychiater Frederik van Eeden. Ze konden onmiddellijk goed met elkaar opschieten. Van Eeden nodigde Van Renterghem uit naar Amsterdam te komen, en nog in 1887 openden ze het eerste Nederlandse instituut voor psychotherapie.

De praktijk groeide langzaam maar gestaag en verhuisde voortdurend. Van Singel 183 naar Hotel De Passage (recht tegenover het Centraal Station; dat was makkelijk voor cliënten van buiten) en naar Keizersgracht 258, waar ruimte genoeg was voor een kliniek, een pension en de familie Van Renterghem. (Van Eeden woonde in Bussum.)

Voor de denker en schrijver Van Eeden werd de praktijk echter spoedig een martelgang, en in 1893 stapte hij eruit. De band tussen Van Eeden en Van Renterghem was nooit echt innig geweest, maar ze respecteerden elkaar en gingen dan ook als goede vrienden uiteen. Van Renterghem verhuisde naar de P.C. Hooftstraat en daarna weer naar de Van Breestraat, waar hij zijn instituut van een passende naam voorzag: *Instituut Liébeault, naar zijn grote voorbeeld uit Nancy. De door hem gegeven therapie had echter weinig weg van de snelle, resultaatgerichte werkwijze van Liébeault, ze was veeleer verwant aan de freudiaanse *psychoanalyse.

Zijn eerste echte kennismaking met de psychoanalyse vond plaats in 1907, op een internationaal congres. Vier jaar later was hij op het derde internationale congres voor psychoanalyse te Weimar, waar hij voor het eerst grootheden als Sigmund *Freud, Carl *Jung, Wilhelm *Stekel en Eugen *Bleuler in levenden lijve zag. Hij wilde zélf in analyse gaan en koos uiteindelijk voor Jung. Die had een goede indruk op hem gemaakt, was goedkoper dan Freud, en Zürich lag dichterbij dan Wenen. De analyse was een openbaring en eenmaal terug in Amsterdam schreef hij Freud en zijn school (1913), en bezorgde vier jaar later een vertaling van diens Algemeine Einleitung in die Psychoanalyse. In datzelfde jaar werd de Nederlandse Psychoanalytische Vereniging opgericht, waarvan Van Renterghem de eerste voorzitter werd. Hij kon echter niet tegen de administratieve rompslomp en stapte twee jaar later weer op. In de daaropvolgende jaren raakte ook zijn praktijk in het slop. Eind jaren 1920 verhuisde hij naar Rotterdam, waar een van zijn kinderen woonde, en daar is hij uiteindelijk op 94-jarige leeftijd overleden. 

Literatuur
Bulhof, I., Freud en Nederland. Baarn, 1983. 

Uit: Tussen Waarheid en Waanzin: een encyclopedie der pseudo-wetenschappen, door Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys (vierde herziene druk, De Geus, 2002).