Encyclopedie: Semmelweis, Ignac Philipp (1818-1865)

Semmelweis wordt door voorstanders van de *alternatieve geneeskunde vaak gezien als (mede)slachtoffer van de obstinate reguliere geneeskunde. Zo eenvoudig ligt het echter niet.

Semmelweis maakte gebruik van de kersverse (1835) méthode numérique van Pierre Charles-Alexandre Louis (1787-1872) en kon zo aantonen dat de sterfte van kraamvrouwen in de Weense klinieken werd veroorzaakt door artsen die zonder hun handen te wassen van de obductiezaal naar de verloskamer liepen. De bevallingen die door vroedvrouwen werden begeleid, waren veel minder dodelijk. In 1847 stelde Semmelweis in dat artsen hun handen in chloorkalk (Ca(ClO)₂) moesten wassen, hetgeen een dramatische daling van de sterfte tot gevolg had.

De opvattingen van Semmelweis werden niet voetstoots aanvaard. Hij had zijn vereerde leraar Jakob Kolletschka zien sterven als gevolg van een wondje opgelopen bij een obductie, met precies dezelfde symptomen als de slachtoffers van kraamvrouwenkoorts, maar hij nam niet de moeite om zijn bevindingen te ondersteunen met dierproeven of zijn resultaten te publiceren. Velen, onder wie zijn directe chef, de oude professor Johann Klein, joeg hij tegen zich in het harnas door ze voor moordenaars uit te maken zonder uit te leggen waar zijn opvattingen eigenlijk op steunden. Hij had echter veel revolutionaire, jonge en invloedrijke vrienden die het met hem eens waren, maar die stelde hij bitter teleur door er in 1850, juist toen hij op het punt stond publieke erkenning te krijgen, plotseling vandoor te gaan zonder zelfs maar gedag te zeggen.

Het is niet duidelijk waarom Semmelweis zich zo gedroeg. Van de vijftien hoogleraren die de medische faculteit van Wenen in 1853 telde, steunden er negen hem; vijf waren neutraal. Semmelweis schijnt zich vanwege zijn afkomst als eenvoudige Duitssprekende Hongaar niet op zijn gemak te hebben gevoeld in het elegante Wenen.

Semmelweis ontvluchtte Wenen en keerde naar zijn vaderland terug, waar hij directeur werd van een ziekenhuis in Pest. Vanaf 1860 begon hij over zijn theorie te publiceren, waarbij hij weer verviel in onzakelijke scheldpartijen: ‘U, professor, bent medeplichtig aan massamoord. Dit gemoord moet stoppen.’ Zijn geestelijke gezondheid ging achteruit en in 1865 was hij volslagen psychotisch, mogelijk als gevolg van de ziekte van Alzheimer. Hij werd teruggebracht naar Wenen, waar hij onmiddellijk in een inrichting werd ondergebracht. Hij liep daarbij verwondingen op doordat het verplegend personeel geweld gebruikte om zijn verzet te breken, en twee weken later stierf hij daaraan. Volgens een wijd verbreide mythe stierf Semmelweis echter op dezelfde manier als Kolletschka, namelijk door kraamvrouwenkoorts als gevolg van een wondje aan de vinger dat hij had opgelopen tijdens een operatie.

Samenvattend, Semmelweis kreeg bij zijn leven geen erkenning, niet zozeer omdat de ‘gevestigde wetenschap’ niet wou luisteren, maar veeleer omdat hij toen het erop aankwam niet wetenschappelijk handelde: niet publiceren, geen proeven doen, schelden in plaats van argumenteren en last but not least oncollegiaal gedrag.

Literatuur
Nuland, S.B., Artsen; een biografie van de geneeskunde. Amsterdam, 1997.
Risse, G.B., ‘Semmelweis’. In: Gillispie, C.C., (red.), Dictionary of scientific biography. New York, 1970-80.

Uit: Tussen Waarheid en Waanzin: een encyclopedie der pseudo-wetenschappen, door Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys (vierde herziene druk, De Geus, 2002).

Naschrift maart 2010

Wikipedia heeft en zeer uitvoerig artikel over Semmelweis.