Encyclopedie: Tissot, Simon-André (1728-1797)

Tissot, trouwens ook de grondlegger van de bekende uurwerkfabriek, was een groot voorstander van gezond leven, waaronder hij niet het boerenleven verstond, want ziekte en dood kwamen vaker voor bij boeren dan in de steden. In zijn boek Avis au peuple sur la santé (1761) gaf hij de mensen het advies dat frisse lucht, vroeg naar bed en vroeg opstaan het beste waren voor de gezondheid.

Grote invloed had echter zijn L’onanisme. Dissertation sur les maladies produites par la masturbation (1781, Amerikaanse vertaling 1832). De term ‘onanisme’ verwijst naar Genesis 38:9, waarin Juda’s zoon Onan coïtus interruptus toepaste en zich daarbij onttrok aan zijn godsdienstige plicht om zijn schoonzuster Tamar te bezwangeren (het liep slecht af met Onan, en Tamar moest als hoer verkleed haar schoonvader verleiden om het kind te krijgen waar ze recht op had; het werd een tweeling).

Tissot meende dat de mysterieuze ziekte syfilis veroorzaakt werd door masturbatie, en dat frisse lucht et cetera hielp tegen masturbatie en nachtelijk verlies van semen. Door masturbatie zou het kostbare semen verloren gaan, met verschrikkelijke gevolgen. Men kon er bijvoorbeeld ruggenmergtering van krijgen, hetgeen niets anders is dan tabes dorsalis, een laat gevolg van syfilis dat vroeger bij ongeveer eenderde van de onbehandelde patiënten optrad.

Na de ontdekking in 1905 van de verwekker van syfilis (Treponema pallidum), werd masturbatie in medische kringen minder vaak verdacht van betrokkenheid bij deze geslachtsziekte, maar er waren nog genoeg kwalen over die aan masturbatie konden worden toegeschreven, variërende van jeugdpuistjes, dof haar en kringen onder de ogen tot geelzucht, huidontsteking, oogontsteking, kanker, reuma en zwaarmoedigheid. Ook werd het vermeende feit dat de mensen ’tegenwoordig’ steeds kleiner, zwakker, tengerder en ontaarder werden, geweten aan dit kennelijk steeds verder om zich heen grijpende euvel. Vrouwen – die uit de aard der zaak weinig te duchten hadden van verlies van kostelijke mannelijke lichaamssappen – konden het ook knap moeilijk krijgen als gevolg van zelfbevrediging. Ze liepen kans op ongeregelde menstruatie, blaasontsteking, witte vloed of een verzakte baarmoeder. Tissots flauwekul over masturbatie moet heel wat mensen het leven verzuurd hebben. 

Literatuur
Bynum, W.F., en R. Porter, Companion encyclopedia of the history of medicine. Londen, 1993.
Money, J., ‘Epidemic antisexualism; from onanism to satanism’ (voordracht) 10th World Congress of Sexology. Amsterdam, 1991.
Vries, L. de, Ha dokter ho dokter; knotsgekke geneeskunde uit grootvaders tijd. Haarlem, 1980.

Uit: Tussen Waarheid en Waanzin: een encyclopedie der pseudo-wetenschappen, door Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys (vierde herziene druk, De Geus, 2002).