Encyclopedie: Transcendente Meditatie

De oorspronkelijke naam van Maharishi was Mahesh Prasad Varma. Veel is er niet over hem bekend. Naar verluidt studeerde hij Sanskriet en natuurkunde, waarna hij in 1941 leerling werd van Guru Dev (geb. ca. 1870). Na het overlijden van Guru Dev in 1953 trok Mahesh zich twee jaar terug in Zuid-India, waarna hij begon rond te trekken door India om lezingen te houden. Zijn huidige naam betekent zoiets als ‘Vedische ziener, grote heer Sjiwa, die de eenheid met de hoogste verlichting heeft bereikt’, en hij draagt deze naam sinds 1957. Zijn volgelingen spreken hem op zijn uitdrukkelijke wens aan met ‘Heiligheid’. Vanaf de jaren ’90 verbleef hij vaak te Vlodrop in Nederland.

Een TM’er moet twee keer per dag (’s morgens en ’s avonds) gedurende 20 minuten mediteren. Hierbij moet hij voortdurend zijn persoonlijke ‘mantra’ herhalen; dit is een betekenisloos woord waarvan de klank een gunstige invloed zou hebben op het meditatieproces. De mantra wordt door de TM-leraar gegeven, is zogenaamd geheim, maar wordt feitelijk bepaald door de leeftijd van de leerling.

Volgens de aanhangers is het voordeel (om niet te zeggen: gemak) van TM dat er vrijwel direct gunstige effecten op zouden treden in de vorm van ontspanning, extra energie en helderder denken. Men hoeft dus niet jarenlang schijnbaar vruchteloos bezig te zijn om ‘verlichting’ te bereiken. Ook het leraarschap is binnen enkele maanden te bereiken. (Voortgezette trainingen kosten meer tijd.)

De TM-beweging bereikte haar hoogtepunt in de tweede helft van de jaren 1960, met de opening van een ashram (geestelijk centrum) in het Indiase Rishikesh, en de kortstondige toetreding van de Beatles. Sinds de jaren ’80 richt de beweging zich op aandachttrekkende acties ten bate van de wereldvrede. Ze beschikt in verscheidene landen ook over een politieke tak, in de vorm van een partij (in Nederland: de Natuurwetpartij; in Engeland: de Natural Law Party).

Publicaties van de TM-beweging benadrukken steevast dat transcendente meditatie allerlei heilzame effecten heeft. Zo zou de gevorderde TM’er kunnen vliegen. In feite is dit vliegen een soort hoppen vanuit de kleermakerszit (‘lotuspositie’), waarbij door een proces van *dissociatie de illusie ontstaat dat men opgetild wordt. Het echte vliegen zou nog in de wetenschappelijke steigers staan, aldus gezaghebbende TM-kringen.

Verder zou collectief mediteren bijdragen aan het terugdringen van de criminaliteit. Daarbij wordt altijd verkondigd dat als de wortel uit het totaal aantal mensen van een stad of land (of 1% van dat aantal, de berichten zijn niet geheel eensluidend) gezamenlijk aan het mediteren slaat dit een weldadige invloed zou hebben op het geheel. Zo zouden 7000 gezamenlijke mediteerders gelukzaligheid in de hele wereld kunnen brengen. Bewijzen voor al dit fraais zijn echter niet bijster overtuigend. Wetenschappelijk onderzoek gaf te zien dat veel effecten van meditatie toe te schrijven zijn aan ontspanning.

Aan de theoretische kant zou de verklaring gelegen zijn in de verenigdeveldtheorie. De kwantumfysicus John Hagelin probeert dit te beargumenteren. Het zou dan gaan om een theorie die de zwaartekracht met de *kwantummechanica verbindt. Genoemd worteleffect zou een gevolg zijn van de coherente trillingen veroorzaakt door de mediteerders. Immers, stelt Hagelin in zijn theoretische verhandelingen, het universele kwantumgravitatieveld moet wel het universele liefdebewustzijn van Maharishi zijn. In de TM wordt ijverig gemeten aan de hersengolven van hoppende TM’ers, en dat die golven in het linker- en rechterbrein gelijk opgaan is dan weer een ‘bewijs’ dat die verhalen over coherentie wel degelijk deugen.

Aan de praktische kant zijn er proeven gedaan, met name in Israël, om aan te tonen dat gezamenlijk mediteren een kunstig samengestelde index van nationaal geluk verbetert.

De opzet van de Transcendente Meditatie is dat de wetenschap als een soort lokkertje wordt gebruikt voor een slap aftreksel van hindoeïstische religieuze meditatietechnieken. Of de ‘wetenschap’ die daarbij beoefend wordt de toets der kritiek kan doorstaan is onbelangrijk (*fermatters).

Een belangrijke bron van inkomsten voor de TM-beweging zijn de cursussen die ze geeft, en de *ayurvedamiddelen die onder de merknaam Maharishi Ayurveda worden verkocht. 

Literatuur
Gardner, M., Weird water and fuzzy logic. Amherst, 1996b.
Guiley, R.E., Encyclopedia of mystical and paranormal experience. Londen, 1991.
Kranenborg, R., Transcendente meditatie. Kampen, 1977.
Nanninga, R.H., ‘Meditatiegeheimen‘, Skepter 1993d, vol. 6 (4), p. 11-13.
Nienhuys, J.W. en M. van Genderen, ‘Hoppende TM’ers; een zweefproef in Eindhoven‘, Skepter 1991, vol. 4 (1), p. 33-34.
Randi, J., Flim-Flam! Psychics, ESP, unicorns and other delusions. Buffalo, 1982a.
Wennekes, W., ‘Denk je beter!’, Skepter 1992, vol. 5 (3), p. 4-11.

Uit: Tussen Waarheid en Waanzin: een encyclopedie der pseudo-wetenschappen, door Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys (vierde herziene druk, De Geus, 2002).