IM-boek vol onbewezen geluksgenezing

De auteurs houden in het boek een heftig pleidooi voor het in Nederland introduceren van Integrative Medicine (IM), soms aangeduid als integrale geneeskunde, een idee uit de VS dat maar niet in Nederland wil aanslaan. Op verschillende plaatsen in het boek wordt gepleit voor geneeskunde die gebaseerd moet zijn op goed uitgevoerd wetenschappelijk onderzoek. Evidence based medicine met als ultiem hoogstandje daarvan een Cochrane-aanpak, staat centraal bij de auteurs. Op oneindig veel plaatsen in het boek worden echter alternatieve behandelingen – van aromatherapie, acupunctuur, healing, homeopathie, magneten, kruiden tot muziek – aangeprezen, die in de verste verte niet aan die harde criteria voldoen. Deze behandelingen worden steevast met grote stelligheid verdedigd met beweringen als ‘onomstotelijk bewezen’ terwijl de onderbouwing ervan flinterdun is.

Het IM-boek is geschreven door twee mensen met een verschillende achtergrond die elkaar ergens halverwege zijn tegengekomen: de ene auteur is opgeleid in de harde snijgeneeskunde, de andere auteur is psychologe.

Het gaat fout met de Nederlandse gezondheidszorg, vinden de auteurs. Die is te veel gericht op het lichaam terwijl de geest ook een grote rol speelt bij ziek zijn en bij beter worden. Die geest moet meer aan het werk worden gezet voor zelfheling. Er moet meer gebruik gemaakt worden van positieve emoties als geluksgevoelens, lachen en lekkere geuren. Zieke mensen kunnen daarmee beter en sneller genezen. Dit is een goede zaak juist bij chronische aandoeningen, vinden de auteurs. In de ogen van de IM-auteurs zijn er geen patiënten, dat is een veel te passief begrip. In IM zijn er alleen zorgvragers, die genezing zelf ter hand kunnen nemen, laten ze weten in een boek van ruim driehonderd pagina’s met wollig taalgebruik.

Integrative Medicine pleit voor meer inzet van de ‘helende’ geest in de geneeskunde. Dat leidt tot een effectievere en daarmee goedkopere gezondheidszorg, stellen de auteurs, ook hier niet geremd door enige onderbouwing. ‘Positieve gedachten leveren aantoonbare verbetering van het immuunsysteem op’, lezen we.

‘Dat het beoefenen van spirituele activiteiten – bidden, mediteren, mindfulness – gepaard gaat met verandering in hersenactiviteiten is met behulp van moderne neuroimaging afdoende aangetoond’, betogen de auteurs. ‘Ze leveren een positieve bijdrage aan gezondheid en geluk van zorgvragers, net als het eten van knoflook, bosbessen en uien. Ze verklaren ook zogenaamde wonderbaarlijke genezingen.’

Humor bijvoorbeeld is zeer effectief bij het reduceren van stress, is uit wetenschappelijk onderzoek gebleken, schrijven de auteurs. ‘Belangrijk omdat stress gerelateerd is aan 50 tot 75 procent van alle aandoeningen, weten we inmiddels’, stellen de auteurs.

‘Humor, lachen kan worden ingezet bij bevorderen van genezing. Zo wordt de immuniteit vergroot. Lachen is innerlijk joggen: tien seconden lachen is gelijk aan vijftien minuten fietsen.’ William Fry van Stanford University heeft dat uitgezocht, schrijven de auteurs. Het is een van de weinige namen die in het boek genoemd worden en dus gechecked kunnen worden. Deze psychiater heeft een paar publicaties op zijn naam staan in nauwelijks bekende wetenschappelijke tijdschriften. De meeste artikelen zijn opiniestukken, het zijn geen publicaties over uitgevoerd lachonderzoek, onderzoek dat overigens moeilijk placebo-gecontroleerd uit te voeren zal zijn.

Enig realiteitszin af en toe kan de auteurs niet worden ontzegd: ‘Er liggen allerlei gezondheidsclaims maar voor geen enkel complementaire en alternatieve therapie is voldoende wetenschappelijke bewijs dat ze een bijdrage kunnen leveren aan levensverlenging bij kanker.’

Bij reuma vervallende auteurs weer in hun bekende geloofspatroon. ‘Verschillende kruiden en supplementen kunnen een positief effect hebben bij de behandeling van reumatische aandoeningen en klachten’, waarbij ze ter onderbouwing verwijzen naar een Cochrane-review, zonder verdere aanduiding. Ze bedoelen vermoedelijk een studie van Cameron et al (uit Banyo, Australië).

De Australische, Amerikaanse en Duitse onderzoekers stellen dat mogelijk oliën met GLA (gamma-linoleenzuur uit onder andere teunisbloemolie en komkommerkruidolie) wat pijnverlichting zouden kunnen geven. In de volgende zin waarschuwen Cameron et al. echter dat veel kruidenstudies die ze hebben bekeken slecht uitgevoerd en gerapporteerd zijn. Ze pleiten voor het opzetten van nieuwe, goede studies. De auteurs van het IM-boek hoor je er niet over.

Bongers en Van Koppen vullen een deel van hun boek met niet-onderbouwde hypes zoals het begrip glycemische index in de voedingswetenschap (er is geen wetenschappelijke bewijs dat het consumeren van veel snelle koolhydraten in suiker bijvoorbeeld dik zou maken, zoals ze beweren), gelukshormonen als oxytocine die in het boek te pas en te onpas stress reguleren en onderdrukken. Ook houden ze een betoog over spiegelneuronen in de premotorische cortex die het empathisch vermogen zouden sturen: ‘Spiegelneuronen weerspiegelen als het ware het gedrag van een ander in het brein van de waarnemer en zijn op dezelfde manier actief als wanneer de handeling door de waarnemer zelf wordt uitgevoerd.’

Na een verwijzing naar de uitvinders, een drietal Italianen, wordt aan deze neuronen van alles – rijp en groen – toegeschreven: ‘geur, kleur en geluid bevorderen zo genezing en gezondheid’. In het verlengde hiervan past het pleidooi gezondheidsbevorderende aromatherapie – geurtjes van etherische oliën – in te zetten bij angsten, pijn en dementie en als geurverspreider in wacht- en spreekkamer.

In 2003 introduceerde Inès von Rosenstiel, kinderarts in het Slotervaartziekenhuis in Amsterdam, IM in Nederland. Rosenstiel is een bekende van de Vereniging tegen de Kwakzalverij (VtdK): in 2007 is ze als lid van de VtdK geroyeerd, na invoering van IM in haar instituut.

‘IM is een zo logische aanpak voor optimale zorg dat het verwonderlijk is dat deze zorgvisie in Nederland nog op beperkte schaal wordt toegepast’, klagen de auteurs die via het ‘kennisinstituut’ NIKIM gelieerd zijn aan Von Rosenstiel.

Dat twee gelovigen een benedenmaats boek schrijven, is enigszins te behappen. Het is echter stuitend – en zorgelijk – positieve geluiden uit de hoogste regionen van de Nederlandse gezondheidszorg over het boek te moeten lezen op de achterflap. Daar prijzen Jolanda Keijsers, lid van de Directieraad Levenslang Gezond TNO en Henk Smid, directeur ZonMw, het boek aan als ‘interessant’ en ‘boek met gefundeerde en bruikbare aangrijpingspunten’.

Karlien Bongers & Astrid van Koppen, ‘Integrative Medicine, zorg voor gezondheid en geluk’. Uitgeverij Arbeiderspers. ISBN 9 78 90 29 57 5904. Prijs: 29,95 euro.