19e-eeuwse kwakzalverij in modern DNA-jasje

De DNA-test is na enkele jaren stilte aan een nieuwe opmars bezig, er worden weer niet-onderbouwde claims de wereld in geslingerd om onder meer voedingsproducten aan te prijzen. Tot grote ergernis van moleculaire wetenschappers. Neem het bedrijfje Passend Eten in het Brabantse Asten. Het bedrijf claimt ziekteklachten te kunnen reduceren aan de hand van iemands DNA-profiel.

Aandoeningen zoals gewrichts- en spierpijn en depressie worden daarbij genoemd. Het Vlaamse voedingssupplementenbedrijf 4Gold van profwielrenner Mathieu van der Poel maakt sinds kort reclame met vergelijkbare claims. Zijn bedrijfje geeft op basis van een DNA-test een individueel supplementenadvies waardoor ‘prestaties zouden verbeteren’. Onzin oordeelt de wetenschap. ‘Persoonlijke’ adviezen zoals bedrijfjes als 4Gold en Passend Eten geven, zijn niet mogelijk.

Claims, gekoppeld aan een DNA-test, duiken met enige regelmaat op sinds de ontrafeling van het menselijk genoom, bijna 20 jaar geleden. De Britse tak van de bekende drogisterijketen Body Shop was er indertijd snel bij. In 2002 legde het een DNA-test van het Britse bedrijfje Sciona in zijn schappen. 

Voedingsadviezen

Kopers kregen op basis van opgestuurd wangslijmvlies binnen drie weken zestig A4-tjes tekst thuisgestuurd, met erg algemeen gestelde voedingsadviezen (over dieet, vitaminegebruik) die waren ‘afgestemd op de specifieke genenkaart’.

De Sciona-test ‘keek’ in het DNA-patroon naar negen genen die verantwoordelijk zijn voor productie van stofwisselingsenzymen. ‘Dit kan echt niet, er worden valse verwachtingen gewekt’, oordeelden ‘nutrigenomics’-wetenschappers toen al. Het Britse bedrijfje overleefde de kritiek niet en ging twee maanden na de introductie van zijn DNA-test failliet.

Sindsdien duiken er met enige regelmaat nieuwe bedrijfjes op met een DNA-test. De meeste zijn geen lang leven beschoren omdat er eigenlijk weinig is veranderd. Vier jaar geleden schreef deze website over Nederlandse fysiotherapeuten die de nutteloze SmartDNA-test van het Australische bedrijf Genomic Welness aanprezen. 

Dit bedrijf bestaat overigens nog steeds en verschillende websites hier maken reclame voor de test. De kop boven het stuk op deze website luidde drie jaar geleden: ‘Beloftes van DNA-testfirma’s deugen niet.’ Dezelfde kop had ook boven dit webstuk kunnen staan.

Genen

Ach, zegt Sander Kersten, hoogleraar voeding/genomics van de Wageningen Universiteit nu. ‘Het aantal genen waarnaar wordt gekeken varieert wat per bedrijf, van 20 tot 25 genen. Het is misschien leuk om de uitkomsten van zo’n test te weten maar het kan geen helder keuzegedrag opleveren. Het is niet zo dat de DNA-test onbetrouwbaar is, het aantal genen dat in een DNA-test wordt meegenomen is echter maar een fractie van de meer dan 20 duizend genen in het menselijke genoom’, liet hij begin januari in een interview in het Radio-1 sportprogramma Langs de Lijn weten.

De claims van het bedrijf 4Gold van topwielrenner Van der Poel hebben volgens Kersten geen enkele wetenschappelijke onderbouwing. ‘Bizar dat deze claims om de paar jaar weer opduiken, het verhaal eromheen is namelijk niets veranderd’, laat hij desgevraagd in een e-mail weten.

Kersten is niet de enige wetenschapper die zich boos maakt over valse claims die aan DNA-testen worden gehangen. Hoogleraar Kees Kramers, klinisch farmacoloog van het Radboudumc in Nijmegen en actief lid van de Vereniging tegen Kwakzalverij, richtte deze maand zijn pijlen – samen met twee collega-wetenschappers – op een veel te juichende publicatie in het Pharmaceutisch Weekblad (PW), hét vakblad voor professionals werkzaam in de farmacie. 

De PW-redactie plaatste in het laatste nummer van 2019 een artikel waarin de oprichters van het bedrijfje Passend Eten een lofzang mochten aanheffen over ‘persoonlijke’ voedingsadviezen op basis van een DNA-test. Er werd geen enkele kritische kanttekening geplaatst, waardoor een onoplettende lezer te indruk zou kunnen krijgen dat het hier om reguliere zorg zou gaan. ‘Is uw DNA-profiel afwijkend, dan ontvangt u van ons een advies voor Passend Eten bij uw DNA-profiel’, belooft het bedrijf.

Aanvragen

De DNA-test, zo lezen we, moet door de huisarts of specialist worden aangevraagd. De wanglijmtest, die ‘kijkt’ naar 27 genen, is van het Amerikaanse bedrijf OneOme. Er is vermoedelijk echter geen huisarts te vinden die zo’n test wil aanvragen, het huisartsengenootschap NHG is hier immers zeer terughoudend mee. 

Een DNA-test is bij het NHG alleen in beeld om een mogelijke gevoeligheid te achterhalen voor bijwerkingen van – enkele specifieke – medicijnen.

In het PW-artikel en op de website van het bedrijfje lezen we dat de oprichtster ervan zich ‘de afgelopen vijf jaar heeft gespecialiseerd in het herkennen van componenten in voeding en het herkennen van klachtenpatronen die passen bij een afwijkend DNA-profiel.’ Ze vertelt de PW-interviewer: ‘Een paar keer per maand bellen we over patiënten die een CYP-afwijking hebben en die willen starten met ‘passend eten’.’

Ergernis

Farmacoloog Kees Kramers en collega’s ergeren zich aan deze beloftes. In een ingezonden brief in het januari-nummer van het PW schrijven de drie verontwaardigde Nijmeegse onderzoekers: ‘Hoewel de toepassing van een DNA-test om het gebruik van geneesmiddelen zoals bijvoorbeeld capecitabine te individualiseren inmiddels standard of care en een goede zaak is, wordt in uw PW-artikel gesteld dat de aberrante verwerking van voedingsstoffen door een variant CYP-genotype van belang is voor ‘patiënten met fibromyalgie of chronische vermoeidheid, die lichamelijke en psychische klachten hebben.’

‘Op de website www.PassendEten.nl van geïnterviewden wordt beweerd dat nog een veel groter scala aan klachten samenhangen met CYP-genotypes en voeding, en voor ongeveer 250 euro is een consult en gen-test (separaat in rekening gebracht voor ongeveer 800 euro) te krijgen om de voeding aan te passen en zo de klachten te beïnvloeden’, schrijven de drie Nijmegenaren.

‘Om verschillende redenen zijn deze claims onjuist en misleidend. Allereerst is fibromyalgie een ziekte met een grotendeels onbegrepen pathogenese en slechts een beperkte genetische bijdrage (ongeveer 16%).

Er is een aantal kandidaat-genen geïdentificeerd die zwak geassocieerd zijn met deze aandoening, CYP-enzymen zijn daar niet bij. Ook zijn er geen aanwijzingen dat voeding een mogelijke (mede) oorzaak is. De geïnterviewden zijn geen experts op het gebied van de fibromyalgie. Ze hebben geen trackrecord wat betreft zorg voor of wetenschappelijk onderzoek naar deze aandoening.’

Fibromyalgie

Niet onvermeld mag blijven dat bij de oprichtster van het bedrijfje de diagnose fibromyalgie is gesteld en dat het sinds aanpassingen in haar dieet veel beter met haar gaat.

De briefschrijvers wijzen de PW-redactie er verder op dat de DNA-test, waarnaar op de website Passend Eten wordt verwezen, toetst op een set varianten die is geselecteerd op basis van de adviezen opgesteld door de KNMP-werkgroep farmacogenetica.

De Nijmeegse briefschrijvers stellen: ‘Voor deze genetische varianten is wetenschappelijk bewijs voor hun effect op de werking van geneesmiddelen, niet voor hun effect op de afbraak van voedingsstoffen. De relatie tussen CYP-enzymen, verwerking van voeding en fibromyalgie is wat ons betreft op zijn best een weinig plausibele nieuwe hypothese die wetenschappelijk geëvalueerd zou kunnen worden. In ieder geval is deze theorie nog lang niet zo ver ontwikkeld dat je hem voor 250 euro aan patiënten zou moeten aanbieden. We zouden de redactie van PW van harte willen aanraden dit soort artikelen niet kritiekloos te plaatsen.’

Passend Eten is overigens niet het enige bedrijf dat ongefundeerde claims op zijn website gebruikt over DNA-tests, er zijn er meer die zich hier aan bezondigen. Tik DNA-test in Google in en er verschijnen er vele ten tonele.

We noemen er enkele:
– De keten DNA Dieet, met een hoofdvestiging in Delft.
– Ook Natuur Diëtisten Nederland (NDN), het kenniscentrum voor natuurlijke voeding, rept erover.
– De door cardiologen omgeven Nutri Kliniek in Bosch en Duin claimt een ‘Gepersonaliseerd dieet op te kunnen stellen dat helpt’.
– Zelfzorgproductenwebsite MijnLabtest.nl doet de belofte “Afvallen met DNA-test’.