Beloftes van dna-testfirma’s deugen niet

Alternatieve behandelaars van het orthomoleculaire geloof koppelen onwaarschijnlijke gezondheidsbeloftes en voedings- dan wel “meditatie”-adviezen aan nietszeggende dna-testjes. Elke wetenschappelijke onderbouwing ontbreekt. “Kwakzalverij, science fiction”, karakteriseren geraadpleegde gen-experts de dna-testjes die de alternatieve spreekkamer lijken te overspoelen. De wetenschap weet nog veel te weinig over welk gen wat precies doet, van dertigduizend genen bovendien.

“SmartDNA meet 100 factoren die door ons worden geïnterpreteerd en worden omgezet in een totaal plan op het gebied van voeding, beweging, sport, brein, ziekte en stiltemeditatie”, belooft fysiotherapeut Emrik Suichies in een interview met GrootSneek, het gratis huis-en-huisblad in Sneek. “De dna-test geeft inzicht in ontstekingsgevoeligheid die een cruciale rol speelt bij het ontstaan van chronische ziekten zodat de juiste maatregelen kunnen worden genomen om het risico op verschillende ziekten te reduceren”, aldus de eigenaar van fysio-praktijk Fysio4U in Sneek, ook ervaren in yoga en bioresonantie.

Een beetje spuug afleveren bij hem volstaat. Dit gaat dan in een buisje naar Australië en na zes weken maakt Suichies een persoonlijk plan voor je op “het gebied van eten, bewegen, rust en breinactiviteit.” Een plan gevuld met vitamine- en mineralenpillen, zoals een goed orthomoleculair behandelaar betaamt, inclusief ontgiftingsrituelen. Over de wetenschappelijke onderbouwing achter zijn dna-test hoor je Suichies niet. Op e-mailvragen hierover reageert hij namelijk niet.

De Sneekse fysiotherapeut is niet de enige die de Australische Genomic Wellness Test aanprijst. Het intikken van SmartDNA in de zoekmachine van Google levert een veertigtal orthomoleculaire behandelaars op, verspreid over heel Nederland die deze dna-test aanbieden. Ze hebben meestal een fysiotherapie-achtergrond, sommige – nog stuitender – een universitaire artsenopleiding.

“De SmartDNA-test geeft inzicht in uw 100 belangrijkste genen die betrokken zijn bij het ontwikkelen van ziekten”, belooft orthomoleculair huisarts Sjaak Mulders in Asselt-Swalmen, net boven Roermond. De arts is ook acupuncturist en NES-bioresonantie-gelovige.

“De uitslag geeft precies aan of het gen “aan” of “uit” staat; genen die aan staan hebben meestal een negatieve invloed op uw gezondheid”, heeft visagiste Hannie Spanjaart, eigenaar van praktijk Bilancia in Zwartebroek, iets boven Amersfoort, opgestoken tijdens een cursus over de SmartDNA-test.

Het spoor van die cursus leidt naar Dirk Zoutewelle met een praktijk en een supplementenwinkel CellCare in het Gelderse Putten. Hij is geen onbekende van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. De fysiotherapeut adviseerde de TVM-schaatsploeg allerlei voedingssupplementen te slikken, waaronder potten met vitamine B6, ver boven de geadviseerde hoeveelheden. Bij topschaatser Sven Kramer leidde dit tot zenuwschade en ernstig prestatieverlies. Kramer stapte twee jaar geleden op bij Zoutewelle en schaatst sindsdien weer zijn rondjes in snelle tijden, zonder krachtsverlies in zijn benen.

Zoutewelle heeft het Australische genwondertje, SmartDNA, overgenomen van ex-topschaatser Simon Kuipers die de rechten voor Nederland beheert. Kuipers is directeur van veel bedrijfjes, waaronder HealthFrame  dat de Australische smartDNA Genomic Wellness speekseltest aanbiedt voor “slechts” € 599,= (kosten consult/advies zijn niet inbegrepen).Kuipers en Zoutewelle houden er lezingen over in den lande. Zo komt Kuipers eind  juni praten in Heemstede, in de lezingenwinkel van vaagheidsgoeroe Desiré Blok, acupuncturist en holistisch therapeut.

Het in Zwitserland gevestigde bedrijf HealthFrame van Kuipers levert de SmartDNA-test aan een veertigtal fysiotherapeuten en artsen. Eind juni organiseert het bedrijf een tweedaags seminar waar ook de Australische eigenaar van SmartDNA, Margaret Smith, haar verhaal komt houden; een oprichter die wordt aangekondigd als gepromoveerd geneticus. In het literatuurbestand PubMed zijn sinds 2009 echter geen artikelen van deze microbiologe te vinden; evenmin zijn er wetenschappelijke artikelen te vinden over haar gen-testactiviteiten.

Kuipers was eigenaar van BG Sports, een suppelementenproducent (Focus). Deze firma is inmiddels opgegaan in het Bewust Gezond Instituut, een onderdeel van de Cell Care Health Group van Zoutewelle. Hij organiseert cursussen voor orthomoleculaire therapeuten en verkoopt daarnaast supplementen. Bekende klanten van hem zijn schaatser Jan Blokhuijsen, tennisser Robin Haase en judoka Henk Grol. Zij krijgen hun supplementenpillen voorgeschreven op basis van die Australische SmartDNA-test. Het gaat dan om onder meer om vitaminepreparaten, aminozuurcomplexen zoals glutathion en kruidencomplexen zoals rhodolia. “De SmartDNA test is uniek en momenteel de meest vooruitstrevende en best onderbouwde test op het gebied van genetisch onderzoek”, pocht HealthFrame in een folder.

De club van Zoutewelle organiseert seminars over de SmartDNA-test. Op zijn website: “Tijdens dit 3-daagse seminar word je opgeleid om de volledige genetische interpretaties uit dna rapporten te koppelen aan het klachtenbeeld van de cliënt, verder uit te werken en te vertalen naar epigenetische herstelprogramma’s.”

De docenten van CellCure zijn kwakzalvers van het zuiverste water en geen onbekenden van de vereniging. Naast Dirk Zoutewelle treedt Theo Scheepers van ProHealth in Weert op. De docenten zijn allemaal in PNEI (Psycho Neuro Endocrino Immunologie), dat ook door het leven gaat als cPNI of kPNI. Er is hierover al enkele malen op deze website geschreven (1, 2, 3).

Dirk Zoutewelle, gevraagd om de wetenschappelijke onderbouwing achter de dna-test die hij verkoopt, zwijgt in alle talen. E-mails beantwoordt hij niet. Yolanda Bergman, een van de orthomoleculaire fysiotherapeuten, die de dna-test gebruikt in haar bedrijfje Opti-health in Capelle aan de IJssel, antwoordt wel. Ze heeft geen idee over de eventuele wetenschappelijke bewijsvoering en verwijst door naar het bedrijf in Australië voor verdere informatie omdat daar de genetische deskundigheid voor het oprapen zou liggen, belooft ze.

Dat valt echter reuze tegen. Het bedrijf SmartDNA reageert niet op e-mails met vragen over de wetenschappelijke onderbouwing van de test, over het waarom achter de honderd gekozen genen; waarom er bijvoorbeeld wel naar de activiteit van het ene gen wordt gekeken, en waarom niet naar vele anderen. Uit DownUnder komt echter geen antwoord.

Therapeute Bergman uit Capelle wijst er in  haar e-mail op dat er in Nederland ook een andere dna-test op de markt is, een veel goedkopere. Ze bedoelt vermoedelijk op het Britse DNAFit. De Nederlandse fitnessketen HealthCity, de wat duurdere variant van BasicFit-vestigingen van dezelfde eigenaar, biedt de dna-test DNAFit aan voor “slechts” 169 euro.

Ze zijn goedkoper en kijken naar minder genen. “Een uniek en persoonlijk digitaal rapport wat jouw dna analyseert op maximaal 45 genen en vertelt hoe jouw lichaam reageert op sport zoals conditie- of krachttraining, maar ook hoe je reageert op bijvoorbeeld proteïne, koolhydraten en andere belangrijke voedingsstoffen”, belooft HealthCity.

De Consumentenbond legde de test op de pijnbank en leverde wat spuug in. De analyse resulteerde in een voedingsadvies dat – hoe verrassend – gevolg geeft aan alle orthomoleculaire wensen, het slikken van potten vitamines. Het voedingsrapport (PDF) van de redactrice van de Consumentenbond vertelt dat de testpersoon verhoogde voedingsbehoeften heeft voor foliumzuur, vitamine B12, vitamine D en antioxidanten.

Guido Hooiveld  is nutrigenomics-expert van de Wageningen Universiteit (WUR) en is bekend met de relatie tussen genen en voeding. Hooiveld stelt dat er vaak niet slechts één, maar meerdere varianten op genen zijn die verantwoordelijk zijn voor een bepaalde ‘aandoening’. “Wanneer je dan toch maar één variant op zo’n gen in kaart brengt, is het beeld niet compleet en trek je de verkeerde conclusie”, aldus Hooiveld tegen de Consumentenbond.

In een e-mail verduidelijkt Hooiveld dit verder: “Toepassen van dna-testen voor dit soort toepassing is nu “science fiction”, en de vraag is of het überhaupt een keer “science faction” zal worden…! Het kan best zijn dan een genetische variant in drie studies is gevonden. Negeren we even voor het gemak de essentiële vragen in welke populatie precies (Kaukasiër, Afrikaans,  etc.) die variant gevonden is, en wat de grootte van het effect is, dan geldt nog steeds dat de eigenschappen waarvoor wordt getest door meerdere genen wordt bepaald. Het interpreteren van genetische testen, ook de klinische, is lastig. Het geeft namelijk enig inzicht in de kans dat er iets goeds (of slechts) gebeurd, maar dit is gebaseerd op studies in populaties en die zijn daardoor lastig te vertalen naar het risico op het niveau van een individu”, aldus WUR-onderzoeker Hooiveld.

Ook hoogleraar Cecile Janssens epidemiologe aan de Rollins School of Public Health van de Emory University in Atlanta en tot voor kort ook aan het Erasmus MC in Rotterdam, ergert zich aan de harde claims die test-bedrijfjes hanteren. “Zat de wetenschap maar zo simpel in elkaar als bedrijven als DNAFit suggereren”, twittert ze. Janssens laat haar irritaties met enige regelmaat de vrije loop op twitter; ze stoort zich aan het ontbreken van enige bewijsvoering. Het neigt naar kwakzalverij, vindt ze. In een artikel in de Huffington Post vat Cecile Janssens haar kritiek samen.

Het menselijk lichaam zit niet simpel in elkaar. Laten we een paar voorbeelden noemen die de moeilijkheidsgraad illustreren en waar testbedrijfjes met hun niet-onderbouwde claims overheen walsen. De afgelopen jaren is er steeds meer gen-informatie boven water gekomen, de complexiteit is er alleen maar groter door geworden. Meestal is niet één genvariant betrokken bij een biologisch proces, maar vaak zijn dat er meer, in meer of mindere mate.

Een simpele illustratie. De chronische aandoening diabetes type 2 is terug te vinden op een zestigtal genen, zo luidt de laatste telling van de Britse geneticus Mark McCarthy, hoogleraar aan Oxford University. Complexiteit troef dus. Om die moeilijkheidsgraad verder te verduidelijken. Er zijn inmiddels bijna vierhonderd varianten van genen bekend die iets met obesitas te maken hebben; dagelijks komt daar bij wijze van spreken een nieuwe bij.

Cecile Janssens: “In het algemeen geldt dat voor veel varianten (snps) die zijn ontdekt in genoomwijde associatiestudies de biologische functie allerminst duidelijk is. Ook zijn voor de meeste varianten de effecten enorm klein. Het lijken er dus veel; maar hun gezamenlijke effect op obesitas zou best eens tegen kunnen vallen.”

Een van de honderd genen waar bedrijven als het Australische SmartDNA naar kijken is het DRD2-gen, een gen (dat overigens zelf al vele variaties kent) dat zou coderen voor verslaving, in de breedste zin van het woord. “Een oude koe”, noemt Janssen het gen in haar e-mail. Het gen heeft een zwakke associatie met persoonlijkheid. SmartDNA koppelt het gen direct (welke mate, extreem hoog??) aan eetverslaving. Idem het FTO-gen, een gen dat een belangrijke rol speelt bij obesitas. “Maar in zijn eentje niet geschikt om een dieet op af te stemmen”, bekritiseert Janssens.  SmartDNA koppelt het gen aan een (verhoogd?, red.) risico op zwaarlijvigheid en het ontwikkelen van diabetes 2.

In het lijstje van honderd genen, waar SmartDNA naar kijkt, staat ook het G6PC2-gen dat een rol speelt bij de afgifte van glucose richting bloedbaan, ergens in de verschillende biologische processen daar naar toe. Net als zoveel andere genen, leert de wetenschap. SmartDNA koppelt het gen echter direct aan het (verhoogde???) risico op een slecht werkende alvleesklier. Vergelijkbare zaken gelden voor alle genen die testbedrijfjes als SmartDNA en DNAFit bij hun analyse betrekken: elke wetenschappelijke onderbouwing, aan de hand bijvoorbeeld van populatiestudies ontbreekt. De individuele claims van de bedrijfjes zijn er niet minder om.