Acht jaar cel voor ibogaïne-genezeres Sara Glatt

Volgens rechtbank Midden-Nederland is natuurgenezeres Sara Glatt verantwoordelijk voor de dood van een Zweedse vrouw. De kwakzalver uit Kockengen is veroordeeld tot een celstraf van acht jaar. De rechter acht bewezen dat zij het slachtoffer heeft behandeld met het omstreden afkickmiddel ibogaïne zonder daarbij te wijzen op de gevaren. Daarnaast is de alternatieve behandelaar schuldig bevonden aan de verkoop van dit middel. Het Openbaar Ministerie (OM) eiste eerder tien jaar celstraf.

Op 3 februari 2017 overleed de 48-jarige Carmen Sirola in de bed and breakfast van Glatt. De Zweedse kunstenares kwam naar Nederland om bevrijd te worden van haar methadonverslaving. Ze gebruikte bovendien antidepressiva en kalmeringsmiddelen. Vijf nachten bracht ze door in het gastenverblijf van de alternatieve behandelaar – die over geen enkele medisch opleiding beschikt. Enkele dagen na aankomst ging het goed fout en werd Carmen stuiptrekkend op de grond aangetroffen door de assistent van Glatt. In allerijl werd die vrijdagmiddag de ambulance gebeld. Reanimatie mocht niet meer baten. De patholoog stelde na lijkschouwing vast dat de ibogaïne in het bloed van de verslaafde kunstenares hoogstwaarschijnlijk tot haar dood had geleid, zo meldde De Volkskrant in zijn verslag van de rechtszaak tegen Glatt. 

Arrestatiebevel

De natuurgenezeres vluchtte naar Duitsland waar ze werd aangehouden op het vliegveld van Frankfurt. Ze werd opgesloten in de Zwolse vrouwengevangenis. In maart diende in Utrecht de rechtszaak tegen haar. De aanklacht luidde: doodslag met voorwaardelijke opzet. De alternatieve behandelaar zou de vrouw niet hebben willen doden, maar wel de kans hebben aanvaard dat ze door behandeling zou overlijden, aldus het Openbaar Ministerie.

Glatt werd verder verweten dat zij de toestand van haar cliënt niet goed genoeg heeft gescreend en dat zij haar in hulpeloze toestand heeft gebracht door voorafgaand onvoldoende te wijzen op risico’s van behandeling. Rechtbank Midden-Nederland komt eveneens tot het oordeel dat hier sprake is van ‘voorwaardelijke opzet’ en acht doodslag bewezen. Zelf heeft Glatt altijd ontkend de vrouw te hebben behandeld.

Ooit was de woonboerderij van de natuurgenezeres in Kockengen het decor van een succesvolle afkickpraktijk. Zo’n 1.200 verslaafden bezochten tussen 1999 en 2011 haar privé-kliniek. Cliënten ondergingen daar een behandeling met het hallucinante middel ibogaïne, de vermalen wortelbast van de West-Afrikaanse Tabernanthe iboga plant.

Volgens alternatieve genezers zou het middel in hoge doseringen gebruikt kunnen worden om drank- en drugsverslavingen te genezen. De gebruiker raakt na inname van het hallucinante middel versuft. Tijdens de langdurige en intense roes is men vervolgens niet in staat om naar de slijterij te wandelen of een dealer te bellen, is de alternatieve hypothese. Ontwenningsverschijnselen worden zo overstemd door de effecten van ibogaïne. Aan het gebruik kleven risico’s – met name voor mensen met hartklachten of een psychische stoornis, zeker als als er ook andere middelen naast worden gebruikt.

Dood op de snelweg

Desondanks leek de alternatieve behandelaar jarenlang louter successen te behalen, zo hield ze de buitenwereld voor. In maart van 2011 begon dit beeld te kantelen. Een 28-jarige Zwitserse cliënt verliet 48-uur na inname van het middel in psychotische toestand zijn hotel in Breukelen. De man wandelde de snelweg op en werd doodgereden door een vrachtwagen. In augustus van dat jaar raakte een 21-jarige Belg in coma op Sara’s boerderij, waarna hij gedeeltelijk blind werd en slecht ter been.

Politie-onderzoek bracht meer misstanden aan het licht. In november 2014 werd Glatt daarom veroordeeld tot een celstraf van 141 dagen wegens het ‘in hulpeloze toestand achterlaten’ van de Zwitser en het overtreden van de Geneesmiddelen- en Opiumwet. Ze moest verder een half miljoen euro betalen aan de Nederlandse staat, het bedrag dat ze met haar behandelingen zou hebben verdiend.

Grote kans op herhaling

Glatt opende de deuren van haar praktijk opnieuw, met de dood van de Zweedse verslaafde tot gevolg. De officier van justitie kwam dan ook in maart dit jaar tijdens de inhoudelijke behandeling van de zaak tot het oordeel dat de kans op herhaling groot is. De officier betoogde: ‘De verdachte heeft alle alarmsignalen en waarschuwingen genegeerd en heeft jarenlang met mensenlevens gespeeld, net zo lang tot het weer ten koste ging van een mensenleven.’

De natuurgenezeres kent de levensgevaarlijke bijwerkingen van het middel. Toch gelooft ze nog altijd heilig in de heilzame werking van iboga, zo verklaarde ze in de rechtszaal. Sterker nog: zij zou zelf slachtoffer zijn. ‘Als ik vrij kom ga ik wat anders doen, liefst met dieren. Ik wil niet langer boeten voor het goeddoen voor anderen.’

Ibogaïne staat in veel landen, waaronder de Verenigde Staten, op de lijst met verboden middelen. Daarom reizen mensen die met behulp van het omstreden middel willen afkicken naar plekken op de wereld waar dit verbod niet geldt. Soms met fatale consequenties. Een Australische man ging naar Thailand voor een behandeling, hij kwam nooit meer thuis. Hetzelfde lot wachtte een Noorse verslaafde die afreisde naar Costa Rica, waar ze bezweek aan een hartaanval. 

In Nederland is het hallucinante goedje gekwalificeerd als een niet geregistreerd geneesmiddel, waarmee het onder de Geneesmiddelenwet valt. Wat betekent dat produceren, bestellen of verhandelen verboden is.

Geen bewijs

De afkick-werking van ibogaïne is tot op heden onbewezen. Bovendien is er een ruim aanbod van veiligere en reguliere behandelmethoden beschikbaar. Zo waarschuwde Catherine de Jong anesthesioloog, verslavingsarts en bestuurslid van de vereniging in 2009 al: ‘In veel verslavingsklinieken worden detoxificatiebehandelingen aangeboden waarbij bewezen veilige effectieve medicijnen gebruikt worden om ontwenningsverschijnselen te verzachten. Er is medisch personeel aanwezig, dat opgeleid is om patiënten tijdens deze behandeling te bewaken en te verzorgen. Afkicken met een experimenteel middel zoals ibogaïne in een onbekende dosis in de thuissituatie zonder medisch toezicht is onverantwoord.’

In het verleden zijn er diverse studies verricht naar het middel, maar die waren weinigzeggend door de gebrekkige onderzoeksopzet, bijvoorbeeld door het ontbreken van een controlegroep. Wel zijn verschillende negatieve effecten en bijwerkingen bekend, waaronder: hallucinaties, misselijkheid, braken, uitputting, verlaagde bloeddruk en hartritmestoornissen.

Op dit moment doet NISPA, het samenwerkingsverband van verslavingszorginstellingen in Nederland, in samenwerking met Radboudumc en IrisZorg onderzoek naar de veiligheid en effectiviteit van ibogaïnebehandeling bij verslaafden.

Ernstige complicaties

Dit onderzoek, waarbij twaalf tot vijftien patiënten betrokken zijn, zou oorspronkelijk tot eind 2018 duren. Er is echter enige vertraging, vertelt Maarten Belgers die als arts-onderzoeker onderdeel uitmaakt van het Nijmeegse onderzoeksteam. Hij laat de webredactie weten: ‘Dit middel kan alleen in onderzoeksverband gegeven worden omdat het geen geregistreerd geneesmiddel is. Daarnaast kan het gebruik van het middel tot zeer ernstige complicaties voor de gezondheid van het individu leiden, welke alleen te voorkómen zijn door continue monitoring van de patiënt zodat vroegtijdig ingrijpen mogelijk is. Geen enkele alternatieve aanbieder werkt naar mijn weten in een onderzoeksverband samen.’

Toch zijn geïnteresseerden in ons land slechts enkele muisklikken verwijderd van een iboga-ritueel. Zo kun je in de provincie Zeeland terecht bij de Iboga-farm. Daar kan men zich inschrijven voor ceremonies met drie verschillende varianten van het middel: pure ibogaïne, Rootbark of TA-extractie. De website van de organisatie meldt dat het hallucinante middel niet alleen kan helpen bij spirituele groei, maar ook bij: ADHD, verslavingen en het overwinnen van angst.

Wie niet drugsverslaafd is maar wel ondersteund wil worden bij zijn of haar ‘transformatieproces’, kan terecht bij Anita Huwae van Iboga-transformation. Zij heeft jarenlang iboga gebruikt waardoor haar leven naar eigen zeggen compleet is veranderd. Die verandering wil ze graag met andere delen. Na haar inwijding in de Bwiti traditie in december van 2014 is ze begonnen met het organiseren van iboga-ceremonies in ‘kleine setting’. Deelname aan deze twee- of driedaagse ceremonies kost tussen de 380 en 500 euro per persoon – privébehandelingen zijn iets duurder.

De Gewijde Reis

Dan is er nog De Gewijde Reis. Zij kregen enkele jaren geleden zendtijd op landelijke televisie. In een uitzending van het programma Spuiten en Slikken was te zien hoe nicotineverslaafde Jan-Willem deelnam aan een ceremonie om te stoppen met roken. Bij de organisatie – opgericht door het echtpaar Lars en Tanja Faber – werken inmiddels negentig ceremonieleiders, trainers en assistenten. De website toont lovende reacties van oud iboga-cliënten.

Ene Patrick schrijft: ‘Helemaal af van de tabak. Had een transformatie niet verwacht dus ik ben blij met het resultaat.’ Hoe vaak men behandelt met iboga bij de Gewijde Reis is onduidelijk; vragen blijven tot op heden onbeantwoord. Voor de komende tijd is de agenda van de onderneming gevuld met healings door middel van Ayahuasca – een Zuid-Amerikaanse hallucinogene drank.

Wat doet de inspectie?

Omdat ibogaïne een gevaarlijk middel is, zeker in handen van niet-medisch deskundigen, lijkt een rol weggelegd voor de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd. De webredactie zocht contact met de IGJ. ‘De inspectie doet geen (preventief) onderzoek naar de kwaliteit en veiligheid van alternatieve therapieën en doet daarover ook geen uitspraken,’ zo laat IGJ-woordvoerder Judith Jansen weten. Een opmerkelijk visie. De toezichthouder ontving de afgelopen jaren meerdere meldingen over mensen die zijn overleden na ibogaïne-gebruik.

Jansen verklaart de passieve houding van de inspectie: ‘Anders dan bij reguliere zorg zijn voor het veld van alternatieve behandelaars geen algemeen aanvaarde kwaliteits- en veldstandaarden beschikbaar. Daarom heeft de inspectie voor het toezicht op de alternatieve zorg alleen de algemene wettelijke regel als uitgangspunt voor haar toezicht ter beschikking: de geleverde alternatieve zorg mag niet leiden tot schade aan de gezondheid van de cliënt of tot een aanmerkelijke kans hierop. Meldingen die wijzen op concrete schade of op een evident gevaarlijke therapie neemt de inspectie in onderzoek. Zo nodig grijpt de inspectie in.’

Kennelijk zijn de tot nu toe bekende bijwerkingen en negatieve effecten niet voldoende reden om iboga-genezers dicht op de huid te zitten. De inspectie gaat pas aan het werk zodra er – ernstige – meldingen binnenkomen.