Adriaan ter Braack (Sjamadriaan) roept kwakzalvers op het matje

Ondeskundige schreeuwers en kwakzalvende BN’ers met eigenbelang, dreigen het wetenschappelijk debat over te nemen. Dat is het basale betoog van  pseudowetenschap- bestrijder Adriaan ter Braack in zijn nieuwe boek Eigen onderzoek eerst, de pseudowetenschappelijke methode.

Adriaan ter Braack groeide op in Enschede. Hij studeerde wiskunde en natuurkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Als journalist schreef hij voor verscheidene media zoals Quest, VICE en de Nederlandse publieke omroepen. De wetenschapspodcast Makkelijk Praten, die hij samen maakt met Sander Denneman, werd in 2019 genomineerd voor de Dutch Podcast Awards. Ter Braack schreef eerder het boek Het universum is een klootzak. Ter Braack, na vertrokken te zijn bij Quest, ageert sinds 2023  onder de alias ‘Sjamadriaan’ op sociale media tegen influencers die door middel van desinformatie en pseudowetenschap kwakzalverij propageren. Zijn motivatie hiervoor kwam toen zijn vader de spier- en zenuwziekte ALS kreeg en zijn heil zocht bij natuurgenezers.

Geen blad voor de mond

Zijn nieuwe boek gaat over die desinformatie en pseudowetenschap. De schrijver neemt geen blad voor de mond en schroomt niet om er met gestrekt been in te gaan. Bewonderenswaardig is dat hij het aandurft om man en paard te noemen. Het taalgebruik komt wat grof over, maar zal vooral de jongere lezer goed aanspreken. De schrijver maakt veel gebruik van taalgrapjes (voorbeeld: onzinfluencer) en treffende vergelijkingen.

Ik heb van het boek genoten en raad het eenieder aan. Al met al een boek dat je een goed inzicht geeft in hoe je je moet wapenen tegen de stortvloed van desinformatie die over ons wordt uitgestrooid. Wat dat betreft hebben de Vereniging tegen de Kwakzalverij en Sjamadriaan veel raakvlakken, hetgeen ook blijkt uit het nawoord waarin Ter Braack zijn dank uitspreekt aan onder meer de Vereniging tegen de Kwakzalverij, Catherine de Jong (de huidige secretaris van de vereniging) en Nico Terpstra (de vorige voorzitter van deze vereniging). Via het moderne taalgebruik met de kritische boodschap zal dit boek mogelijk jonge lezers stimuleren ook de kritische artikelen van de Vereniging tegen de Kwakzalverij te gaan lezen.

De inhoud samengevat:

Ter Braack waarschuwt de lezer voor de fuik waarin je gemakkelijk terecht komt als je via internet en Google probeert wijzer te worden over een onderwerp waar je weinig kennis van hebt. Voor je het weet kom je op plekken waar influencers je proberen te overtuigen dat achter wetenschappers en artsen “Big Pharma” zit en die de wetenschap beschuldigen van datgene waarmee ze bij nadere bestudering zélf bezig zijn: een verdienmodel (supplementen, crèmes, cursussen). Je belandt in die fuik via wat Ter Braack “Eigen Onderzoek TM” noemt. Ter Braack legt uit dat het verstrekken van zendtijd aan pseudowetenschap het vertrouwen in wetenschap ondermijnt, temeer omdat er sprake is van een false balance: een wetenschapper tegenover een onopgeleide schreeuwer: “Ignorance is loud, brilliance is silent”.

Waar wetenschap een imago heeft van saai, moeilijk en onzeker, heeft pseudo-wetenschap hapklare oplossingen voor problemen (die soms niet eens echte problemen zijn) en verpakt de “oplossing” in een verhaal dat logisch en wetenschappelijk klinkt, maar het niet is. Het lijkt betrouwbaar maar is dogmatisch en creëert achterdocht naar wetenschap. Adepten van pseudowetenschap doen, bij gebrek aan kennis en kritisch denkvermogen, kritische vragen vaak af met de kreet DYOR (do your own research).

Bij pseudowetenschap en slechte wetenschap is het opvallend dat de gebruikte bronvermeldingen vaak alleen de stelling onderschrijven (cherrypicking) en dat ter onderbouwing vaak wordt verwezen naar een publicatie die te vinden is in PubMed maar waar dan bij lezing blijkt dat uit de publicatie juist het tegenovergestelde blijkt dan wat de pseudowetenschapper beweert. Dit fenomeen wordt door Ter Braack leuk benoemd en uitgelegd aan de hand van voorbeelden. Wetenschap nodigt uit om stellingen die als waar beschouwd worden, onderuit te halen en als iets niet blijkt te zijn zoals we dachten, dan wordt het vervangen door een nieuwe stelling. Hierdoor komt het imago van “onzeker” te zijn. Wetenschap beschouwt nooit iets als 100% bewezen. Kritisch denken is essentieel voor wetenschap. In de medische wetenschap is sprake van voortschrijdend inzicht, in de alternatieve “geneeskunde” houdt men vast aan eeuwenoude “geneeskunst” gebaseerd op geloof en dogma’s, dus onveranderlijk.

Manifesteren

De onderwerpen die door Ter Braack worden besproken zijn 1) algemene pseudowetenschap (complottheorie, reptielenelite, astrologie, “manifesteren” (je kunt worden wat je wilt als je dat maar graag genoeg wilt), theorie dat aarde plat is, klimaatontkenning en 2) pseudowetenschap in de gezondheidszorg (=kwakzalverij). Voorstanders van orthomoleculaire therapie, supplementen, ijsbaden, grounding (contact maken met de grond), reiki, bioresonantie, magnetiseurs, homeopathie, acupunctuur, ayurveda, spirituele therapie, kinesiologie, cranio-sacraaltherapie, mond tapen (tegen snurken), detoxen/ detox-klei, kristal-healing, energy healen, cupping, quantumhealing, coaching, anuszonnen, “innerlijk helen”, leefstijl, oermensprofetiën, “holistische behandeling”, oscillococcinum en tegenstanders van vaccinatie en van zonnebrandcrème (zou kanker veroorzaken) debiteren pseudowetenschap en krijgen in het boek uitgebreid aandacht. 

Ter Braack fileert ook influencers die menen dat dingen als straling (elektrische apparaten zoals telefoons, computers, 5G-netwerken, modems, laptops, draadloze oordopjes), bruin brood, zaadolie, vaccineren, fluoride, vleesvervangers, conserveringsmiddelen, bewerkt voedsel, pesticiden, medicijnen, de pil, zonnebril, aspartaam, pasteuriseren van melk slecht zijn. Ook influencers die zaken promoten als grounding, supplementen, Vitakruid, kamille en kristallen, kurkuma, Keltisch zout, rauwe melk, boterzuur, magnesium, maanstenen, Germaanse geneeskunde, biohacken en blauwlichtfilterbrillen, krijgen de volle laag.

Man en paard

Wie zijn die influencers? Ter Braack noemt man en paard. We hebben het dan over organisaties als de Stichting Ortho Health Foundation, de Nederlandse Vereniging Kritisch Prikken, het bedrijf Leef Bewust Nederland (van ene Mike Verest), Instituut ZoMa Opleidingen, De LINDA, omroep Ongehoord Nederland, het KRO-NRCv tv-programma Zin in Morgen, de Natura Foundation, de supplementen bedrijven Bonusan en Vitakruid.

De lijst van personen die in het boek van Ter Braack langskomen is enorm, ze allemaal noemen voert hier te ver. We noemen enkele BN-ers: Doutzen Kroes, Arie Boomsma, Giel Beelen, Jandino Asporaat, Richard de Leth (van het bedrijf Oersterk), Charlotte Labee, Katja Schuurman, Lieke van Lexmond, Tineke de Nooij, Eloïse van Oranje, Sjinkie Knegt, Kim Feenstra, Wim Hof (the Iceman). Wil je ze allemaal weten, lees het boek!

Eigen Onderzoek Eerst, De Pseudowetenschappelijke Methode, Adriaan ter Braack (Sjamadriaan), Spectrum, 295 blz. 22,99 euro, ISBN 978 90 00 390571

Martijn Coster is voormalig huisarts en penningmeester van de Vereniging tegen de Kwakzalverij.