Bestuurslid Frits van Dam overleden: 20 juni 1940 – 26 juli 2021

Frits van Dam, bestuurslid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, is maandagochtend 26 juli in het AMC in Amsterdam overleden. Prof. dr. Frits van Dam is 81 jaar geworden. Frits van Dam zat sinds 1999 in het bestuur van de vereniging. Bijna 20 jaar daarvan was hij actief als secretaris. Acht jaar geleden ging hij ook nog eens onvermoeibaar de strijd aan met de tabaksindustrie, de drijvende kracht achter doodsoorzaak nummer 1 in Nederland en in de hele wereld.

De activiteiten van Frits van Dam op het gebied van de kwakzalverij dateren van begin jaren zeventig. Hij bracht toen zijn visie over kwakzalverij naar buiten in een minderheidsrapport dat hij schreef, als lid van de Staatscommissie Alternatieve Geneeswijzen, onder voorzitterschap van professor Muntendam. Zijn minderheidsrapport werd indertijd omhelsd door het artsengenootschap KNMG; de Britse evenknie van het KNMG, BMA bracht zelfs een Engelse vertaling uit van het minderheidsrapport.

Voorzitter Muntendam zette van Dam destijds zwaar onder druk om zich te conformeren aan het eindrapport. Frits van Dam bleef echter trouw aan zijn overtuiging en boog niet, zo typeerde Nico Terpstra, voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, twee jaar geleden in een speech bij van Dams afscheid als secretaris van de vereniging. Medische redenen zaten zijn enorme werkethos te veel in de weg, en hij wilde voorrang geven aan zijn anti-rookwebsite TabakNee. Gelukkig bleef hij tot aan het laatst deel uitmaken van het VtdK-bestuur.

Het was een kwakzalvers-affaire die Frits van Dam, twintig jaar na het Muntendam-rapport, uiteindelijk over de streep trok om in 1999 bestuurslid van de vereniging te worden, memoreerde Terpstra. Indertijd beweerde gepensioneerd internist Houtsmuller te zijn genezen van ongeneeslijke huidkanker dankzij een door hem uitgevonden dieet, een variant op het al even beruchte Moermandieet. Hij werd het troetelkind van de media en verscheen op radio en tv.

Houtsmuller

De oncologen die Houtsmuller in de jaren ‘80 behandelden moesten knarsetandend aanzien hoe duizenden kankerpatiënten hulp zochten bij de onsmakelijke Houtsmuller-therapie. ‘Zij waren gebonden aan hun beroepsgeheim, maar toen de man in 1999 door het KWF werd uitgenodigd als feestredenaar bij hun 50-jarig bestaan, knapte er iets bij deze artsen. Zij meldden zich bij jou, Frits, en verklaarden dat er van dat verhaal over uitzaaiingen en ongeneeslijkheid niets waar was. Zij wilden buiten de publiciteit blijven, maar konden hun verhaal wel aan jou kwijt’, aldus Nico Terpstra twee jaar geleden tijdens de ledenvergadering. ‘Nog diezelfde dag nam je contact op met ons bestuur. Wij vielen Houtsmuller hard aan, beschuldigden hem van leugens en kwakzalverij, daagden hem uit om zijn medisch dossier door een onafhankelijk oncoloog te laten lezen.’ Houtsmuller gaf in een tv-uitzending toe dat hij zich had ’vergist’, maar deed tevens aangifte van smaad bij justitie. Houtsmuller won die zaak, weliswaar in tweede instantie maar zijn reputatie was gebroken. ‘Na dat succes had je de smaak te pakken en kon je niet meer weigeren: het bestaansrecht van de VtdK was hiermee overduidelijk aangetoond. Frits van Dam trad toe tot het bestuur van de VtdK’, aldus Terpstra.

Resten enkele kenmerkende bewoordingen van verdrietige bestuursleden na het overlijden: ‘Onversaagd, recht door zee, humoristisch, ontzettend aardig, een vasthoudende man zonder kapsones, meedenkend, groot denker, rots in de branding van de vereniging, uit het goede hout gesneden, dierbare vriend, onverschrokken held.’

De afgelopen jaren hield Frits van Dam zich niet alleen bezig met de bestrijding van kwakzalverij. Frits is bedenker, oprichter en hoofdredacteur van de website TabakNee. De afgelopen acht jaar heeft hij actiegevoerd tegen de tabaksindustrie, in de vorm van kritische stukken op zijn TabakNee-website, opiniestukken in landelijke kranten en tijdens juridische procedures in rechtszalen.

Wat hij was begonnen in artikelen in het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij (NTtK) – en later op deze website: naming and shaming van kwakzalvers – zette hij voort op zijn website TabakNee. Iedereen die het belangrijkste volksgezondheidsprobleem negeerde (roken) en (financiële) banden onderhield met de tabaksindustrie, kreeg de volle laag. Hard, en degelijk beargumenteerd en onderbouwd. De overal infiltrerende lobby van de tabaksindustrie kon slechts bestreden worden door deze te ontmaskeren en aan de schandpaal te nagelen. Hij deed dat onverschrokken en strijdvaardig, omschrijft de website TabakNee in een in memoriam. 

TabakNee

Frits van Dam was secretaris van Rookpreventie Jeugd, een stichting die werd opgericht door twee longartsen, Wanda de Kanter en Pauline Dekker. De activiteiten van de stichting in rechtszalen en politieke debatten en in de vorm van stukken op de website TabakNee, hebben het gezondheidsgevaar van tabak de afgelopen jaren opnieuw in politiek Den Haag op de kaart gezet.

Frits van Dam werd op 20 juni 1940 in Amsterdam geboren. Hij studeerde psychologie aan de Universiteit van Amsterdam en werd daar wetenschappelijk medewerker. Daarna werkte hij als psycholoog bij het Nederlands Kanker Instituut – Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis (NKI-AVL). Daar deed hij onderzoek naar de kwaliteit van leven van kankerpatiënten. Frits Van Dam werd halverwege de jaren negentig benoemd tot bijzonder hoogleraar ‘Kwaliteit van leven bij chronische en/of levensbedreigende ziekten’ bij de vakgroep Klinische Psychologie aan de UvA.

KWF Kankerbestrijding kende Frits van Dam in 2006 de Prof. dr. P. Muntendamprijs toe. Hij kreeg de prijs omdat ‘hij een brug wist te slaan tussen arts, psycholoog en verpleegkundige door methoden te ontwikkelen voor de verbetering van de kwaliteit van zorg voor de kankerpatiënt’, aldus de waarderende tekst van het KWF indertijd.