Complementaire zorg: pas op voor een Paard van Troje!

Steeds meer poli’s in ziekenhuizen, meestal oncologische, bieden patiënten voorlichting aan over complementaire zorg. Er zijn er die hier verder in gaan, waardoor kwakzalverij dreigt binnen te sluipen bijvoorbeeld in de vorm van acupunctuur of kruidenmiddelen. Is hier sprake van het hellende vlak, een gevaarlijk soort Paard van Troje?

Eerst wat begrippen: waar hebben we het over bij wat Complementaire Zorg (CZ) wordt genoemd? 

Met reguliere behandelwijzen wordt gedoeld op methoden van diagnostiek, preventie en behandeling die gebaseerd zijn op de kennis, vaardigheden en ervaring die nodig zijn om de artsentitel te behalen en te behouden, die door de beroepsgroep worden aanvaard en deel uitmaken van de professionele standaard. Reguliere behandelaars hebben een BIG-registratie.

Niet-reguliere behandelwijzen zijn methoden van diagnostiek en behandeling die buiten deze omschrijving vallen. Deze behandelingen worden veelal, maar niet uitsluitend, uitgevoerd door behandelaars zonder BIG registratie. De KNMG adviseert voor al deze handelingen, de term niet-reguliere behandelwijzen te gebruiken, in plaats van. alternatieve zorg of alternatieve geneeswijzen. (Uit: KNMG-handreiking De arts en niet-reguliere behandelwijzen). 

Integratieve zorg

Enkele aanhangers van zogenaamde integratieve zorg in de oncologie, Inès von Rosenstiel en Eva Noorda, gaan uit van een behandeling die gebruikt maakt van lichaam en geest, van natuurlijke producten en veranderingen in manier van leven uit verschillende tradities, in combinatie met reguliere kankertherapie, vertelden ze twee jaar geleden een journalist van het specialistentijdschrift Medische Oncologie. Deze behandeling van kanker zou volgens de specialisten bewezen effectief zijn. 

Ons bestuurslid Cees Renckens recenseerde overigens al in 2016 het eerste Nederlandstalige boek over de zgn. Integratieve Behandeling en beschreef het als onzin.

Zogenaamde complementaire zorg betekent letterlijk aanvullende zorg, in aanvulling op en nooit in plaats van reguliere zorg. Volgens de aanbieders van die zorg gaat het in eerste instantie om het beantwoorden van vragen van patiënten over leefstijl, dieet, wel of niet bewegen, hoe omgaan met de ziekte. Ook zou worden gewezen op behandelingen die wèl zinvol zijn, als rust nemen, niet roken, afvallen, etc. en waarschuwen voor behandelingen die juist nìèt zinvol zijn, als homeopathie, acupunctuur, Chinese kruidenmengsels, etc. Dit zou een goede ontwikkeling kunnen zijn. 

Maar pas op: aanbieders van die zgn. complementaire zorg – nu vaak nog buiten de ziekenhuizen opererend – rekenen daar ook mindfulness, hypnotherapie, yoga, voedingssupplementen als vitaminen, reiki, aromatherapie, massage, acupunctuur, homeopathie en osteopathie onder.  Behandelingen dus zonder enige wetenschappelijke onderbouwing.  

Twee iniatieven

Er zijn in Nederland twee initiatieven die zich specifiek met zogenaamde integratieve zorg bezig houden: het Consortium voor Integrale Zorg en Gezondheid en de Academy for Integrated Medicine (AIM).

In januari 2018 werd het Consortium voor Integrale Zorg en Gezondheid (CIZG) opgericht door individuele specialisten van enkele ziekenhuizen.  Het consortium schrijft op de website een bijdrage te willen leveren aan de ontwikkeling van duurzame en verantwoorde integrale zorg.  

De uitgangspunten op de website van het CIZG zijn: 1. alles is evidence-based, 2. alles is ethisch verantwoord, 3. men gaat uit van geloofwaardigheid (waarmee biologische plausibiliteit wordt bedoeld), 4. alles is conform de richtlijnen van de KNMG en 5. er wordt zorgvuldig gewerkt. 

Dit is niet zo: bv. acupunctuur is niet evidence-based, niet geloofwaardig (biologisch mechanisme) en niet conform de KNMG richtlijnen.

Het dagelijks bestuur van het CIZG bestaat al jaren uit dezelfde personen: Rogier Hoenders, Martine Busch, Martijn Schrama, en Mariëtte Oostindieër. Zie tabel 1.

Ziekenhuizen

In het CIZG zijn enkele ziekenhuizen vertegenwoordigd (voor de links naar websites zie tabel 2), wat moet worden gelezen als individuen. In al die jaren van bestaan, is er geen groei te signaleren:

– Rijnstate in Arnhem, lees kinderarts Inès Von Rosenstiel. haar complementaire zorg richt zich vooral op kinderen.

– Máxima MC in Veldhoven in de personen van internist Art Vreugdenhil en verpleegkundige Myrthe Welman. In de aanvullende zorg wordt acupunctuur aangeboden zonder dat melding wordt gemaakt van de niet-werkzaamheid.

– Haga in Den Haag, althans volgens de CIZG website. Op de website van het ziekenhuis is niets te vinden over zgn. integrale zorg. 

– Louis Bolk Instituut.  “Antroposofisch basisarts”  Erik Baars is er werkzaam als senior-onderzoeker gezondheid en voeding. 

– Lentis een ggz-instelling met vestigingen vooral in het noorden van het land.  Hier worden aan psychiatrische patiënten ook o.m. kruidenmiddelen en supplementen aangeraden.  

– Apanta, een organisatie naast Lentis voor geestelijke gezondheidszorg. 

– V&VN: volgens deze organisatie van verplegenden en verzorgenden is  het nut van veel complementaire zorg wetenschappelijk bewezen, zonder literatuurreferenties te noemen. 

– Op de website van het CIZG wordt vermeld dat het Nijmeegse Radboud UMC lid is.  Radboud MC is in juni 2023 – mogelijk vanwege het vertrek van een individuele specialist/verpleegkundige – uit het CIGZ gestapt.

AIM

Vele zgn. Complementaire Zorg-behandelaars zijn aangesloten bij de Academy for Integrated Medicine (AIM) met directe persoonlijke lijnen met het CIZG. We hebben er eerder op deze website over geschreven.  

De AIM is een stichting, die ”ten doel heeft het vormen en in stand houden van een instituut voor opleiding, nascholing en onderzoek op het gebied van Integrative Medicine (IM) / Integrale Geneeskunde (IG )”. 

De AIM meldt: “Integrale geneeskunde (1) stelt de gelijkwaardige relatie tussen patiënt en zorgverlener centraal, (2) kijkt naar de gehele mens, (3) maakt op basis van wetenschappelijk onderzoek gebruik van alle geschikte therapeutische en leefstijlbenaderingen, zorgprofessionals en disciplines, om zo (4) tot optimale gezondheid en optimaal herstel te komen.”

Het AIM-bestuur bestaat uit vier  – de meeste homeopathische – “leefstijlartsen” (zie tabel 3): Frans Kusse, Monique Tjon-A-Tsien, Bea Tanis en Gerard Wiringa.

Aan de AIM is een Raad van Advies verbonden bestaande uit “hoogleraren en wetenschappers van naam die de AIM inhoudelijk, gevraagd en ongevraagd, van advies voorzien”, is op de website te lezen. Het zijn hoogleraren en medici die allen bekend staan als aanhangers van leefstijlgeneeskunde: Rogier Hoenders, Leonard Hofstra, Eva Noorda, Jim van Os, Hanno Pijl en Dirkjan van Schaardenburg. Op onze website zijn verschillende stukken aan sommigen van hen gewijd (zie tabel 4 voor de volledige Raad van Advies).

Zonder verwijzing

Er is een aantal centra die zgn. Complementaire zorg aanbieden zonder verwijzing naar CIZG en/of AIM:

Zo meldt het Maastricht UMC expliciet op zijn website het begrip complementaire zorg bij kanker met een verwijzing naar o.a. acupunctuur.  Of dit resulteert in inpandige acupunctuur is niet duidelijk. 

– Bij het Isala in Zwolle heeft Eva Noorda de oncologische chirurgie recentelijk verlaten en is een eigen alternatieve winkel annex yoga-studio begonnen, Noorda Total Health en YogaYou waar ze spreekuren houdt en integratieve begeleiding verzorgt. Of het Isala-ziekenhuis hiermee ook vaarwel heeft gezegd aan integratieve benaderingen is niet duidelijk. 

– Het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis heeft inmiddels een werkgroep Integratieve Oncologie, meldt bestuursvoorzitter Maurice van den Bosch op zijn LinkedIn-pagina. Integratieve Oncologie binnen AVL richt zich op de domeinen: voeding, beweging, ontspanning, intimiteit en zingeving, schrijft hij.

– Recentelijk is physician assistant Kelly Dollenkamp in Gelre ziekenhuizen in Apeldoorn met een spreekuur integrale geneeskunde begonnen met. Zij kijkt naar wat een patiënt zelf kan doen om de gezondheid te bevorderen, naast de medische behandeling. 

Zorg of gezonde, individuele keuzes?

Goede voeding, ontspanning, beweging, enzovoort: deze activiteiten behoren tot de normale keuzes die mensen in hun privéleven maken op het gebied van ontspanning. Noem het geen ’therapie’ en noem het hooguit ‘adviezen over  zelfzorg’. 

Het woord “zorg” bij al deze behandelingen is aan inflatie onderhevig: Integratief of complementair is geen medische zorg,  het is, of moet zijn, een op maat gegeven advies over zelfzorg op het gebied van voeding, beweging en ontspannen.

Laakbaar is ook dat de centra en ook de “Opleiding tot leefstijlarts” die de AIM aanbiedt, complementaire adviezen als evidence-based of wetenschappelijk bewezen betitelen en er bij enkele kwakzalverij als homeopathie, acupunctuur en kruidenmiddelen als behandeling opduiken.

Het is een goed idee mensen/patiënten erop te wijzen dat ze voor hun eigen gezondheid moeten zorgen door niet te roken, door gezond te eten en te drinken en door voldoende te bewegen. Artsen in de reguliere gezondheidszorg moeten tijd en aandacht besteden aan preventie en aan de leefstijl van patiënten.

Een behandeling van o.a. chronische ziekten en oncologie moet zich in eerste instantie richten op de reguliere behandeling. Artsen kunnen een deel van hun taken verleggen naar  (gespecialiseerde) verpleegkundigen, maar blijven wel verantwoordelijk voor wat die zeggen en doen op de zgn. complementaire spreekuren.

Met speciale spreekuren kunnen ziekenhuizen goed inspelen op de behoeften van patiënten om begeleiding te krijgen in de niet strikt medische aspecten van hun ziekte zoals diëten, ontspanning, etc. Dan kunnen ook vragen worden beantwoord naar verdere begeleiding, verloop van de ziekte, naar hulp buiten het ziekenhuis, hulpmiddelen en mantelzorg. 

Ook kan er gericht advies worden gegeven over de onzin van kwakzalverij als acupunctuur, homeopathie, kruidenmiddelen, etc.

Zo bezien kunnen aparte complementaire spreekuren nuttig zijn. 

Antroposofen, homeopaten, acupuncturisten en aanbieders van kruiden en zinloze supplementen lijken echter steeds meer mee te liften op de reguliere zorg. Deze kwakaanvulling wordt met een dure term verkocht als “Geïntegreerde Zorg – Integrated Medicine”.  Het CIZG en de AIM zijn daar de voorbeelden van en er is een reëel gevaar dat er een paard van Troje wordt binnengehaald!

Tabel 1

Dagelijks bestuur van het CIZG:

– Rogier Hoenders, psychiater, leefstijlarts, hoogleraar zingeving, leefstijl en werkzaam bij de GGZ-instelling Lentis; 

– Martine Busch, opgeleid in pedagogische en andragogische wetenschap en werkzaam bij het paranormale Van Praag Instituut

– Martijn Schrama, kinderarts bij Rijnstate en daarvoor bij het Radboud UMC en 

– Mariëtte Oostindiër, opgeleid bij de Academy for Integrated Medicine en mede-eigenaar van een gezondheidscentrum. Op haar LinkedIn profiel vermeldt ze coördinator te zijn bij TransMax van het Máxima Medisch Centrum. 

Tabel 2

Websites van de genoemden in de tekst:

AIM en dit artikel op deze site

Antoni van Leeuwenhoek

Apanta

Gelre

Haga  

Lentis

Louis Bolk Instituut

Maastricht UMC

Máxima (Veldhoven/Eindhoven)

Eva Noorda

Rijnstate

V&VN

Tabel 3

Bestuur AIM

– Frans Kusse, die ook bestuurslid is van de Homeopathie Stichting, 

– Monique Tjon-A-Tsien, die zich IJsdokter noemt na een opleiding bij Wim Hof,

– Bea Tanis en 

– Gerard Wiringa, homeopaat en zgn. natuurarts.

Tabel 4

Raad van Advies AIM:

– De eerder genoemde Erik Baars, antroposoof van het Louis Bolk Instituut en lector Antroposofische Gezondheidszorg van de Hogeschool Leiden.  

– De eerder genoemde Martine Busch van het paranormale Van Praag Instituut in Utrecht, pedagoge. 

– Marianne van der Heijden, medisch antropoloog aan het Erasmus MC,  gespecialiseerd in muziek; 

– De eerder genoemde Rogier Hoenders, psychiater, hoogleraar zingeving, leefstijl en behandelaar bij Lentis GGZ in Groningen, een van de weinigen die nog patiënten lijkt te behandelen, Hij is ook voorzitter van het CIZG  

– Leonard Hofstra, cardioloog in een vrije setting en tevens verbonden aan het Amsterdam UMC. 

– Philip Idenburg, die een management opleiding heeft gevolgd en een health care consultancy heeft opgezet 

– Connie Jimenez, opgeleid als neurobioloog en neurochemicus 

– Carlo Leget, ethicus; 

– Eva Noorda, begonnen als oncologisch chirurg maar inmiddels werkzaam in eigen praktijk en bij het alternatief centrum IMC Visana in Zwolle

– Jim van Os, hoogleraar psychiatrie UMC Utrecht; 

– Hanno Pijl, praktiserend internist, die de nadruk legt op leefstijl bij behandeling van diabetes 2, hoogleraar in Leiden; 

– Dirkjan van Schaardenburg, gepensioneerd hoogleraar reumatologie aan AMC UvA, die ook een gezonde leefstijl propageert

en 

– Sarah Durston, neuro-psychologe, hoogleraar jeugdpsychiatrie in Utrecht, die nu voornamelijk preklinisch werk doet.

Disclaimer: de informatie over de  personen die in dit overzicht worden genoemd dateert van april 2024. De overzichten kunnen uiteraard onderhevig zijn aan mutaties.