De manuele therapie kan ten grave worden gedragen

Ons land kent inmiddels vierduizend geregistreerde manueel therapeuten, er zijn 5 erkende opleidingen post-HBO en ze duren 3 à 4 jaar (parttime, dat wel), terwijl er zeker drie door de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO) zijn geaccrediteerd. De ontwikkeling van de manuele therapie (MT) heeft zich grotendeels voltooid zonder veel inbreng of interesse van de medische beroepsgroep en parallel daaraan bleef wetenschappelijke onderbouwing ver achter bij de exponentiële groei van de sector. De meeste Cochrane meta-analysen voor rugpijn, nekpijn en hoofdpijn zijn bepaald niet positief over de werkzaamheid van MT, maar na inmiddels ruim dertig jaar research meent men nog steeds nader en beter effectiviteitsonderzoek te moeten adviseren. In Medisch Contact verscheen recent een artikel van mijn hand, dat ik aanbood met als titel ‘Manuele therapie: al regulier of nog steeds alternatief?’. De redactie maakte daarvan: ‘Manuele therapie is kwakzalverij’. Stilistisch vond ik het geen verbetering, maar inhoudelijk was ik het er wel mee eens. Je moet zo’n redactie ook wel eens wat gunnen.

Steekhoudende bezwaren werden er niet tegen mijn artikel ingebracht. De NVMT zweeg in alle talen. Vrijwel gelijktijdig verscheen in het toonaangevende tijdschrift Spine een verfrissende heranalyse van alle onderzoeken die in eerdere meta-analysen over MT bij rugpijn waren meegenomen. De auteur Michael Menke, als hoogleraar verbonden aan de universiteit van Kuala Lumpur, publiceerde in april 2014 zijn comparative effectiveness meta-analysis (CEM), waarmee hij op slimme wijze selecterend en groeperend tot stevige conclusies kon komen. Zo stevig dat hij onomwonden durfde te stellen dat nieuw onderzoek niet meer nodig is. Menke, die van 1984 tot 1999 praktiserend chiropractor was geweest, maar al in de jaren 70 methodologisch geschoold werd, stelde met zijn methode vast dat vrijwel het volledige effect van MT toegeschreven kan worden aan niet-specifieke effecten, bij acute rugpijn voor slechts 3% aan MT. Bij chronische rugpijn is dat percentage weliswaar 30, maar het effect is wel zeer zwak. De behandelde groep doet het vrijwel net zo goed als het (zeer gunstige) natuurlijk beloop zou doen verwachten. Uit een vergelijking tussen MT door een fysiotherapeut, door chiropractoren, osteopaten of ongeschoolde krakers bleek dat alle groepen vergelijkbaar effectief waren. De geschoolde MT’ers zouden wellicht iets beter zijn in de diagnostiek. Niets doen of het staan op wachtlijsten had een uitgesproken negatief effect op de pijnklachten en Menke pleit voor het tegengaan van medicalisering door psychosociale steun, uitleg, activeren tot zelfzorg onder leiding van een gezaghebbende hulpverlener en is gekant tegen het professionaliseren van kwakzalversmethoden uit de alternatieve geneeskunde.

Menke kreeg bijval van Neil O’Connel, verbonden aan de Brunell universiteit Londen en sectieredacteur ‘systematic reviews’ van de website BodyinMind.org van de universiteit van South Australia. Hij introduceert zichzelf als een ‘recovering manual therapist’, die in de loop der jaren steeds sceptischer geworden is met betrekking tot het nut van zijn manipulaties, zich steeds meer een kwakzalver ging voelen wanneer hij toch nog eens MT toepaste en zich steeds meer ging storen aan het gebrek aan een fatsoenlijke theoretische onderbouwing van MT en de steeds negatievere conclusies ging accepteren die er in de MT-vakliteratuur bij bijvoorbeeld rugpijn werden getrokken. Hij voorspelt MT als gevolg van die laatste constatering een langzame dood.

Op de website ontstond een zeer levendige discussies, waarbij – anders dan O’Connel had verwacht en gevreesd – de hatemail uitbleef en talrijke manueel therapeuten zich aansloten bij zijn mening. De discussie is van hoog niveau en talrijke aspecten van de problematiek komen aan de orde. Geïnteresseerden wordt met klem aan te raden de blog van O’Connel en ook de vele reacties te lezen. Manueel therapeuten opgelet: kennis nemen van deze gegevens kan uw therapeutisch optimisme ondermijnen en misschien ook uw omzet benadelen, maar op de lange duur is een solide wetenschappelijke fundering van de alledaagse praktijk toch te verkiezen boven het in alle ernst praktiseren van een kwakzalversmethode. En er blijft nog genoeg werk aan de winkel.

Naschrift 21 juli 2014

Hockey-international
Jacques Brinkman krijgt twee herseninfarcten na kraakbehandeling

´Ik denk dat nu heel veel
mensen hun nek niet meer durven laten kraken door een manueel-therapeut´, voorspelt
hockeyster Fatima Moreira de Melo tijdens een uitzending van het
EO-actualiteitenprogramma Knevel &
Van den Brink eind mei. Moreira heeft de afgelopen vijftien jaar heel wat medailles voor Nederland binnengesleept
op Olympische Spelen en wereldkampioenschappen. In de EO-uitzending reageert ze
op de mededeling van haar collega-hockeyer Jacques Brinkman, een al net zo’n medaillekanon,
dat een manueeltherapeut hem eind maart tijdens een kraaksessie, vanwege last
van zijn nek, twee herseninfarcten bezorgde. `Hij deed knik en weg was ik, ik
viel flauw. Ik ben in een ambulance naar het ziekenhuis gebracht. Uit een
MRI-scan bleek later dat ik twee herseninfarcten heb gehad’, aldus Brinkman in de
uitzending.

In zijn biografie `Tot het
uiterste gedreven´, die in mei verscheen, staat het volgende hierover: `Op 1
maart gaat hij naar zijn manueeltherapeut. Daar gaat het mis. Terwijl de
therapeut bezig is met zijn nek wordt Jacques onwel en zakt weg. Paniek.´ Eerst
vertelde hij aan zijn kennissen dat hij tia’s had gehad maar in werkelijkheid,
zo vertelt hij in zijn boek, was er sprake van twee kleine herseninfarcten in
het stroomgebied van de halsslagaders.