De zaak Houtsmuller (1924-2015)

Hans Houtsmuller (Malang, Java, 1924) studeerde geneeskunde te Lausanne (1944-1947) en aan de UvA (1947-1952). Hij werd in Utrecht opgeleid tot internist en promoveerde in 1959 op het proefschrift Kalium en natriumstofwisseling van erytrocyten. Hij was het grootste deel van zijn carrière aan de Erasmus Universiteit verbonden als wetenschappelijk hoofdmedewerker, gestationeerd in het Rotterdamse Oogziekenhuis. Houtsmuller publiceerde veel in wetenschappelijke tijdschriften over zijn aandachtsgebied: diabetes en voeding. Hij was lid van de Voedingsraad en vanaf 1982 ook van de toen opgerichte Commissie Voeding en Kanker.

Houtsmuller moest in 1980 worden geopereerd aan een melanoom (huid¬kanker) op zijn onderbeen en ging daarna gewoon weer aan het werk. Echter anderhalf jaar later gebeurde het volgende:

‘[…] kreeg hij pijn in de rechterzij: er werden bloed en donkere cellen in de urine gevonden. Uitvoerig onder­zoek gaf het antwoord: uitzaaiing van het melanoom in de rechternier. Er was geen verdere hulp meer mogelijk. […] Hij ontdekte publicaties van een tiental artsen waarin onverwachte genezingen van kanker waren beschre­ven. Hieruit destilleerde hij een therapie voor zichzelf: een alternatieve voeding, aangevuld met een grote hoe­veelheid vitaminen en mineralen. Hij wist dat genezing mogelijk was en een jaar later bleek hij ook werkelijk genezen.’ (Uit: Niettoxische tumortherapie, Houtsmuller, 1995, p.1; ook te vinden in Het Dr. Houtsmullerdieet, 1997)

Moermanartsen

Deze pas veel later onwaar gebleken ‘gebeurtenissen’ vormden het startschot van Houtsmullers succescarrière als kankerdokter. Hij bleef verbonden aan het Oogziekenhuis maar ging steeds minder diabetespatiënten behandelen en steeds meer kankerpatiënten. In 1989 ging hij met pensioen. In 1991 sloot hij zich aan bij de groep Moermanartsen, destijds geleid door de Haarlemse arts H.C. Moolenburgh met wie hij vriendschap sloot. Hij leerde veel van hen en kreeg er al snel een dominante positie.

In een brief aan de Moermanvereniging sprak hij expliciet zijn grote bewondering uit voor Moerman. Zijn dieet verschilde echter nogal van dat van Moerman: geen vlees, geen kip, geen wild, geen fazant en geen magere vis. Vette vis mocht wel, zoals paling, zalm, haring en makreel. Houtsmuller had verder voorkeur voor de lever van de scharrelkip, maar die van het varken mocht ook. Rode wijn werkt kankerremmend, zo staat vermeld in het Houtsmuller-dieet.

Naast dit dieet slikt een patiënt, die zich geheel aan Houtsmullers adviezen houdt, per maand voor 700 à 900 euro aan medicijnen (onder andere orthomoleculaire preparaten en haaienkraakbeenpoeder). Houtsmuller gaf bovendien hoog op over de ‘psychische steun’ die opgegeven kankerpatiënten van hem ontvingen. Een concreet voorbeeld van de door Houtsmuller c.s. aan één patiënt voorgeschreven medicatie, veelal geleverd door de nog steeds geopende apotheek van de beruchte apotheker wijlen Hans Durlinger in Mierlo Hout bestond uit: Utilin-s-stark, Pao Pereira, Selenium, Lacto Acidophilus, Sojamelk (genisteïne), DHEA, Quercetine, zinkgluconaat, Dagra¬vit A Forte, Multimax, Anti-oxidant, Carotenoïd, OPC 85 Forte, Vitamine E 200, Vitamine C Time Released, Heilbottraan, Levertraan, Orthiflor plus, Nutriolon Soja plus, Livocin liquide, Melatonine, Ce3ll Support, Hepa¬norm, Vitamine B-complex, Mega Soja Plus, Thym Uvocal, Betulinezuur, Coumarine en Cancertat.

Uitstekende boekoplages

Houtsmuller kreeg in 1995 de gerenommeerde uitgeverij Bohn Stafleu Van Loghum zover om zijn boek ‘Niettoxische tumortherapie’ uit te geven. Deze wetenschappelijke uitgeverij, gewend aan kleine oplagen, beleefde commercieel mooie jaren met zijn bestsellerauteur. Het boek en zijn opvolger Het Dr. Houtsmullerdieet (1997) verkochten uitstekend. Oplagen van bijna 20.000. Dit was men bij Bohn Stafleu Van Loghum niet gewend.

Intern was er verdeeldheid bij de uitgever over deze vreemde eend in de weten¬schappelijke bijt. Het eerste boek van Houtsmuller werd gesubsidieerd door de snel groeiende orthomoleculaire groothandel Adviesburo Orthomoleculaire Voeding (AOV) van register-accountant en autodidact, voedingsdeskundige wijlen Ruud Nieuwenhuis (1941-2004) uit Den Haag, die het boek promootte in zijn kring. Houtsmullers ster rees vanaf die periode snel. Hij kreeg – één dag per week thuis spreekuur houdend – een lange wachtlijst van ‘opgegeven kankerpatiënten’.

In 1996 nam hij deel aan een radiodebat over alternatieve kankerbehandeling en beloofde zijn uitstekende resultaten (aanzienlijke levensverlenging bij de helft van zijn patiënten) ‘binnenkort’ te zullen publiceren. In datzelfde jaar liet hij zich bewieroken in het RVU- televisieprogramma ‘Kleur bekennen’ van Simek. Van de naar aanleiding daarvan uitgebrachte RVU-brochure werden er 14.000 aangevraagd terwijl de stichting Correlatie na zijn optreden duizenden kankerpatiënten te woord moest staan!

In het Actieblad tegen de Kwakzalverij, het tijdschrift van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, werd Houtsmuller in 1997 al fors aangevallen. Enig effect op zijn populariteit had dit echter niet. Houtsmuller kwam zelfs nog meer in de schijnwerpers te staan toen het Koningin Wilhelmina Fonds (KWF) hem uitnodigde voor een lezing op het congres Kanker ’99, dat ter gelegenheid van zijn vijftigjarig bestaan op 26 en 27 maart werd georganiseerd. Het KWF zocht in die tijd wel vaker toenadering tot alternatieve behandelaars. Zo publiceerde het KWF in zijn wachtkamerblad Overleven eind 1997 een interview met Houtsmuller.

KWF

Echter tot zoiets smakeloos als een lezing op een officieel KWF-congres was het nog niet gekomen. Een protest van de Vereniging tegen de Kwakzalverij (VtdK) bij de directie van het KWF sorteerde geen enkel effect. Nu hij door het KWF geconsacreerd dreigde te worden, daagde ik hem uit zijn medisch dossier aan een onafhankelijk oncoloog ter inzage te geven om aan de toenemende twijfel aan het waarheidsgehalte van zijn ziektegeschiedenis een einde te maken. Na eerst een aanklacht wegens smaad en laster jegens mij te hebben gedeponeerd, kwam Houtsmuller in het televisieprogramma Barend & Witteman op 22 maart 1999 met zijn onthulling.

Zijn voorstelling van zaken omtrent zijn persoonlijke ziektegeschiedenis, waar­mee hij jarenlang had gekoketteerd, bleek onjuist. Hij had nimmer aan een uitgezaaid melanoom geleden en zou lange tijd door zijn behandelend artsen verkeerd zijn voorgelicht, zo beweerde hij! Mogelijk was er destijds sprake geweest van ‘een andere malig­niteit’, die dan weer wel met zijn benadering was gene­zen, maar daarover bleef hij in het vage. Hij had zijn uitge­ver reeds eind 1997 op de hoogte gebracht van dit ‘misverstand’, maar deze had botweg geweigerd de door Hout­smuller geëiste rectificatie aan te brengen, zo was zijn uitleg. Vreemd, in maart 1999 verscheen er nog een ongewijzigde druk van zijn boeken.

Het KWF verbrak na dit demasqué de banden met Houtsmuller niet. Houtsmuller kon op Kanker ’99 gewoon het woord voeren. Bij opkomst was een luid applaus zijn deel en signeerde hij na afloop zijn veelgelezen boeken. Bovendien lanceerde het KWF op ditzelfde congres en met enig feestgedruis het voedingsboekje Wegen en afwegen, een boekje dat het resultaat was van een innige samenwerking tussen KWF, de Moermanvereniging, ANTTT (artsen niettox. tumortherapie) en LIM (Landelijk Informatiecentrum Moermantherapie). Het boekje bevatte naast ‘gewone lekkere recepten’ ook recepten uit Het Dr. Houtsmuller- kookboek.

Kort geding

In een grotendeels in de media uitgevochten debat tussen KWF en VtdK vielen al snel krachttermen. De vereniging beschuldigde Houtsmuller van leugens, omdat hij willens en wetens de onjuistheden over zijn ziektegeschiedenis had geprolongeerd in de herdrukken van zijn boekjes, en betitelde hem in het verlengde daarvan als kwakzalver. Houtsmuller reageerde, zoals eerder vermeld, met het aanhangig maken van een kort geding tegen de voorzitter en de secretaris van de VtdK (schrijver dezes en De Vries). De rechter wees bij vonnis van 12 mei 1999 alle eisen van Houtsmuller af.

Enkele passages uit die uitspraak: ‘In de wandeling wordt in de medische wereld een behandeling, waarvan in geen enkel opzicht is bewezen dat zij de beweerde werking heeft, betiteld als kwakzalverij. De door Renckens c.s. gebruikte betiteling van Houtsmuller is in dit opzicht gerechtvaardigd, nu zij inderdaad willen betogen dat Houtsmuller aan deze beschrijving beantwoordt.’

Houtsmuller liet volgens rechter Orobio de Castro niet alleen na de onjuiste voorstelling van zijn ziektegeschiedenis in nieuwe oplagen te corrigeren, hij bleef daarna onder andere in Gezondheidsnieuws van december 1998 publiciteit geven aan die onjuiste voorstelling. Een voorstelling van zaken waarvan Houtsmuller zelf naar eigen zeggen al eind 1997 wist dat die onjuist was. Het vonnis vervolgt: ‘Het voortgaan met de publicatie van deze onjuiste voorstelling van zaken, die nu juist als bewijs moest dienen van de omstreden werking van zijn dieet en die ook als blikvanger moest dienen, rechtvaardigt dat in de discussie door Renckens c.s. daarbij jegens Houtsmuller ook de kwalificatie leugenaar wordt verbonden.’

Het vonnis moet hard zijn aangekomen bij het KWF, waar men zich tegenover de VtdK steeds zeer tevreden toonde over de coöperatieve en relativerende houding die de ANTTT in gesprek¬ken met het KWF innam. De brochure Wegen en Afwegen, waarin een ‘familielid van Houtsmuller’ een ton zou hebben gestoken, zou pas in augustus 1999 – onder groot protest van de ANTTT – door het KWF uit de roulatie worden genomen.

Na het vonnis van mei 1999 legde Houtsmuller zijn praktijk vrijwel geheel neer en tekende hij hoger beroep aan tegen het vonnis in eerste aanleg. Die zaak diende op 22 september 2000 te Amsterdam. Daarin eiste hij vernietiging van de rechterlijke uitspraak dat hij terecht als ‘leugenaar’ en ‘kwakzalver’ was betiteld. Hij gaf daar een nieuwe versie van zijn ziektegeschiedenis: de oorspronkelijke uitzaaiing in de nier was nu: ‘een maligniteit e causa ignota’ en de genezing ervan (reguliere therapie werd niet gegeven) zou zijn toe te schrijven aan zijn dieet. Ook beweerde Houtsmuller dat de wetenschappelijke literatuur hem inmiddels volledig in het gelijk had gesteld.

Vernietiging vonnis

Het gerechtshof vernietigde het eerdere vonnis van Orobio de Castro. De VtdK had aangevoerd dat in beweringen over Houtsmuller de term kwakzalver was gebruikt in een ‘beperkte en betrekkelijk neutrale zin’ namelijk als ‘iemand die nutteloze middelen toepast’.

Het arrest van 19 oktober 2000 stelde dat het grote publiek de term echter opvat als een krachtig scheldwoord, en des te meer zo, wanneer het door een vooraanstaand medicus wordt geuit. Het hof oordeelde dat Houtsmuller eigenlijk helemaal niet pretendeerde kanker met zijn dieet te genezen omdat hij bijvoorbeeld stelde dat haaienkraakbeen bij slechts 50 procent van de gevallen van prostaatkanker zou helpen. Het Hof oordeelde dat Houtsmuller noch onschadelijkheid noch werkzaamheid van zijn therapie aannemelijk heeft gemaakt of bewezen, maar vond ook dat ‘kwakzalver’ en ‘leugenaar’ te krachtige scheldwoorden waren. Raadselachtig is ook dat het hof oordeelde dat Houtsmuller niet voldeed aan de definitie kwakzalver als ‘onbevoegd beoefenaar der geneeskunde’ omdat hij arts is. Het begrip ‘onbevoegd’ was in 1990 (sinds de invoering van de wet BIG) uit de wet verdwenen! 

Nog altijd overtuigd van zijn eigen gelijk, zich koesterend in de uitspraak van een slechts uit juristen bestaand gerechtshof, niet serieus genomen door ook maar één regulier oncoloog en medeverantwoordelijk voor ernstige reputatieschade van KWF en Bohn Stafleu Van Loghem: zo sleet Houtsmuller zijn laatste jaren, terugkijkend op een werkzaam bestaan (tot hij op 6 maart 2015 overleed). Roem behaalde hij eerst na zijn pensionering, een prestatie die maar weinigen hem nadoen. 

NB De lezers dienen zich bij lezing van dit artikel te realiseren, dat het de auteur in 2000 door een Amsterdams Gerechtshof – onder het onuitgesproken motto ‘Laat die kankerpatiënten toch hun haaienkraakbeen eten’ – op straffe van 10.000 gulden per overtreding werd verboden Houtsmuller voor leugenaar en/of kwakzalver uit te maken. Een verbod dat nog steeds geldt.

In het dossier De Affaire Houtsmuller op deze site vindt u onder meer de serie ‘Uren met Houtsmuller’ terug waarin de zaak en de rechtszaak destijds zorgvuldig werden bijgehouden.