Dry needling: Kwakzalverij in fysiotherapie

Tik dry needling in zoekmachine Google en advertenties van fysiotherapeutpraktijken in de buurt komen als eerste boven drijven. Ze gebruiken op hun websites teksten zoals ‘dry needling is een zeer effectieve behandelmethode, verzorgd door gecertificeerde fysiotherapeuten’. Dry needling is erg populair. Veel fysiopraktijken voelen zich, vanwege de grote vraag, geroepen de prikbehandeling aan te bieden, terwijl er toch sprake is van kwakzalverij. Dat bekende sporters en ook andere zogenaamde BN’ers in kakelshows op tv vertellen dat ze er baat bij hebben, is hier zeker debet aan.

Fysiotherapie is een paramedisch beroep dat  zinvol kan zijn bij klachten van het steun- en bewegingsapparaat van het lichaam. De bekendste bewezen fysiotherapeutische behandeling is oefentherapie. Erkende fysiotherapeuten hebben een goede opleiding en zijn BIG geregistreerd. Veel fysiotherapeuten met vrije praktijken, niet verbonden aan bijvoorbeeld ziekenhuizen, bieden echter ook kwakzalverij aan die wordt vergoed uit een van de aanvullende pakketten van de zorgverzekeraar. Bovendien hoeven ze er geen BTW over te heffen. Het gaat bijvoorbeeld om medical taping, shiatsu-therapie en shockwave-therapie. Dry needling is op dit moment veruit de meest favoriete kwakzalverijbehandeling bij fysiotherapeuten. Een kleine tweeduizend fysiotherapeuten hebben hiervoor een scholing gevolgd bij een opleidingsbedrijf.

Dunne naald in spierverdikkingen

Wat is dry needling? Dry needling, soms ook aangeduid als intramuscular stimulation (IMS), is een behandelmethode waarbij met een zeer dunne naald (geen holle naald) in verdikkingen van een spier wordt geprikt, op specifieke plaatsen. Deze prikplaatsen worden in de alternatieve wereld aangeduid als trigger points.  De aard en het belang van deze trigger points is controversieel in de reguliere medische wetenschap.

Dry needling wordt onder andere toegepast voor de behandeling van een myofasciaal pijnsyndroom: stijfheid en pijn in de spieren, in samenhang met trigger points. De theorie is dat er door het inbrengen van de dunne naald in het ‘triggerpoint’ van een spier een reactie wordt opgeroepen waardoor deze heel snel kort samentrekt, een soort micro-spasme. De spier kan daarna weer ontspannen. Dit beoogde werkingsmechanisme is nooit aangetoond. Er is ook geen bewijs dat deze prikwerking effectiever is, beter werkt dan bijvoorbeeld het warmhouden van de spier, meldt een Wikipedia-artikel, daarbij onder meer verwijzend naar een artikel op de website van de VtdK uit 2011 waarin dit wordt gezegd.

Geen wetenschappelijk bewijs van werking

Een wetenschappelijk bewijs van de werking is er nog steeds niet. In PubMed, de literatuurdatabase van de National Library of Medicine, zijn 941 artikelen te vinden over dry needling, bij verschillende indicaties. Het aantal publicaties was gemiddeld niet meer dan 1 à 2 per jaar, de laatste tien jaar is dit aantal explosief gestegen naar nu bijna tweehonderd publicaties per jaar. Veel van de artikelen zijn overigens verschenen in ‘alternatieve’ tijdschriften.

Ondanks deze booming van het aantal studies zijn er de afgelopen jaren geen goed uitgevoerde studies verschenen waaruit (enige) effectiviteit blijkt voor nekpijn en rugpijn, de belangrijkste behandelpunten van de fysiotherapeut. De meeste studies eindigen met conclusies als ‘nog steeds geen bewijs’, ‘lage kwaliteit studie: geen verschil met gewone fysiotherapie’, ‘placebo-effect’, enzovoort. Zie onder meer de  (review)publicaties in het vooraanstaande Amerikaanse vaktijdschrift JOSPT (Journal of Orthopedic & Sports Physical Therapy) over nekpijn en breder over spierpijn. Beide geven aan dat er maar weinig bewijs is dat dry needling effect heeft. Ook in die reviews vindt men alleen studies waar sprake is van ‘very-low-quality to moderate quality evidence’ voor werking op de korte termijn, terwijl bewijs van een langer durend positief effect niet wordt gevonden.

Sprake van kwakzalverij

Aangezien er dus geen sprake is van wetenschappelijk bewijs van werking (meer dan placebo), terwijl het wel wordt gepromoot als effectief, is hier sprake van kwakzalverij. Veel artikelen melden in hun inleiding dat dry needling te zien is als een minder intensieve afgeleide van acupunctuur. Hetgeen op de keper beschouwd niet juist is, de prikpunten bij acupunctuur zijn vermeende meridianen, lijnen waardoor volgens de Chinese heelkunde ‘energiestromen’ door het lichaam gaan. De werkzaamheid van acupunctuur is nooit bewezen, van dry needling ook niet.

Het fysiotherapeutengenootschap KNGF is stellig over de Chinese prikbehandeling. De Commissie Kwaliteit en Beroepsinhoud van het KNGF schreef in 2014 in een adviesnotitie aan het bestuur over ‘standpunten ten aanzien van therapieën’ dat ‘acupunctuur niet binnen het domein past van de fysiotherapeut’. Dit advies werd overgenomen.

Wat vindt het fysiotherapeutengenootschap KNGF van dry needling? In de eerdergenoemde notitie schrijft de beroepscommissie van het KNGF dat dry needling wel behoort tot het domein van de fysiotherapeut.  De commissie voegt hier de restrictie aan toe dat ‘er beperkte evidentie is dat myofascial triggertherapie beter werkt als je gebruik maakt van naalden’.

Afgeraden therapieën

In een eigen richtlijn over nekpijn heeft de fysiotherapieclub KNGF dry needling echter jaren later ondergebracht in de categorie ‘afgeraden therapieën’, een rubriek waarin ook zaken voorkomen als elektrotherapie en ultrageluid/shockwave.

Een uitermate duidelijke mededeling.

In 2017 doet een fysiotherapeut/manueel therapeut uit Groningen in een opiniestuk in het vakblad Fysiopraxis verwoede pogingen dry needling terug te krijgen in de fysiopraktijk.

In een naschrift schrijft de werkgroep van de nekrichtlijn dat er geen aanpassing zal komen ‘wegens gebrek aan bewijs’. Het KNGF vindt dry needling dus geen bruikbare, werkzame techniek.

Vreemd is dan ook dat de beroepsvereniging accreditatiepunten verleent aan dry needling-cursussen dit jaar van zes aanbieders als Dry Needling Systems Amsterdam, Uplands Physio Clinic en FysioLinks; niet alleen cursussen over de risico’s van dry needling maar ook over basishandgrepen.

KNFG niet consequent

Uit meer blijkt dat het KNGF niet consequent afwijzend is. Hoe komt het bijvoorbeeld dat er vorig jaar op de website van het fysiotherapeutengenootschap een laf, risicomijdend document (2022) is gezet over de mogelijke risico’s van dry needling en hoe die te vermijden. De notitie meldt dat veel patiënten fysiotherapeuten om dry needling vragen, dat steeds meer fysiotherapeuten deze handeling toepassen, en dat het veilig kan worden gedaan. Een van de ernstige bijwerkingen, meldt de notitie, is een klaplong, het risico hierop is echter heel klein. De notitie geeft enkele aandachtspunten om dit risico zoveel mogelijk te beperken. Een andere genoemd risico is infectie, maar zelden ernstig.

In deze KNGF-notitie uit 2022 wordt met geen woord gerept over het gebrek aan effectiviteit, er wordt wel vermeld op enkele plaatsen niet te prikken vanwege het risico op complicaties; het gaat dan bijvoorbeeld om de allerbovenste ruggenwervels en om prikken in de buurt van een moeilijk bereikbare rib. De waarschuwingen zijn dus beperkt. Fysiotherapeuten mogen blijkbaar van hun eigen beroepsorganisatie zelf beslissen of ze deze ineffectieve methode op hun patiënten loslaten. En de zorgverzekeraars maar betalen; dry needling behandelingen worden vaak vergoed uit een van de aanvullende pakketten van de zorgverzekeraar!

Naschrift 10 februari 2023

Opmerkelijk: ook het KNGF vindt dry needling niet hard bewezen

Er moet ruimte zijn voor innovatie, schrijft het KNGF op zijn website als reactie op het bovenstaande kritische stuk van VtdK over dry needling.

Is het niet vreemd een (be)handeling die werd geïntroduceerd in 1970 aan te duiden als nieuwigheid? Het KNGF meldt verder dat er nog weinig bekend is over dry needling waarmee het aantal vraagtekens almaar groter wordt. Er is evidentie voor en tegen de evidentie, vervolgt het KNGF en voegt eraan toe: ‘Er wordt dan ook steeds meer onderzoek gedaan naar deze behandelmethode. Ruimte voor innovatie is belangrijk voor de ontwikkeling van elke medische discipline.’

Het is een open deur, maar een met consequenties. Als het KNGF meent dat dry needling zich nog in een onderzoeksfase bevindt – een vreemde redenering – dan zou er een goed protocol moeten zijn en zou dat aan patiënten moeten worden verteld; ook zou ze gevraagd moeten worden of ze willen meedoen. Fysiotherapeuten zouden dry needling bovendien niet moeten meer moeten propageren als ‘bewezen therapie’.

Het KNFG meent dat dry needling geen kwakzalverij is, zoals de VtdK meent.
Laten we daarom de definitie van kwakzalverij, tot in de Hoge Raad bevestigd, nog eens passeren:
(a) elk beroepsmatig handelen c.q. het verlenen van raad of bijstand in relatie tot de gezondheidstoestand van mens of dier
(b) dat niet gefundeerd is op toetsbare en voor die tijd logische dan wel empirisch-houdbare hypothesen en theorieën
(c) die actief onder het publiek worden verspreid (‘overpromotion’)
(d) zonder dat toetsing binnen de beroepsgroep op effectiviteit en veiligheid heeft plaatsgevonden en
(e) die (veelal) zonder overleg met mede-behandelaars wordt toegepast.’

Dry needling past hier naadloos in en is dus kwakzalverij, tot effectiviteit en veiligheid zijn bewezen.

PS
De redactie van deze website heeft het KNGF voor dit naschrift niet om commentaar gevraagd.