Ex-chirurg Hans Jeekel gelooft in ‘biased’-muziek

Emeritushoogleraar Hans Jeekel van het Erasmus Medisch Centrum weet de pers goed te bespelen met zijn niet-onderbouwde geloof in operatiemuziek waarmee het gebruik van pijnstillers zou zijn te reduceren. Zijn slachtoffer was deze keer een verslaggeefster van EenVandaag.

In een juichende reportage laat ze, op gezag van de professor uit Rotterdam, de wereld weten dat er na een operatie veel minder pijnstillers nodig zijn als er tijdens de ingreep muziek schalt via een koptelefoon op de oren. Klassieke muziek van met name Mozart en Chopin zouden het beste werken, heavy metal en hard rock echter niet, zou nu wetenschappelijk zijn bewezen, liet de professor uit zijn mond optekenen.

Jeekel zegt in het half augustus uitgegeven persbericht van zijn Erasmus MC:“Voor het eerst hebben wij kunnen aantonen dat muziek het gebruik van verslavende pijnmedicatie significant kan verminderen. Geen bijwerkingen en kostenbesparend.” Waarna hij claimt dat zijn muziekmethode verslavingen aan pijnstillers zoals opioïden (bijvoorbeeld fentanyl) – een actuele hype in de VS – zou voorkomen. Een gotspe.

“Het lijkt erop dat een ritme van 60 tot 80 slagen per minuut het beste werkt”, legt Jeekel de redactie van de website van de muziekrechtenorganisatie Sena uit. “In de baarmoeder hoor je vanaf zestien weken de hartslag van je moeder en het geruis van de placenta. Aan dat ritme ben je gewend. Harmonie en evenwicht in de muziek zijn belangrijk.” 

Meta-analyse

Het wetenschappelijk onderzoek waar Jeekel naar verwijst, is een eigen meta-analyse, die hij uitvoerde met (ex-) medewerkers van het Erasmus MC. Die werd vooruitlopend op publicatie in Annals of Surgery in juli op de website van het specialistentijdschrift gezet.

Het onderzoek werd gefinancierd met donaties aan het Muziek als Medicijn Fonds, een onderdeel van de Erasmus MC Foundation. Het fonds werd in 2012 opgericht door Hans Jeekel om ‘muziek als innovatieve evidence based-behandeling binnen èn buiten de gezondheidszorg een plaats te geven”. 

In het voetspoor van EenVandaag juichten het Algemeen Dagblad, de NRC en bladen als Medisch Contact met chirurg Jeekel mee. Het medische tijdschrift kopte: “Minder pijnstilling en blije patiënten door muziek.” Ook omroep Max ging op NPO Radio 5 uit zijn dak over “muziek als medicijn, de passie van Jeekel.” 

De patiënt mag deze behandeling niet worden onthouden, is te lezen op de website Muziek als Medicijn van Jeekel. Zijn organisatie, die ook nog het effect van muziek bij heupfractuuroperaties (MCHOPIN) onderzoekt, heeft een ton nodig om tot implementatie/richtlijnontwikkeling te komen van zijn muziektherapie. Ongeveer 80 procent ervan is inmiddels binnen, meldt de website.

Richtlijn

De richtlijnontwikkeling loopt via de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie en de Nederlandse Vereniging voor Heelkunde. Zijn organisatie heeft de steun van de Raad van Bestuur van het Erasmus MC om muziek daadwerkelijk te implementeren in het ziekenhuis. Deze primeur zal vervolgens landelijk worden geïntroduceerd bij operaties bij andere zorginstellingen, belooft Jeekel op zijn website.

Hans Jeekel is geen onbekende van de Vereniging tegen de Kwakzalverij (VtdK). Op deze website werd eerder over hem geschreven. De emeritus-chirurg, met overigens een fraai wetenschappelijk/medisch verleden, heeft een – iets te grote – hang naar vreemde, alternatieve behandelingen. Zo meent hij dat homeopathie ‘nog een kans moet krijgen’ en recht heeft op serieuze aandacht, liet hij jaren geleden een redacteur van Trouw weten.

In 2014 schreef Jeekel, in opdracht van onderzoeksorganisatie ZonMw, een rapport over “nuttige alternatieven” die een plaats verdienen in de ziekenhuizen en de huisartsenpraktijk. Het gaat dan om acupunctuur, kruidenmiddelen, mind-body interventies (zoals mindfulness, yoga, geleide visualisatie, muziek) en energetische interventies zoals therapeutic touch en Chinese gekkigheid zoals tai chi en reiki. 

De samenstelling van de ZonMw-commissie was zeer alternatief gekleurd: quantum-therapeute en handoplegster Martine Busch van het parapsychologisch Instituut (Van Praag Instituut) in Utrecht was bijvoorbeeld secretaris. De conclusies van de driekoppige commissie, met Jeekel als lid, waren daarom geheel voorspelbaar. 

Biologisch mechanisme?

Een jeukpuntje in het muziekgeloof van Jeekel is het ontbreken van een biologisch mechanisme. “Hoe het precies kan dat muziek een pijnstillend effect heeft, moet nog verder worden onderzocht, maar dat het zo is, is duidelijk”, liet hij de redacteur van de NRC half augustus nog weten. Hij heeft slechts enkele, niet al te concrete suggesties: “Iets met stressrespons, het immuunsysteem, de afweer en de hormoonhuishouding”.

Het is een curieus geloof. De premisse van Jeekel is dat tijdens narcose muziek tot het brein doordringt. Awareness gedurende anesthesie komt echter vrijwel niet voor, hooguit 1 à 2 promille, blijkt uit een onderzoek van meer dan vijftien jaar geleden. 

Hoe kan het dat mensen onder goede, algehele narcose, die er dus “niet bij zijn” en die niet reageren op pijnprikkels (zelfs niet op heftige pijnen, bijvoorbeeld viscerale pijnen bij buikoperaties) en die ook niet lijken te reageren op optische prikkels toch zouden reageren op akoestische prikkels en daarbij zelfs in staat zouden zijn onderscheid te maken tussen klassiek, de tango, witte ruis en hard rock? Het is een geloof dat er niet in gaat.

Biased

Hoofdonderzoeker Hans Jeekel, met in PubMed 11 publicaties op zijn naam over muziektherapie, is een fervent en misschien ook wel begenadigd pianist. Zijn geloof in muziek als mogelijke pijnstiller is daarom zeer ‘biased’, een begrip dat VanDale kwalificeert als vooringenomen, bevooroordeeld, partijdig. Een wat diepgravend kijkje in zijn recente meta-analyse bewijst dit. Van de 55 studies uit de 2414 door de Erasmus-onderzoekers bekeken artikelen – met totaal bijna 5000 patiënten – is het overgrote deel “biased”, karakteriseert Hans Jeekel nota bene zelf in zijn publicatie. Slechts vijf (!) studies hadden een adequate, geblindeerde studieopzet zonder groot ‘biased’-risico, concluderen Jeekel en zijn mede-onderzoekers in hun artikel.

Het gaat om een Canadese, Zweedse, Iraanse, Britse en een Amerikaanse studie. Wanneer we die vijf artikelen erbij halen, komt Jeekels vooringenomenheid vanzelf bovendrijven. En schrik niet: uit deze vijf studies blijkt juist dat muziektherapie niets doet, als het gaat om significante reductie van het gebruik van pijnstillers. Termen als “geen enkel effect” en “muziek doet niets” zijn de leidende conclusies in deze vijf niet-‘biased’-studies.

De vijf onderzoeken zijn bovendien oud, erg oud. Het eerste dateert van 1999, het meest recente verscheen in 2008. De afgelopen tien jaar zijn er blijkbaar niet veel serieuze studies op muziekterrein verschenen, buiten de ‘biased’-studies van de Erasmus-groep van Jeekel.

Heavy Metal

Pepijn van Erp van de Skepsis-website Kloptdatwel richtte zich op de muziekvoorkeur van Jeekel en zocht uit waarop de gepensioneerde chirurg zijn geloof baseert dat heavy metal niet zou werken. Van Erps onderbouwde conclusie, die hij deze week op zijn website zette, laat hier geen spaan van heel: ook drijfzand.

Niet onvermeld mag blijven dat Jeekel zich bij zijn muziekvoorkeur baseert op zijn eigen review/analyse van 42 knaagdierstudies (met name muizen) waarvan hij stelt dat die allemaal een hoog ‘biased’-risico in zich dragen. Deze review werd eind vorig jaar gepubliceerd. Uit deze studie zou mogelijk kunnen blijken dat muizen/ratten wat minder reageren op niet-klassieke muziekvormen zoals heavy metal.

Maar ook hier schiet klassieke muziek-adept Jeekel in de ‘biased’-mode. Hij vergeet telkens zijn dringende advies in zijn review erbij te vertellen: “Er is meer onderzoek nodig, het effect op mensen moet verder worden bekeken”, staat in de samenvatting ervan.