Experts maken gehakt van de MindScan

‘Zo’n 90 procent van ons gedrag gebeurt onbewust. Toch kunnen die ingesleten gedragspatronen gemakkelijk zichtbaar gemaakt worden met een zogenoemde MindScan,’ met die woorden begint een item in het nieuwsprogramma van Omroep Gelderland. De presentatrice vertelt dat een Nijmeegse uitvinding – een meetbandje om het hoofd – in slechts 5 minuten in kaart brengt of je tegen een burnout aanzit.

Een verslaggever is afgereisd naar de werkplek van neuro-analist en psycholoog Guus Bruijsten, de bedenker van de MindScan. Bruijsten wandelt door het beeld en vraagt een cliënt enkele gegevens in te vullen. De vrouw vindt het spannend. Wat hoopt ze met dit onderzoek te bereiken? ‘Een stukje extra inzicht,’ luidt haar antwoord. Een voice-over vertelt dat het apparaat in een vroeg stadium laat zien of iemand tegen een burn-out aanzit. Daarnaast zou het een geschikt hulpmiddel zijn bij de werving van personeel. Het selecteren van de meest geschikte kandidaat uit een groep sollicitanten is namelijk één van de vele toepassingsmogelijkheden.

Autisme en depressie

51Hz, het bedrijf achter de scan, bestaat sinds februari 2020. Volgens de bedrijfssite wordt een kwantitatieve EEG-meting gebruikt. De cliënt krijgt een hoofdband met drie elektroden opgeplakt. Die zou de elektrische activiteit van de prefrontale cortex meten, het deel van de hersenen dat betrokken is bij cognitieve- en emotionele functies. Na een vijf minuten durend onderzoek worden de gegevens omgezet in een rapport, desgewenst aangevuld met toelichting door een analist. De prijzen lopen uiteen van 85 euro voor een persoonlijkheidsscan zonder toelichting, tot 695 euro voor een totaalscan met meerdere metingen over de loop der tijd. 

De geestelijk vader van de MindScan is bedrijfskundige en werkte geruime tijd als manager bij een drukkerij. Vanwege zijn bovengemiddelde belangstelling voor de menselijke psyche besloot hij op 45-jarige leeftijd een opleiding psychologie te volgen aan de Hogeschool Utrecht. ‘Ik kocht zelf apparatuur en ging iedereen om me heen testen en de resultaten analyseren om een betere bewustwording te krijgen over hoe de neurotechnologie werkt,’ vertelt Bruijsten in gesprek met het online platform Innovation Origins. Na ontdekken van patronen in de meetwaarden ontwikkelde hij een verklarend model. Met succes, als we Innovation Origins mogen geloven. ‘De EEG-scan van 51Hz vervangt langdurige psychologische onderzoeken,’ luidt de kop boven het interview. Het onderzoek zou burn-out scores bepalen én autisme en depressiviteit in kaart brengen. ‘Mensen in een burn-out zitten als het ware gevangen in een cyclus van lage energie en veel stress. Als je deze mensen helpt uit die cyclus te komen, krijgt een bedrijf zijn beste medewerkers weer terug.’ 

Klinkklare onzin

Experts zien niets in de MindScan. Michiel Hengeveld, emeritus hoogleraar psychiatrie van het Erasmus MC en bestuurslid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, legt uit: ‘Aan een EEG kun je niets van gedrag of psychische zaken aflezen. Je kunt wel sommige neurologische afwijkingen zien. Bovendien beweert Bruijsten alleen activiteit van het voorste hersengedeelte te meten. Op die manier kun je al helemaal geen gedrag of psychische problemen verklaren. Was het maar zo simpel, dan hadden we dat allang toegepast. In de psychiatrie hebben ze van alles geprobeerd met EEG, daar is nooit iets uitgekomen.’

Floris de Lange, hoogleraar waarneming en cognitie aan de Radboud Universiteit en onderzoeker bij het Donders Instituut, ziet geen bewijs voor de vergaande claims. Hij noemt het klinkklare onzin. ‘Apparatuur waarbij drie elektroden worden gebruikt is erg rudimentair. Je meet elektrische signalen op de hoofdhuid, die hebben een relatie met de hersenactiviteit maar ook met andere zaken, zoals het knipperen van de ogen. Dat is wat we een inverse problem noemen: de moeilijkheid om de locatie te vinden van het signaal dat verantwoordelijk is voor de gemeten EEG-gegevens. Bij een wetenschappelijk experiment plakken we daarom 64 of 128 elektroden, zo kun je dat probleem iets gemakkelijker omzeilen. Maar met slechts drie elektroden heb je geen idee waar de hersenactiviteit vandaan komt. De stelling dat men activiteiten van de prefrontale cortex meet, vind ik al twijfelachtig. Daarbij is een scan van 5 minuten erg kort. Het grootste probleem is dat de MindScan data linkt aan variabelen die geen verband houden met de EEG-data. Individuele diagnostiek op basis van hersenactiviteit is op dit moment nog volledig onbetrouwbaar. Het is niet mogelijk om datgene te meten wat de MindScan beweert te meten. Daarvoor ontbreekt simpelweg de biologische basis. We hebben geen idee hoe het brein eruit ziet van iemand die zich slecht ontspant of van iemand die het lastig vindt om talenten te benoemen,’ zegt de Nijmeegse professor.

Intieme relatie

Het team van 51Hz bestaat uit vijf mensen. Op het werknemersoverzicht prijkt een foto van een vrouw met een bekend voorkomen. Ze vertoont sterke gelijkenis met de dame die voor de camera van Omroep Gelderland een MindScan onderging. En inderdaad: ‘cliënt’ Sylvia Peters werkt voor het bedrijf. Volgens de site van 51Hz is ze verantwoordelijk voor de financiën van de onderneming. Daar blijft het niet bij. Wat eveneens onvermeld bleef in de reportage is dat Peters is getrouwd met de uitvinder van de MindScan. Op 8 juli 2016 stapten de twee in het huwelijksbootje.

Deze informatie was bekend bij Omroep Gelderland-verslaggever Karel de Jong. Hij reageert: ‘De bewuste draaidag zou er een cliënt zijn zodat ik een en ander kon laten zien aan de kijker. Video vraagt daar nu eenmaal om. Die cliënt bleek afgehaakt. Toch niet op camera willen, ziek, ik weet het niet meer. Maar in ieder geval was er een probleem qua beeld. Guus heeft toen zijn vrouw als ‘stand in’ aangeboden. Een kort titelbalkje “in scène gezet” was een optie geweest.’

De Jong erkent dat er fouten zijn gemaakt in de berichtgeving.‘Ook bij Omroep Gelderland is het journalistieke regel dat in vrijwel alle berichtgeving hoor en wederhoor wordt toegepast. Bij het ene verhaal is dat tegengeluid urgenter dan bij anderen. In dit geval had het gewoon gemoeten, laat dat helder zijn.(…) Als regioverslaggever maken wij vaak meerdere items tegelijk die wij als camjo draaien. De tijdsdruk is daarbij vaak hoog. In dit geval was ik nog op zoek naar iemand die stevige vraagtekens bij de werkwijze van Bruijsten kon en wilde zetten. Zowel in tekst voor het bericht als op camera voor in de videoreportage. Die wederhoor zou na de kerstvakantie alsnog geregeld worden, maar is uitgebleven toen het uitzendschema nog om een reportage vroeg. De reportage ging dus in de uitzending en online zónder de voorgenomen wederhoor. Al gelijk na de uitzending is daar intern over gesproken. Conclusie: ongelukkige keuze, niet goed, hadden we niet moeten doen.’ De Jong belooft een vervolgartikel te maken om zijn fout te corrigeren.

Bruijsten is inmiddels wat minder stellig in zijn uitspraken. Hij antwoordt graag op vragen van de webredactie. Al was het maar om dit hem in staat stelt zijn eigen informatievoorziening onder de loep te nemen, zo schrijft hij. ‘In de eerste plaats is de 51Hz MindScan ontworpen en ontwikkeld als een analyse- en signaleringshulpmiddel binnen de domeinen vitaliteit en persoonlijke ontwikkeling en nadrukkelijk niet bestemd voor diagnostisch gebruik in de medische praktijk. Althans, niet in dit stadium van de ontwikkeling. De tweede kanttekening die ik moet plaatsen is dat de 51Hz MindScan een toepassing kent binnen mijn eigen praktijk als een op zichzelf staand product en niet zozeer als behandelmethode. Een scan stelt mij in staat om een persoonlijkheidsprofiel van een nieuwe cliënt te creëren.’

Géén wetenschappelijke basis

In het item van Omroep Gelderland beweerde Bruijsten dat de MindScan de meest geschikte sollicitant kan opsporen. Daarvoor is geen enkel bewijs, houden we hem voor. ‘Ik geloof dat slechts één onderliggende theorie echt steek houdt en dat is die van het meest algemeen aanvaarde theoretische meetmodel in de persoonlijkheidsstudie: de Big Five-Persoonlijkheidstest. Daarom vormt juist deze theorie de basis voor de persoonlijkheidsmodule van de 51Hz MindScan. Overigens ben ik van mening dat het niet zo mag zijn dat een kandidaat enkel en alleen geselecteerd wordt op basis van een test. Wel zie ik dat er steeds meer ruimte komt voor cognitief gerelateerde assessments en oplossingen op dit vlak.’ Geen enkele organisatie in Nederland gebruikt de MindScan voor het werven van personeel.

Bruijstens e-mail aan de webredactie eindigt met een onverwachte opmerking: hij sluit zich aan bij de kritiek van de experts. ‘Naar mijn weten kent het verklaren van gedrag enkel aan de hand van de resultaten van een EEG-meting géén wetenschappelijke basis.’ Een uitspraak die zijn reclameslogan – ontdek in 5 minuten waarom je doet wat je doet – volledig onderuit haalt. ‘De automatische herkenning van persoonlijkheid door EEG-techniek te combineren met machineleertechnieken is daarentegen wel degelijk het onderwerp van onderzoek. En dan niet alleen bij ons. Desalniettemin begrijp ik de scepsis. Sterker nog, ik waardeer de scepsis (…) Het vormt al jaren de brandstof voor mijn team en mijzelf natuurlijk om het product naar een volgend niveau te tillen.’

Naast Bruijsten werken nog zeven andere ‘analisten’ met de MindScan. Het apparaat heeft een prominente plek veroverd bij MaxFysio in Waalre, de praktijk van fysiotherapeut Richard Spierings. Hij gebruikt het onder andere voor de behandeling van longcovid- en ex-coronapatiënten. Spierings en zijn collega Tim Lybaart ontdekte dat een deel van die patiënten naast fysieke ook mentale klachten heeft. Zij menen dat ze met de MindScan kunnen zien waar iemand zich bevindt in het scala van burn-out en mentale belastbaarheid.

Geluksfee en breinfotograaf

Op een eilandje in de buurt van Aalsmeer, genaamd Happy Island, maken zelfbenoemd ‘geluksfee’ Daisy Evers en haar partner Michel Hoekstra breinselfies. Deze breinmeting zou de klant inzicht bieden in wat hem of haar blokkeert. De resultaten dienen als startpunt voor groei en ontwikkeling op zakelijk én persoonlijk vlak. Analist Robert-Jan Brouwer gooit het over een andere boeg: hij is te huur voor feesten en partijen. Een hersenscan is volgens hem een prima activiteit voor een vrijgezellenfeest. ‘Laat een Breinfotograaf een scan maken van het hoofd van de vrijgezel, dat is echt een unieke ervaring. Bovendien is het een belevenis voor de rest van de groep. Je komt erachter of je de vrijgezel echt zo goed kent als je denkt.’ De prijs voor dit evenement bedraagt 200 euro. Brouwer verricht ook partnerscans en is inzetbaar als publiekstrekker op zakelijke evenementen. Brouwer en zijn medeanalisten antwoorden niet op vragen van de webredactie.