Gebruiken ziekenhuizen bloedzuigers?

De Vereniging tegen de Kwakzalverij krijgt vaak vragen over alternatieve behandelwijzen. Dat kan gaan over ervaringen van de vragensteller of over zaken die in de media spelen. Stuur uw vragen naar secretariaat@kwakzalverij.nl. Iedere maand zullen we er eentje behandelen en een deskundige antwoord laten geven. Mocht uw brief worden uitgekozen, zullen we deze anonimiseren.

Vraag:

Op bijna alle websites van Nederlandse alternatieve genezers die Hirudo-therapie/bloedzuigertherapie toepassen staat dat dit ook in Nederlandse ziekenhuizen wordt gebruikt. Echter, het wordt op een andere manier gebruikt dan in de alternatieve hoek. Waarin zit volgens u het verschil?

Antwoord:

Door C.P. (Kees) van der Smagt, gepensioneerd huisarts en oud-bestuurslid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij:

“Ik ken geen ziekenhuizen waar men met bloedzuigers werkt. Het is wel bekend dat sommige ziekenhuizen in het kader van de ‘marktwerking’ zorgconsumenten proberen te lokken met het aanbieden van niet-reguliere behandelwijzen als bachbloesem-therapie, aromatherapie of therapeutic touch. Aangezien deze therapieën niet werkzaam zijn en uitsluitend een placebo-effect kunnen teweegbrengen (wat betrokken artsen heel goed weten) is het afkeurenswaardig, maar niet erg gevaarlijk.

Dat er reguliere klinieken zouden zijn die het zo bont maken dat ze bloedzuigers gebruiken, lijkt me sterk. De toepassing van bloedzuigers is al heel oud en is verwant aan aderlaten. Het berust op de gedachte uit de klassieke oudheid dat in de mens vier “lichaamssappen” (zogenaamde humores, waarvan bloed er een is) een rol spelen. Ze moeten in de juiste verhouding gemengd zijn. Bij overmaat of tekort aan een van die humores ontstaat er ziekte. Met aderlaten, zweetkuren, braakkuren en andere drastische behandelingen probeerde men dan de juiste verhouding te herstellen. Deze zogenoemde humoraalpathologie heeft tot in de 19e eeuw het medisch denken in Europa beheerst.

Ter vervanging van het aderlaten werd ook wel gebruik gemaakt van bloedzuigers. In het begin van de 19e eeuw werden er in Frankrijk miljoenen versleten. In die tijd begon de moderne medische wetenschap aarzelend van de grond te komen en in 1835 werd voor het eerst op wetenschappelijke wijze aangetoond dat aderlaten en bloedzuigers zetten zinloos is.

Er is maar een manier om van bloedzuigers gebruik te maken: namelijk het beestje op de huid zetten tot het z’n buikje heeft volgevreten. Het is kwakzalverij waar het ook wordt toegepast. Bloedzuigers rukken op in Nederland, schreven we vier jaar geleden op deze website.

De Russische basisarts Aislou Gilazowa, met een Nederlands artsendiploma van de VU, opende toen haar tweede bloedzuigerkliniek, Medisch Centrum Hirudo, in Den Haag. Op deze website vind je een uitgebreide definitie van kwakzalverij.

Kort samengevat: kwakzalverij is het toepassen van diagnostische en/of therapeutische stelsels waarvan werkzaamheid, veiligheid en nut niet in goed wetenschappelijk onderzoek zijn vastgesteld en die niet algemeen aanvaard zijn binnen de beroepsgroep van geneeskundigen (en daarom dus niet in een reguliere kliniek thuishoren).

In de geneeskunde streven we ernaar om zoveel mogelijk “evidence based” te werken. Niet iedereen is hier consequent in. Zo maakt een klein percentage artsen zich incidenteel of stelselmatig schuldig aan het toepassen van alternatieve geneeswijzen zoals homeopathie, acupunctuur, natuurgeneeswijze. Hirudo-therapie valt ook in deze categorie: het is een niet-reguliere behandeling, ergo kwakzalverij.

De Vereniging tegen de Kwakzalverij heeft scherpere kritiek op alternatieve artsen dan op lekenbehandelaars. Medisch geschoolden zouden beter kunnen en moeten weten. Voor leken is het vaak verwarrend dat veel stoffen in de natuur wel een farmacologisch effect hebben, maar toch niet in de geneeskunde worden toegepast. Dit geldt met name voor kruiden. Deze bevatten vaak zeer werkzame stoffen. De samenstelling van die kruiden is echter vaak niet constant wat de dosering zeer bemoeilijkt. Bovendien bevatten die kruiden vaak naast de gewenste stof ook andere, minder gewenste, giftige verbindingen. Fytotherapie (kruidengeneeskunde) wordt daarom als kwakzalverij beschouwd.

De voorkeur wordt gegeven aan synthetisch bereide, nauwkeurig doseerbare geneesmiddelen. Ook bloedzuigers doen meer dan bloed afnemen. Ze spuiten diverse stoffen in het lichaam van hun slachtoffer, stoffen die als geneesmiddel gebruikt zouden kunnen worden. De hoeveelheden zijn echter zo klein dat het effect verwaarloosbaar is. Het weinige serieuze onderzoek naar de werking van bloedzuigers in de geneeskunde heeft geen aanwijzing opgeleverd dat hirudo-therapie enig nut heeft.

Er is in ziekenhuizen, ook in Nederlandse, weleens op kleine schaal geëxperimenteerd met bloedzuigers om bijvoorbeeld de bloeddoorstroming na een operatie op gang te brengen. Het is bij experimenten gebleven. Tot enig resultaat heeft dit niet geleid. De reguliere geneeskunde is er helder in: bloedzuigers werken niet. De opstellers van een richtlijn over chirurgische behandeling artrose van de duimbasis, waarbij alle betrokken specialistenverenigingen waren betrokken heeft recentelijk de wetenschappelijke literatuur doorgevlooid op bloedzuigerstudies. Het resultaat is bedroevend. Omdat er slechts één kleine gerandomiseerde studie is die het effect van bloedzuigertherapie beschrijft, wordt bloedzuigertherapie niet aanbevolen, is hun uiteindelijke advies. 

Alternatieve behandelaars die zeggen dat de therapie in Nederlandse ziekenhuizen wordt gebruikt, misleiden de boel. Ze willen zo de suggestie wekken dat hun behandeling wetenschappelijk verantwoord zou zijn, in een poging het vertrouwen van patiënten te vergroten. Bloedzuigers lijken in het buitenland (Engeland, Amerika, Duitsland) meer geaccepteerd, ook in de reguliere geneeskunde. De status van alternatieve geneeswijzen is in die landen van oudsher een andere dan in Nederland. Ook de wetgeving op het terrein van de gezondheidszorg is er anders. Hoe dat komt weet ik niet. Een cultuurhistoricus zou dit kunnen duiden.

Nederland loopt niet achter op het terrein van alternatief behandelen, vergeleken met Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk. Er is in Nederland geen sprake van een achterstand maar van een voorsprong.