Commentaar bij Aflevering 1 van Uitgedokterd!? (23 april 2008)

Yolanda is op een ochtend met nekklachten wakker geworden. Er is geen voorafgaand trauma bekend. Dit soort klachten gaat meestal na kortere of langere tijd vanzelf over. De diagnose zou nekhernia zijn, maar er is geen deskundige aanwezig die ons vertelt hoe die diagnose precies gesteld is. Omdat de reguliere behandelaar nog wat wil afwachten gaat ze naar Pim Klerkx, een fysiotherapeut die osteopaat is geworden. We zien hem achter Yolanda staan en met beide handen op de buik drukken. Ik vraag me verbaasd af wat hij van plan is, maar het verrassende antwoord komt gauw: hij onderzoekt de lever! Osteopaten geloven dat inwendige organen, zoals de lever, de functie van spieren en gewrichten kunnen beïnvloeden en omgekeerd. Hij zegt: ‘De lever voelt wat voller aan’, en hij stelt meteen de diagnose ‘lichte levercongestie’. Hij zegt vervolgens: ‘De lever geeft wat trek aan het middenrif en het middenrif wordt bezenuwd door bepaalde zenuwen uit de nek. Door daar te behandelen ontstaat er veel meer ruimte laag in de nek.’

Niet alleen een onbegrijpelijke nonsensdiagnose, maar nog erger. Hij kan de lever zo helemaal niet gevoeld hebben, want hij doet het onderzoek volkomen fout! Het voelen (palpatie) van de lever is een moeilijk onderzoek. Je moet rustig naast de patiënt gaan zitten, een hand net onder de rechter ribbenboog leggen en dan de patiënt diep laten inademen. De lever schuift dan naar beneden en daardoor komt de rand van de lever meestal net onder de ribbenboog uit. Je voelt de leverrand dan tegen je vingers tikken. Alles voorzichtig doen, want bij te hard drukken spant de patiënt onwillekeurig de buikspieren en voel je niks meer. Als je de lever kunt voelen op de manier van deze osteopaat dan moet deze sterk vergroot zijn en is er vrijwel zeker een ernstige afwijking in het spel, waarvoor je de patiënt onverwijld naar een echte dokter moet verwijzen. De osteopaat heeft de lever dus helemaal niet kunnen voelen en fantaseert er gewoon lustig wat op los om indruk te maken op de patiënt. De diagnose levercongestie klinkt heel deftig (artsen zeggen gewoon leverstuwing), maar slaat nergens op. Dit lijkt dus meer op misleiding en onnodige bangmakerij van de patiënt. Een belangrijk deel van de behandeling bestaat zo te zien uit het stevig vasthouden en wat heen en weer draaien van de schedel. Onvermeld blijft dat bij dit soort behandelingen soms ernstige complicaties kunnen ontstaan.

Het commentaar van Jan Keppel Hesselink (JKH) (de enige ‘deskundige’ die voor het programma geraadpleegd is): De osteopaat maakt ‘ruimte van de buik naar omhoog’. Wat dit moet betekenen is raadselachtig. Volgens hem werken shiatsutherapie en manuele therapie ook. Werken die dan ook van de buik omhoog?

Na drie bezoeken gaat het al veel beter. De meest waarschijnlijke conclusie bij deze patiënt zonder trauma is: spontane genezing.

Mike 7 jaar heeft zo te zien constitutioneel eczeem. Het komt in de familie voor. Hij gaat naar Carla Menko-Frankenhuis, een gewezen verpleegkundige die zich heeft laten omscholen tot hypnotherapeut. Ik vind in de literatuur maar een paar casuïstische mededelingen over hypnotherapie bij eczeem. Er is geen enkel gecontroleerd onderzoek gepubliceerd.
Constitutioneel eczeem is een huidaandoening die op en neer gaat, soms heel ernstig is en dan weer heel rustig. Welke kunnen de verklaringen voor de verbetering van Mike zijn? Ik geef er drie die onafhankelijk van elkaar, maar ook gezamenlijk tot verbetering hebben geleid. Als je op het hoogtepunt van de klachten naar een therapeut gaat, is de kans het grootst dat de klachten aanvankelijk zullen verbeteren. Deze verbetering is onafhankelijk van de soort behandeling die je krijgt. Dit fenomeen heet in de epidemiologie: terugkeer naar het gemiddelde klachtenniveau (regression to the mean). Een tweede mogelijkheid is die van ‘op twee paarden wedden’. Mike is immers ook nog onder behandeling van de huidarts en de verbetering kan dus ook daardoor gekomen zijn en niet door het bezoek aan de hypnotherapeut. De derde mogelijkheid kan zijn dat de rustgevende oefeningen hier een rol hebben gespeeld (placebo-effect). In ieder geval is het duidelijk dat Mike nog niet uitgedokterd is. Het valt te verwachten dat zijn klachten van jeuk in de toekomst voorlopig op en neer zullen blijven gaan. De enige troost voor Mike en zijn ouders is dat constitutioneel eczeem meestal de neiging heeft minder te worden of zelfs te verdwijnen naarmate hij ouder wordt.

Commentaar JKH: ‘Er is 50 jaar onderzoek gedaan naar hypnotherapie.’ Zegt hij dat om indruk te maken? Alsof 50 jaar onderzoek iets zegt over de werkzaamheid van een behandelwijze, want resultaten van dat onderzoek noemt hij niet. Hij noemt wel een ander rijtje behandelaars als alternatieven: homeopaat, antroposoof of kruidengeneeskundige. Op welke gronden maakt hij eigenlijk die selectie?

Henk is bloemkweker en heeft gewrichtsklachten door de reumatoloog gediagnosticeerd als polyartrose. Hij gaat naar Trudy Vlot die volgens de aankondiging geneeskunde heeft gestudeerd. Ze is BIG-geregistreerd basisarts en noemt zich natuurgeneeskundig arts.

Hier zien we het fraaiste staaltje van alternatieve nonsens uit het programma: De levendbloedanalyse. Wat doet Trudy? Ze prikt bloed uit de vinger van Henk, en laat een druppel op een glaasje (objectglaasje) vallen, legt er een ander glaasje (dekglaasje) bovenop en schuift het onder een microscoop. Om indruk te maken gebruikt ze een fasecontrastmicroscoop, waarmee de bloedcellen er wat mysterieuzer uitzien dan onder een gewone microscoop. We zien rode bloedcellen bewegen en Trudy concludeert: ‘het bloed stroomt goed’. Alsof dat een goed teken zou zijn. Het is gewoon aperte nonsens. Als je de druppel die je op het glaasje deponeert, maar dik genoeg maakt zullen de bloedcellen blijven rondrollen. Elke basisarts weet dat, dus ze zit hier de patiënt en de kijkers gewoon voor de gek te houden. Vervolgens horen we: ‘De witte bloedcellen zijn rond, dus niet zo actief als ze moeten zijn. Het immuunsysteem (afweersysteem) is in een lagere,….ja’. Ze kan het goede woord blijkbaar niet vinden en blijkt ook niet te weten dat er verschillende soorten witte bloedcellen met verschillende functies in het bloed voorkomen en dat de meeste witte bloedcellen netjes rond zijn als je ze op deze manier bekijkt. Vervolgens misleidt ze ons nog wat verder door na de behandeling opnieuw een levendbloedanalyse te doen. Ze laat dan triomfantelijk als bewijs dat het immuunsysteem is hersteld één witte bloedcel zien die niet rond is. Dit is een normale witte bloedcel (granulocyt) die aan het glas is gaan plakken en daardoor zijn ronde vorm heeft verloren. In de geneeskunde noemen we dat een artefact (kunstmatig veroorzaakte misvorming).

De behandeling bestaat onder andere uit een voedingsadvies en voedingssupplementen (waaronder levertraan en visolie). Er is overigens geen enkele deugdelijk bewijs dat je hiermee een gestoord immuunsysteem kunt herstellen. Een foute diagnose dus, gevolgd door een niet-werkzame behandeling. Daarnaast adviseert ze patiënt te vermageren en meer te bewegen.

De waarschijnlijke verklaringen voor de verbetering van de klachten zijn de eerder genoemde regression to the mean, de toegenomen lichaamsbeweging samen met de geslaagde vermagering van de patiënt door dieet en ten slotte het placebo-effect. Hij voelt zich vooral beter door zijn verbeterde conditie. Maar de pijnklachten van patiënt zijn helemaal niet verbeterd, al wil Trudy Vlot hem dat wel aanpraten. En waren het niet juist de pijnklachten in verband met de artrose waarvoor hij uitgedokterd was en naar de alternatieve behandelaar ging?

Commentaar JKH: hij vindt het een mooi resultaat en haalt uit zijn alternatieve grabbelton nu homeopathie en acupunctuur tevoorschijn als werkzame alternatieven. Waarom nu geen shiatsu of manueel therapeut? Bij het scheiden van de markt merkt hij nog wel op dat hij levendbloedanalyse onbewezen vindt. Ogenschijnlijk een kritische opmerking maar hij misleidt de kijker toch hiermee. Hij suggereert hiermee immers dat het mogelijk na degelijk onderzoek een waardevolle diagnostische methode zou kunnen blijken. Hij moet als basisarts weten dat levendbloedanalyse nonsensicaal is en dat had hij duidelijk moeten zeggen. Iedereen die hieraan serieus onderzoek wil gaan doen kan rekenen op algemeen hoongelach van alle mensen die ook maar een greintje verstand van zaken hebben.

Onze conclusie. Er treden twee artsen op in deze aflevering die beiden handelen in strijd met de gedragscode van de KNMG: zij stellen of onderschrijven medische diagnosen en behandelingen die in strijd zijn met de professionele standaard, zij richten zich niet naar het best beschikbare wetenschappelijk bewijs en zij informeren hun patiënten niet dat de werkzaamheid van hun behandelingen niet bewezen is.

Voor een overzicht van alle artikelen betreffende deze serie zie:
Grove misleiding in NCRV tv-programma Uitgedokterd?!

Nieuwsbrief

De Digitale Nieuwsbrief van de VtdK houdt u regelmatig op de hoogte van nieuwe artikelen op deze site.