Homeopathie, al 200 jaar onbewezen kwakzalverij

Homeopathie is een tweehonderd jaar oude ‘geneeswijze’, ontworpen door de Duitse arts Samuel Hahnemann (1755 – 1843). Hij kwam op het idee uit (terechte) onvrede met de toenmalige universitaire geneeskunde, schrijft gepensioneerd huisarts Kees van de Smagt, oud-bestuurslid van de vereniging (Hier vindt u enkele stukken van hem over homeopathie).

Hahnemann formuleerde drie onzinnige ‘natuurwetten’. Zo veronderstelde de Duitse arts dat ziekten worden veroorzaakt door een verstoring van de ‘levenskracht’ in de mens, een gedateerd en vaag begrip. Zijn behandeling vatte hij samen in de Latijnse slagzin: similia similibus curentur, of wel “men moet het gelijkende met het gelijksoortige behandelen”. In de woorden van Hahnemann: “Kies om snel en zeker te genezen een middel dat een soortgelijke aandoening kan veroorzaken als die het genezen moet.”

De Duitse arts slikte allerlei stoffen (vaak merkwaardige, zoals fijngewreven honingbijen, gemalen oesterschelp en geroosterde badspons voor de luchtwegen). In zijn zogenaamde geneesmiddelenproeven bracht hij de optredende verschijnselen in kaart. Hahnemann hield van meer dan honderd middelen, vaak kruiden, de symptomen bij. Van sommigen, zoals kamille, wolfskers, zwavel en inktvis tekende hij honderden verschillende symptomen op waar hij last van kreeg. Om zijn theorie kort door de bocht samen te vatten, redeneerde hij: vertoon je één van die ziektesymptomen dan is direct duidelijk welke stof moet worden ingenomen om te “genezen. In zijn artikelen waarschuwt Van der Smagt voor de homeopathische claim dat middelen ‘enige effectiviteit’ zouden hebben: van suggestie of placeboverschijnselen, laat staan van dubbelblind gecontroleerd onderzoek, had men in Hahnemanns tijd nog niet gehoord. Homeopaten maken bij het zoeken naar het juiste, gelijkende middel nog altijd gebruik van Hahnemanns beeldenbijbel De Organon, een verzameling van tien dikke boekdelen waarvan de eerste editie dateert van 1810.

Deze ‘bijbel’ is later in eigen homeopatenkring in Duitsland fel bekritiseerd en onderuit gehaald. In historisch perspectief moet de beroemdste kritiek worden toegeschreven aan de Duitse homeopathische arts Fritz Donner die lang werkte als chef-‘arts’ in de homeopathische universiteitskliniek in Berlijn. Hij deed in de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw vergelijkbare “symptomen”-observaties als Hahnemann en concludeerde op basis daarvan – met pijn in het hart, liet hij later (1966) in brieven weten – dat vermeende resultaten vooral aan een placebo-effect moeten worden toegeschreven. “Uiteindelijk was het resultaat dat de geneesmiddelleer in werkelijkheid in hoge mate dubieus is, hetgeen de vooraanstaande homeopaten niet weten of eenvoudigweg niet tot zich kunnen of willen laten doordringen”, schrijft Donner in een van zijn beroemd geworden brieven aan al even beroemde collega-homeopaten; dikke brieven van vele tientallen pagina’s. 

Verdunning

De belangrijke homeopathische hersenkronkel is ‘verdunning’. Het genezende vermogen van een stof berust niet op een materieel (chemisch of fysisch) proces, maar op een immateriële, geestelijke kracht, aldus het homeopathische gedachtegoed. Deze kracht moet door schudden worden vrijgemaakt waarbij het middel tegelijkertijd wordt verdund. Hoe vaker geschud en verdund des te sterker de geneeskracht, schrijft Van der Smagt over de homeopathische denkwijze.

Verdunnen gebeurt met behulp van alcohol, meestal in stappen van 1 : 10, of 1 : 100. Bij elke stap wordt het middel een voorgeschreven aantal malen zodanig geschud dat het glas telkens tegen een enigszins elastische ondergrond stoot, waarbij dus een schok door de vloeistof gaat. Onoplosbare stoffen worden in de verhouding 1 : 10 of 1 : 100 langdurig gemengd met melksuiker. Dit verdunningsproces – waarbij de geneeskracht dus toeneemt met het afnemen van de hoeveelheid stof – noemt men potentiëren; door deze homeopathische bereiding ontstaan zogeheten potenties.

De verdunningsgraad wordt aangegeven met een letter en een getal. Chamomilla D6 staat bijvoorbeeld voor zes keer geschud en in stappen van 1 : 10 verdund kamille-”sap”; omgerekend een miljoen maal verdunning. Pyrogenium C12 is 12 keer geschud, een verdunning eindigend in talloze nullen. In hogere potenties (D24 of C12 en hoger) zitten er bijna tot geen moleculen van de oorspronkelijke stof meer in het “geneesmiddel”. C30 is een veel gebruikte verdunning in de homeopathie: daar zit dus geen enkele molecuul meer van de oorspronkelijke stof in. Voor homeopaten is dit geen reden om aan de geneeskracht te twijfelen omdat aan “genezen” immers geen materie te pas komt, geloven ze. Moderne homeopaten, zeker als ze enigszins natuurwetenschappelijk geschoold zijn zoals artsen, hebben moeite met dit concept van ‘geestelijke geneeskracht’ en spreken liever van ‘energetische processen’ die overigens niet met conventionele middelen zijn te meten, zo beschreef Van der Smagt.

Veel homeopaten, ook homeopathische artsen, vinden vaccinatie van besmettelijke (kinder)ziekten, zoals opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma (RVP), vaak niet nodig http://www.klassiekehomeopathie.nl/vaccineren-een-zegen/ met name klassiek homeopaten haten vaccins, kind kan/moet probleem zelf oplossen.

Post-vaccinaal syndroom

Een van de homeopathische stokpaardjes is het gebruik van sterk verdunde en geschudde middelen (voor of na vaccinatie) ter preventie van het zogeheten ‘post-vaccinaal syndroom’. Sommige homeopaten duiden hiermee een verzameling uiteenlopende acute en chronische klachten aan, die voorkomen na een vaccinatie. Een kind zal echter vrijwel altijd één van deze klachten vertonen, of het nu gevaccineerd is of niet, zo oordeelt het RIVM, dat in opdracht van de overheid het RVP uitvoert. Volgens het RIVM is het wetenschappelijke bewijs voor het bestaan van het post-vaccinaal syndroom nooit geleverd.

Er zijn meer homeopathische excessen. Zo zijn er in Nederland zo’n 250 therapeuten waaronder een twintigtal artsen die menen met homeopathische spoelmiddelen (Cease-therapie genoemd) autisme te kunnen bestrijden. De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) heeft in 2013 deze artsen gewaarschuwd. In 2016 heeft de Reclame Code Commissie (RCC) gezondheidsclaims van enkele Cease-therapeuten verboden.  

Homeopathie lijkt – na 200 jaar – zijn langste tijd te hebben gehad, het aantal homeopathische artsen neemt de laatste jaren geleidelijk af. In 1993 had de VHAN, de vereniging van klassiek homeopaten, meer dan vijfhonderd leden. Het ledenaantal is inmiddels gedaald tot 169. Ook het gebruik van homeopathische middelen en deelname aan homeopathische cursussen/opleidingen zijn op hun retour. De wetenschap heeft de afgelopen jaren een duit in het zakje gedaan. Er zijn – volgens menigeen ten overvloede – dikke rapporten verschenen met als belangrijkste conclusie dat homeopathische middelen – bekeken bij verschillende aandoeningen – niet werken. De Australische National Health and Medical Research Council (NHMRC), tegenhanger van de Nederlandse Gezondheidsraad, heeft in mei 2015 een uitgebreide literatuuranalyse gepubliceerd met als belangrijkste finale conclusie dat er geen bewijs is dat homeopathie werkt.

De Australische artsenorganisatie Royal Australian College of General Practioners (RACGP) adviseerde vervolgens dit jaar in een position paper haar leden zich niet langer meer met homeopathie bezig te houden omdat “er geen enkel wetenschappelijk bewijs is dat deze behandelwijze werkt.”  

Open brief

Voor de Vereniging tegen de Kwakzalverij reden om in een open brief de Nederlandse huisartsenvereniging LHV te vragen zich ook te distantiëren van deze “absurde 18de-eeuwse geneesmiddelenleer”. Hetgeen niet is gebeurd.

De Australische instanties hebben zich met hun rapport aangesloten bij eerdere bevindingen in Engeland. In 2010 concludeerde een wetenschappelijke commissie van het Britse House of Commons na een uitgebreide literatuuranalyse, in een dik rapport van 275 pagina’s, dat er geen enkel wetenschappelijk bewijs is voor de werking van homeopathische middelen. Reviewonderzoeken en meta-analyses, die het Britse parlement heeft laten bekijken, geven aan dat homeopathische middelen niet beter werken dan placebo’s. De wetenschappelijke basis hierachter is simpel, schrijft de commissie: ‘Er kan geen wetenschappelijke verklaring zijn voor de homeopathische bewering dat ultraverdunde oplossingen zouden werken’.

Hiermee geconfronteerd verwijzen homeopaten vaak met enige graagte naar wat ze zelf aanduiden als een rapport van de Zwitserse overheid vol juichkreten over de werking van homeopathische middelen. Zwitserland staat bekend als een serieus land om zijn neutraliteit, de inhoud van het rapport moet dus wel kloppen, redeneert men.

De Engelse versie van dit rapport is verschenen in 2011 bij uitgeverij Springer Verlag. Homeopathy in Healthcare, luidt de titel. Het boek is echter niet geschreven door een officiële overheidscommissie maar door twee Duitse homeopathie-adepten van het Zentrum für Integrative Medizin der Universität Witten GmbH, in Witten/Herdecke: Gudrun Bornhöft en Peter Matthiessen. Deze bijna failliete antroposofische privé-universiteit waarvoor ze werkten, is gevestigd in Witten/Herdecke, in de buurt van Dortmund. Het is dus geen Zwitsers overheidsrapport maar een rapport dat in opdracht van de Zwitserse overheid is geschreven en één van de vele rapporten die indertijd – door een groot aantal experts in een breed terrein van vakgebieden – zijn opgesteld om de Zwitserse overheid te informeren over alternatieve behandelingen.

De Vereniging tegen de Kwakzalverij, zo betoogt huisarts Van der Smagt in zijn stukken, vindt het hoog tijd op te houden met geldverslindend onderzoek om bizarre hypothesen te toetsen en te bevestigen. Dat is per slot van rekening nu al in 200 jaar bij herhaling niet gelukt. Gezien de enorme commerciële belangen die de ‘homeopathische illusie’ mede in stand houden, is het niet waarschijnlijk dat de homeopaten door welk onderzoek dan ook ooit zullen terugkomen op hun dwalingen, besluit Van der Smagt.  

Stukken op deze website over homeopathie zijn terug te vinden door het woord homeopathie in te tikken in de zoekmachine, de meest recente stukken worden als eerste vermeld.