Homeopathie of fytotherapie, wat verschilt dat nou?

In de drogisterij of zelfs in de apotheek zijn verschillende typen ‘kruidengeneesmiddelen’ te koop. Ze zijn populair omdat vaak wordt gedacht dat alles van natuurlijke oorsprong per definitie veilig in het gebruik is. Giftige planten als vingerhoedskruid, kerstster en klimop zijn blijkbaar in de vergetelheid geraakt. Veel van de middelen in de schappen blijken bij nadere inspectie homeopathisch te zijn, slechts enkele zijn fytotherapeutisch, echte kruidenmiddelen. Hier zit nogal een verschil tussen, qua oorsprong, bewerkingen en veiligheid.

Verdunnen

Het belangrijkste verschil is dat homeopathische middelen in het algemeen worden bereid door een aftreksel van een uitgangsstof stapsgewijs te schudden en te verdunnen, het zogenaamde ‘potentiëren’. Dit verdunnen gaat zo ver dat in het uiteindelijke product niet meer te herkennen is van welke uitgangsstof het is gemaakt, ook niet met geavanceerd laboratoriumonderzoek.

Een uitzondering vormen de oertincturen: dit zijn homeopathische producten die (nog) niet zijn verdund. Hierin is de uitgangsstof nog te herkennen. In de klassieke homeopathie wordt geen gebruik gemaakt van deze oertincturen, ze vormen slechts de uitgangsstof voor verdere verdunning. Maar ze worden soms wel in winkels of via websites verkocht. Het predicaat ‘homeopathisch’ bij deze producten is dus verwarrend, omdat het geen verdunningen betreft, ze zijn volgens de klassieke leer ook niet direct bruikbaar.

Fytotherapie-producten zijn juist niet verdund. Bij het openmaken van capsules of het doormidden breken van tabletten zijn vaak (gemalen) plantendelen zichtbaar. Er zijn ook producten die zijn gemaakt via extractie: een aftreksel van een plant in een oplosmiddel. In dit aftreksel zijn kleur, geur en smaak van de plant nog te herkennen. Van fytotherapeutische producten is op het laboratorium redelijk eenvoudig te achterhalen welke planten bij de productie zijn gebruikt.

Uitgangsstof

Fytotherapeutica bevatten uitsluitend planten, delen van planten of plantenmaterialen in ruwe of bewerkte staat. Soms wordt de gehele plant verwerkt, soms een deel ervan (wortels, stengels, blad, bloem). Als er gebruik wordt gemaakt van de bloemen dan is er vaak een voorgeschreven oogstdatum.

Homeopathische producten kunnen van allerlei grondstoffen worden gemaakt. De meest gebruikte uitgangsstoffen zijn weliswaar plantaardig, maar er worden ook veel dierlijke grondstoffen gebruikt evenals mineralen, metalen en zelfs ziekteverwekkende stoffen. Zo wordt het bekende product Oscillococcinum (aangeprezen tegen verkoudheid en griep) bereid uit eendenlever.

Er zijn echter ook commerciële middelen die worden gemaakt uit preparaten als tuberculinum (gemaakt van gedood tuberculeus materiaal), psorinum (materiaal uit blaren als gevolg van schurft), medorrhinum (gemaakt van materiaal besmet met gonorroe), luesinum (ook wel syphilinum, gemaakt van het vocht van zweren door syfilis) en carcinominum (gemaakt uit borstkanker materiaal). Het zijn producten die worden gemaakt van gesteriliseerde zieke weefsels of ziektekiemen; ze worden ‘nosoden’ genoemd. Deze (gesteriliseerde) nosoden worden door sommigen zelfs gezien als alternatief voor vaccinaties, waar geen enkel bewijs voor is en wat (gezien de productie en toedieningsweg) ook helemaal niet kan werken.

Effect en veiligheid

Vaak worden homeopathica zover verdund (het eerdergenoemde oscillococcinum wordt verkocht als een 200C-verdunning, dat wil zeggen dat een extract 200 keer 1:100 is verdund en dus effectief 1 deel eend per 10 tot de 400ste delen water bevat) en dat er in de uiteindelijke dosis van het middel wellicht één, maar misschien ook géén molecuul van de uitgangsstof aanwezig zal zijn. Er zijn wilde theorieën over het werkingsmechanisme van dergelijke verdunningen. De wetenschap is er echter kort over: een stof moet in voldoende hoeveelheid aanwezig zijn om werking uit te kunnen oefenen. Wat niet aanwezig is, kan niet werken.

Bij fytotherapeutica ligt dit anders: er is vaak voldoende stof aanwezig om een effect uit te kunnen oefenen. Indien daar onderzoek naar wordt gedaan, kan er soms ook een effect gevonden worden. De keerzijde is wel dat er dan ook bijwerkingen kunnen optreden of wisselwerkingen met geneesmiddelen. Elk jaar raken bijvoorbeeld vrouwen onbedoeld zwanger door gelijktijdig gebruik van anticonceptie en sint-janskruid. Dit fytotherapeutisch preparaat versnelt de afbraak van het anticonceptiemiddel in de lever waardoor het minder effectief zal zijn. Dit is ook het geval bij middelen die de afstoting van transplantatie-organen onderdrukken – deze worden minder effectief door sint janskruid.

Qua veiligheid zijn homeopathische middelen – hoe onverdund ze ook zijn – niet onomstreden: enerzijds kunnen de eerdergenoemde oertincturen nog voldoende uitgangsstof bevatten voor enig effect, anderzijds is het toezicht op de bereiding niet geheel sluitend en komt het voor dat de verdunning niet correct is uitgevoerd. Het was bijvoorbeeld reden voor de Amerikaanse FDA in 2017 een onderzoek te beginnen naar de dood van tien baby’s na het gebruik van een homeopathisch verdund belladonna-preparaat tegen pijn bij doorkomende tanden.

Samenvattend zijn homeopathica zover verdund dat het grootste risico (meestal) de afwezigheid van enig effect is, terwijl fytotherapeutica wel degelijk effecten kunnen hebben, hetzij niet altijd de gewenste.