Interessante uitgave inzake de geschiedenis van de kwakzalverij

Recent verscheen het boekje Advertenties van alternatieve genezers in de Oprechte Haerlemse Courant (1656-1733), dat een interessant aspect van de kwakzalverij uit die periode tot leven brengt. Het is geschreven en in eigen beheer uitgegeven door D. Kranen, een in Ede woonachtige amateur-historicus en archievenvorser, die via de genealogie in die sfeer terecht is gekomen en al over tal van onderwerpen die niets met geneeskunde of kwakzalverij van doen hebben uitgaven het licht deed zien. Hoofdmoot van het boek zijn 333 ad verbum weergegeven kwakzalvers-advertenties uit een van de oudste kranten van ons land. De eerste adverteerders waren boekhandelaren al snel gevolgd door overheden, die gratis advertentieruimte opeisten en daarna nam het advertentiegedeelte snel in omvang toe met advertenties voor kostscholen of om schoolmeesters, aangeboden (on)roerend goed, veilingen, loterijen, opsporing van criminelen, logementen aangeboden en zoekgeraakte mensen of dieren. Snel toenemend in belang waren ook de medische advertenties, door Kranen betiteld als afkomstig van ‘alternatieve genezers’. Kleurrijk en brutaal, dat zijn kwakzalvers nu en dat waren ze toen ook al. Reeds in de tweede medische advertentie, die op 22 maart 1664 verscheen is er sprake van unverfroren kwakzalverij. Ene Johannes van Duren, de eerste uit een reeks van drie, noemt zich in die advertentie ‘konstrijcken ofte wijt-beroempten Oculist ofte Oogmeester’, die zich evenwel niet beperkt tot de behandeling van blindheid, maar ook remedies heeft tegen rode loop, doofheid en waterzucht. In 1688 begon hij een medicinaal badhuis te Den Haag en publiceerde hij in Amsterdam een boek De Ontdekking der Bedriegerijen vande gemeene Pis-Besienders, een werk van 426 bladzijden waarin hij – zelf met kilo’s boter op het hoofd – de piskijkers keihard aanvalt. Hij beschrijft naar eigen zeggen ‘naecktelijck hunne Valse Wanen, doortrapte Vonden, nietige Uytvluchten en hunne gevaerlijcke Genees-Oeffeningen, waer door sy de Pis-Besienders en de Siecken bedecktelijck bedriegen en schandelijck misleiden.’

Het boek staat stampvol met dit type ronkende teksten en de auteur geeft keurig bij onbekende termen de vertaling naar hedendaags woordgebruik. Soms komt de kwakzalver er beter af dan de inactieve doctores:

‘Ick hou mij bij Meester Kackedorus, dat is een verstandigh barbier,

Dat is een man, ‘k gaf er een vaen (=rondje, red.) om had ick hem hier. ‘

Het is te betreuren dat de hier opgediepte schat niet in een commerciële uitgave bij een echte uitgeverij is verschenen. Het kan echter à raison de € 10,- exclusief verzendkosten worden besteld bij de schrijver, te bereiken via adk@solcon.nl of onder tel. 0318-693803. In het decembernummer van het NTtdK zal een uitgebreidere recensie van het boek verschijnen.

Nieuwsbrief

De Digitale Nieuwsbrief van de VtdK houdt u regelmatig op de hoogte van nieuwe artikelen op deze site.