Massage tegen borstkanker: niet onderbouwde Robuste onzin

‘Onze massagebehandeling van de borsten stimuleert het zelfgenezende vermogen van het lichaam. Massage levert een betere doorbloeding van het weefsel op waardoor afvalstoffen (toxines) worden afgevoerd. Hierdoor loopt u minder kans om toekomstige klachten te ontwikkelen’, zijn aanprijzingen die Robuste gebruikt in advertenties en op zijn website. Robuste gaat verder en is ervan overtuigd dat goed doorbloede borsten – zonder te onderbouwen dat massage daar überhaupt voor zorgt – de kans op borstklachten vermindert en preventief werkt tegen borstkanker. ‘Harde wetenschappelijke bewijzen ontbreken vooralsnog, daarom vinden we het nog te vroeg om dit te beweren of te garanderen’, is vervolgens te lezen op de website.

De medische wetenschap reageerde boos: ‘Borstmassage tegen borstkanker? Onzin, gevaarlijke onzin’, is de eerste reactie van Lukas Stalpers, radiotherapeut bij het AMC en bestuurslid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. ‘Een vrouw met borstklachten moet niet naar Robuste maar naar haar huisarts.’ De website GeenStijl sloeg ook hard toe.

De beweringen van massagekliniek Robuste hebben niet alleen in medische kring tot verontwaardiging geleid. In de Tweede Kamer heeft PvdA-lid Khadija Arib begin september vragen gesteld over de suggestieve, niet onderbouwde claims van de ostopatenwinkel Robuste. Minister Edith Schippers van Volksgezondheid heeft half september de politiek gewenste – slap geformuleerde – antwoorden gegeven: ‘Ik vind het niet acceptabel als deze suggestie zou worden gewekt. Strikt genomen maakt Robuste melding van een eigen overtuiging, waarbij wordt aangetekend dat dit niet aangemerkt moet worden als een bewering of garantie. Een wetenschappelijk onderbouwd verband tussen de door Robuste aangeboden behandeling en het voorkomen van borstkanker wordt hier dus niet gelegd.’

Robuste is een commercieel ingestoken ideetje van natuurtherapeute Hanneke Sprenger die zich daarbij liet leiden door Herman Pohle, een verdwaalde Groningse biochemicus die in Amsterdam aan osteopathie doet. Beide Robuste-directeuren melden twee vestigingen te hebben: bij Pohle in Amsterdam en in Utrecht, die terecht praktijk Dom heet.

Lukas Stalpers, radiotherapeut-oncoloog van het AMC en bestuurslid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij en Saskia Kolkman, radioloog van het AMC leggen hieronder uit wat er wetenschappelijk niet klopt aan de beweringen van Robuste.

Borstmassage tegen kanker. Gewone onzin of gevaarlijke onzin? Borstenkliniek Robuste in Utrecht biedt borstmassage aan, en dat zou borstkanker voorkomen. Zij verdedigen hun behandeling met vier argumenten. Alle vier zijn even onzinnig, en de vierde is juridisch erg dubieus.

Robuste beweert (1) dat kanker niet of zelden voorkomt in goed doorbloede organen, (2) dat de borst een slecht doorbloed orgaan is, wat zou verklaren waarom borstkanker zo vaak voorkomt. Verbetering van de doorbloeding (3) zou dankzij borstmassage dan de kans op borstkanker verminderen. Zelf geven ze al toe dat wetenschappelijk bewijs ontbreekt, maar zij geloven er zelf heel erg in. Daarom willen ze (4) hun behandeling combineren met wetenschappelijk onderzoek (www.robuste.nl).

Tegenargumenten:

1. Het is juist dat kanker weinig voorkomt in het hart en in de dunne darm: we begrijpen niet waarom. Maar daar is dan ook alles mee gezegd. Helaas komt kanker wel veel voor in andere organen die ruimschoots van bloed worden voorzien: 100% van het menselijke bloed stroomt door de longen, en helaas is longkanker de grootste kankerkiller in Nederland. Nou kun je zeggen dat die bloedstroom niet op kan tegen al die sigaretjes, maar het past niet in de Robuste-biologie. De longmassage bij iedere ademhaling voorkomt blijkbaar ook geen longkanker. Ook hersenen, dikke darm, lever en baarmoeder zijn goed doorbloede organen, die helaas ook voorkeursplaatsen zijn waarin kanker wil ontstaan of zich wil nestelen.
2. De bewering dat borsten slecht doorbloed zouden zijn is volstrekte onzin: borsten zijn prima voorzien van bloedvaten. Dat geldt nog meer tijdens zwangerschap en tijdens de periode waarin borstvoeding wordt gegeven. De medische wetenschap kent geen biologisch onderbouwde verklaring voor waarom een betere doorbloeding de kans op kanker zou verminderen. Andersom zijn goedaardige borstafwijkingen, zoals borstontsteking tijdens de zwangerschap of cysten dan wel fibromen, gelukkig ook geen risicofactoren voor het krijgen van borstkanker. Wel vormen deze afwijkingen een probleem bij het beoordelen van borstfoto’s. Er zijn wel hormonale en erfelijke factoren die de kans op borstkanker verhogen: geen of late zwangerschap, overgewicht, langdurige overstimulatie met (hoge doses) oestrogenen, familiale belasting.
3. Massage verbetert de doorbloeding van de borst? Onzin! Met massage kun je de doorbloeding niet of nauwelijks beïnvloeden. Borstontstekingen, gekenmerkt door versterkte doorbloeding, kunnen zelfs erger worden door massage (denk aan het voortijdig uitdrukken van puistjes, waardoor de puist alleen maar groter wordt),
4. Juridische risico’s: Robuste zegt zelf ‘om eerlijk te zijn’ dat wetenschappelijk bewijs ontbreekt. Zij vragen cliënten daarom om mee te doen aan wetenschappelijk onderzoek. Een wetenschappelijk sausje. Oeps! Dat gaat zomaar niet. Hiermee schenden ze de internationale Neurenberger code, en overtreden de daarvan afgeleide (Nederlandse) Wet Medisch-wetenschappelijk Onderzoek met mensen (WMO). Massage met een medisch-preventief of therapeutisch oogmerk geldt in de reguliere geneeskunde als een medische interventie met mogelijke bijwerkingen bij patiënten in een afhankelijke positie. Daarom zijn er wetten om proefpersonen te beschermen tegen misbruik door onderzoekers. Waar staat het onderzoeksprotocol? Waar is de patiënteninformatie? Welke medisch ethische commissie heeft het onderzoek getoetst? Waar is de landelijke CCMO-registratie te vinden? Wie is de verantwoordelijke arts, opdrachtgever en onafhankelijke arts? Hoe is de rapportage van complicaties en andere ongewenste effecten gewaarborgd?
   De geringe kennis over medisch ethische principes van onderzoek bij mensen blijkt uit de naïeve antwoorden van Robuste-directeur Herman Pohle in een interview met AD (17/9/2012), waarin hij schaamteloos vertelt dat zijn massage niet duur is (€ 69,50), en wie meedoet aan het onderzoek korting krijgt: 3 behandelingen voor € 150. In gewoon taalgebruik heet dat: omkoping; de wetgever is bij uitzondering nog scherper en stelt dat dit soort ‘perverse prikkels’ niet geoorloofd zijn bij onderzoek bij mensen.

Naschrift Stalpers en Kolkman

Na publicatie van het AD-bericht van 17 september 2012 liet Herman Pohle ons weten dat zijn onderzoek niet gericht is op het voorkomen van borstkanker, maar op het behandelen van verkalkingen in de borst. Dit met de achterliggende gedachte dat verkalkingen in de borst een voorstadium kunnen zijn van borstkanker. Nog afgezien van de vraag of je verkalkingen kunt wegmasseren, wat op zichzelf een toetsbare hypothese is, is een belangrijkere vraag of Pohle oorzaak en gevolg niet omdraait.

Hoe komt Pohle op deze gedachte? Het is an sich juist dat het ductaalcelcarcinoom, de meest voorkomende vorm van borstkanker, op een borstfoto kan worden herkend aan bepaalde typen van borstverkalkingen, in het bijzonder aan microcalcificaties. De microcalcificaties bij borstkanker ontstaan waarschijnlijk door de verhoogde celactiviteit van (voorstadia van) kanker met verhoogde afgifte, verstopping en indikking van de kalkhoudende ‘melkachtige’ substantie in de kleine melkgangen. De microcalcificaties zijn dan geen oorzaak, maar een gevolg van borstkanker. Microcalcificaties zijn echter niet specifiek voor borstkanker, en komen ook zomaar voor, zonder dat er sprake is van borstkanker of van een voorstadium. Bovendien zijn de meeste borstverkalkingen goedaardig, en wijzen ze niet op borstkanker.

De goedaardige microcalcificaties vormen wel een probleem bij het huidige bevolkingsonderzoek naar borstkanker, omdat vrouwen met goedaardige microcalcificaties nogal eens onnodig onderzoek moeten ondergaan (fout positieve uitslag van een mammografie). Als die borstverkalkingen weg te masseren zouden zijn, wat wij niet geloven, voorkom je daarmee nog geen kanker. Dat is en blijft ongeloofwaardige onzin. Maar misschien voorkom je wel een hoop onnodig extra onderzoek om kanker uit te sluiten. Dat is een tweede toetsbare hypothese.

Maar ook dan zit er nog een andere adder onder het gras: als Pohle half gelijk heeft, namelijk dat hij wel de borstverkalkingen kan wegmasseren maar niet de kankercellen, dan loopt de vrouw zelfs het risico dat een vroeg signaal van de kanker wordt weggemasseerd, en dat een echte tumor pas later wordt ontdekt. Te laat. Deze tegen-hypothese is ook weer wetenschappelijk te toetsen, maar vergt een grote gerandomiseerde studie, waarin de ene helft van de vrouwen borstmassage krijgt en de andere helft niet.

Al met al hangt de medische theorie van Pohle aan elkaar van een opeenstapeling van onwaarschijnlijke hypothesen. Dit maakt duidelijk dat borstmassage op haar best een vorm van wellness-massage is, waaraan geen medische claims mogen worden verbonden. Een vrouw moet het doen omdat ze het prettig vindt dat er aan haar borsten wordt gezeten, en niet met de verwachting dat ze er ook maar een sikkepit gezonder van wordt. Worden er wel gezondheidsclaims gelegd, dan is er sprake van een experimentele behandeling en daaraan zijn strenge wetenschappelijke regels verbonden.