Meander MC wil acupunctuur inzetten bij kankerpatiënten

Het Meander Medisch Centrum in Amersfoort wil acupunctuur faciliteren. Het ziekenhuis opent in het najaar van 2020 een speciale kliniek voor vrouwen met borstkanker. In dat mammacentrum komen alle specialismen die nodig zijn bij de behandeling van borstkanker. Verder zal er ‘ondersteunende zorg’ zoals acupunctuur worden aangeboden, meldt het ziekenhuis in een persbericht.

Een laakbare zaak in een omgeving waar medische wetenschap de boventoon moet voeren. Acupunctuur is een onbewezen behandeling zonder zinnig mechanisme: acupunctuurpunten en meridianen (energiebanen), die aan de basis liggen van het ‘acu-prikken en -vingerdrukken’ vormen een gelovig hersenspinsel en zijn nooit aangetoond.

In 2014 inventariseerden onderzoekers van het Louis Bolk Instituut en van het Van Praag Instituut in Utrecht het gebruik van complementaire zorg in ziekenhuizen, verpleeghuizen en GGZ‐instellingen. De onderzoekers – zelf actief in de wereld van de kwakzalverij zoals handoplegging en homeopathie – oordeelden dat er inmiddels vele studies zijn uitgevoerd die de ‘effectiviteit en veiligheid’ van acupunctuur bevestigen.

Ze turfden twee ziekenhuizen waar in huis acupunctuur werd bedreven: het Slingeland Ziekenhuis in Doetinchem en het Vlietlandziekenhuis in Schiedam. Die laatste meldde direct na publicatie van het rapport dat het zou gaan om verouderde informatie. In het Slingeland Ziekenhuis prikte arts-acupuncturist Andrew Liem naaldjes om pijn te bestrijden. Anesthesioloog Liem vertrok in 2017 naar het Gelre Ziekenhuis in Apeldoorn waar hij (nog) geen acupunctuur in huis bedrijft. In het Slingeland Ziekenhuis heeft een collega-anesthesioloog het oor-prikken van hem overgenomen.

Meerdere ziekenhuizen

Er zijn er sindsdien enkele ziekenhuizen bijgekomen die in huis acupunctuur aanbieden, meestal op de oncologie-afdeling. Vaak als individueel initiatief van een verpleegkundige die is bijgeschoold in acupunctuur. Het Diakonessenhuis in Utrecht biedt bijvoorbeeld voetmassage/voetwrijving, haptotherapie en acupressuur op de mammapoli en in het dagbehandelcentrum oncologie aan. Als aanvullende zorg die het ‘zelfhelend vermogen van de patiënt’ activeert, legt het ziekenhuis op zijn website uit.

Het Rijnstate Ziekenhuis in Arnhem is (nog) bescheiden. Er worden geen alternatieve behandelingen in huis gedaan; patiënten kunnen er wel adviezen krijgen over een alternatieve aanpak die het ‘herstel zou kunnen bespoedigen’. Het ziekenhuis noemt als ‘aanvullende zorg’ buiten het ziekenhuis: yoga, acupunctuur en voedingssupplementen.

Patiënten van het Rijnstate Oncologisch Centrum kunnen voor adviezen terecht op het spreekuur Integrative Medicine van kinderarts Inès von Rosenstiel. Ze is geen onbekende van de Vereniging tegen de Kwakzalverij.

Het Reinier de Graaf Ziekenhuis in Delft, dat begin vorig jaar een samenwerking aanging met het Suzhou Municipal Hospital (SMH) in de Chinese stad Suzhou, gaat de komende jaren kennis uitwisselen over zorg. ‘De resultaten met acupunctuur zijn daar (China, red.) erg goed, het is een mooie en complementaire manier om de zorg hier te verbeteren’, aldus het persbericht van het ziekenhuis.

Therapeutic Touch

Het HagaZiekenhuis in Den Haag doet weliswaar (nog) niet aan acupunctuur maar biedt sinds eind 2013 kankerpatiënten wel een andere kwakzalverijbehandeling, therapeutic touch. Handoplegging als aanvullende zorg om angst en pijn te verminderen, claimt het ziekenhuis in een persbericht. Eén verpleegkundige doet dit.

Het Meander Medisch Centrum in Amersfoort wil in zijn mammacentrum acupunctuur inzetten om misselijkheid, de meest voorkomende bijwerking bij een chemokuur, de kop in te drukken. In PubMed zijn echter geen studies te vinden die dit onderbouwen, hooguit zou er sprake kunnen zijn van een placebo-effect.

Onderzoekster Jeanette Ezzo van de afdeling Complementary Medicine van de School of Medicine van de University of Maryland (Baltimore) – een biased werkomgeving – heeft de afgelopen vijftien jaar enkele literatuurstudies gedaan naar het gebruik van acupunctuur. Ze richtte zich eerst op ‘prikken’ bij artritis in de knie; ze vond echter onvoldoende bewijs voor enige effectiviteit.

Ezzo stortte zich vervolgens op (laser)acupunctuur en (druk)magneetjes als hulpmiddel om misselijkheid te onderdrukken, onder meer na een chemokuur. In 2006 was ze hoofdauteur van een Cochrane Library-studie waaruit bleek (elf studies met in totaal 1247 patiënten) dat acupunctuur misselijkheid mogelijk iets reduceert (binnen 24 uur) na een chemokuur. In 2014 moest ze deze Cochrane-publicatie echter intrekken.

Niet effectief

In PubMed zijn talloze studies te vinden waaruit blijkt dat acupunctuur niet werkt, bij welke aandoening ook. De Britse kwakzalverijbestrijder Edzard Ernst, emeritus hoogleraar complementaire geneeskunde, concludeerde tien jaar geleden in een vernietigend opinieartikel dat acupunctuur niet effectief is. Zijn mening is sindsdien niet veranderd. 

In het alternatieve circuit is er echter nog twijfel, als het gaat om acupunctuur om misselijkheid te onderdrukken na een chemokuur waarvoor tegenwoordig overigens goede medicatie is. Braziliaanse onderzoekers publiceerden vorig jaar een protocol voor een nieuw literatuuronderzoek. ‘Omdat er tot nu toe nog maar weinig bewijs is gevonden’, geven ze als reden op. Ze gaan hun aandacht richten op oor-acupunctuur, met naaldjes of met een laserpen.

Eind vorig jaar publiceerden Chinese onderzoekers ook een onderzoeksprotocol, gericht op het bestrijden van misselijkheid na een chemotherapie. Omdat de werking en veiligheid de afgelopen jaren niet wetenschappelijk en systematisch is bekeken, is hun uitleg.

Waarom het Meander MC meent dat acupunctuur zinvol zou kunnen zijn in zijn mammacentrum is een raadsel, enig bewijs ontbreekt immers. De verantwoordelijke chirurg van het Amersfoortse ziekenhuis, die eind vorig jaar met niet-medische zorg zoals acupunctuur (zijn kwalificatie, red.) de publiciteit zocht, reageert niet op kritische vragen van de webredactie. Hij laat het antwoord over aan de communicatiemanager, die terugtrekkende bewegingen lijkt te maken.

We citeren zijn e-mail: ‘In onze berichtgeving van november hebben wij ons beleid als volgt verwoord: “Patiënten reageren steeds beter op behandelingen. Met meer aandacht voor ondersteunende zorg zijn patiënten in staat om een nieuwe balans te vinden, de kwaliteit van leven te behouden, regie te ervaren en deel te blijven nemen aan het arbeidsproces. Ook kan ondersteunende zorg, zoals acupunctuur, massages en aanvullende therapieën, bijdragen aan het voorkomen van late effecten.” Geheel in lijn hiermee hebben de oncologen aan mij bevestigd dat het gaat om het bespreekbaar maken van de behoefte aan ondersteunde zorg. Dat gesprek hierover is van grote waarde en de begeleiding bij eventuele keuzes wordt zeer gewaardeerd door de patiënt. Als de indruk is gewekt dat wij ondersteunende zorg ‘voorschrijven’, dan is dat onjuist. Daarom is er vanuit de artsen nu geen reden voor een inhoudelijke discussie over de effecten van bepaalde vormen van ondersteunende zorg, zoals acupunctuur.’

En nu maar hopen dat de oncologen van het Meander MC, in lijn met hun opleiding, bij patiëntgesprekken over ‘ondersteunde zorg’ melden dat acupunctuur in de categorie kwakzalverij valt.