Mindfulness-app van VGZ is tenenkrommende kul

Het irritante mindfulness-spotje van tweede zorgverzekeraar VGZ is de laatste weken niet van het beeldscherm en de radio weg te slaan. Succes kan het spotje niet worden ontzegd, de app is al meer dan driekwart miljoen keer gedownload. Het doel ervan: klanten binnenslepen, de mindfulness-hype warend door Nederland is het lokkertje.

In het reclamefilmpje op tv speelt een jonge, ambitieuze vrouw de hoofdrol; ze legt uit: ‘Perfectionisme in alles. Werken, sporten, kinderen. Tot het niet meer kon. Mijn lichaam kon niet meer. Toen ben ik begonnen met mindfulness. Dat leerde me te luisteren naar mijn hoofd en mijn lijf. Ik ben weer terug in het leven.’

Waarna de stem van zorgverzekeraar VGZ vertelt dat zijn mindfulness-app ‘mensen helpt’. En dat niet alleen. Mindfulness helpt volgens de zorgverzekeraar ook een burn-out te voorkomen. Maak gratis gebruik van de app, klant of geen klant, adviseert de zorgverzekeraar. De mindfulness coach-app bevat oefeningen die u helpen om meer mindful te zijn. Dat staat volgens VGZ voor ‘meer rust inbouwen in uw leven of minder stress ervaren.’

Oefeningen

De VGZ-app bevat 57 oefeningen die liggend, zittend en zelfs staand zijn uit te voeren. Ze duren twee tot veertig minuten en worden voorgelezen door een man. Hij heeft een sonore, lijzige stem. Een vrouwenstem is overigens ook te kiezen. De voorgelezen teksten zitten vol vage en naar kwakzalverij neigende onzin, ingefluisterd door ‘oude oosterse geneeswijzen’.

Mindfulness is op zijn best ‘wellness en vergelijkbaar met yoga en zwemmen’, laat een bestuurslid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij/psychiater n.p. desgevraagd weten. Voeg daaraan toe het effect van afleiding en het fenomeen placebo-effect. ‘Mindfulness is geen gezondheidszorg en heeft niets te zoeken in een zorgverzekeringspakket’, laat een ander bestuurslid weten. ‘Aai de poes, ook dat zou kunnen helpen’, suggereert een ander bestuurslid enigszins relativerend en cynisch. ‘Het is zachte kwak en een randverschijnsel en vooral een modeverschijnsel’, vindt een ander bestuurslid/psychiater. ‘En dus geen aandacht aan besteden’, is zijn advies zolang er geen harde gezondheidsclaims aan worden gehangen.

Laten we de mindfulness-app toch onder de loep nemen vanwege de naar gezondheid verwijzende app-teksten. We pakken ter illustratie de chakra-oefening, een van de kortere die in vijf minuten is af te werken.

De tekst ervan – over niet-bestaande, biologisch nooit aangetoonde energiepunten en energiebanen – luidt: ‘Een chakra is een plek in het lichaam waar veel spirituele energie aanwezig is. Bijvoorbeeld je kruin, keel, hart of het punt tussen je wenkbrauwen. In deze oefening kiezen we voor de kruin’, laat de slaapverwekkende stem weten. ‘Stel je voor dat een lichtstraal recht boven op je hoofd schijnt. Concentreer je op deze lichtstraal. Laat al je aandacht ernaar gaan. Verbeeld je dat alle energie uit je lichaam naar boven gaat, alsof het aangetrokken wordt door dit licht. Merk hoe je energie via je rug en je hoofd naar dit licht gaat.’ Waarna een pauze volgt van enkele seconden. ‘Via je kruin raakt je energiebaan het licht. Laat al je aandacht naar dit punt gaan alsof je alleen daar aanwezig bent.’

En zo gaat de app nog even door. Er zijn op de app 57 oefeningen te beluisteren, de meeste duren lang, langer en gaan onder meer over ‘bodyscan’, ‘compassie’, ‘meditatie’, ‘ademhaling’ en ‘adem tellen’. Ook deze teksten zitten vol vage kletskoek met als ultieme doel het creëren van ‘rust en concentratie’.

Vergoeding

En nu nog even de zakelijke kant. De VGZ-app belooft een ‘ruime’ vergoeding voor mindfulness. Een belofte die met enige korrels zout moet worden genomen. Mindfulness zit, om te beginnen, niet in het basispakket omdat wetenschappelijke onderbouwing ontbreekt. De aanvullende pakketten – tegen extra premie – moeten dus het vergoedende werk doen. De VGZ-app rept er niet over. De vergoeding, afhankelijk van het aanvullende VGZ-pakket, bedraagt maximaal 350 euro per jaar waarmee overigens niet alle cursuskosten – meestal gaat het om acht dagen – worden vergoed. Het is dus niet eens zo veel.

Enkele aanvullende pakketten van VGZ vergoeden veel royaler andere alternatieve therapieën in de categorie kwakzalverij zoals acupunctuur, homeopathie en antroposofie, tot een maximum van 500 euro per jaar. Deze behandelingen zijn kennelijk niet hip/hype genoeg (meer) om nieuwe klanten binnen te slepen, mindfulness wel.

VGZ hanteert bij zijn vergoedingen een scherpe restrictie: mindfulness, en dan alleen in de vorm van groepstraining, wordt alleen vergoed bij burn-out-klachten. Het gaat dan om ‘hulp’ die door het leven gaat als trainingen in mindfulness-based stress reduction (MBSR) en op mindfulness gebaseerde cognitieve therapie (MBCT). ‘Daar leert u meer bewust te leven en anders om te gaan met stress, gedachten en emoties’, belooft VGZ op zijn website.

Burn-out

Burn-out is in, schrijven Witte Hoogendijk, psychiater van het Erasmus MC en Henriëtte van der Horst van de afdeling Huisartsgeneeskunde van het Amsterdam UMC in een recent opiniestuk in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG). ‘Van alle werknemers die hun loopbaan onderbraken, rapporteert 15% van de vrouwen en 9% van de mannen dat zij dit deden vanwege overspanning of burn-out. De diagnose ‘burn-out’ werd bij 92% van hen bevestigd door een huisarts of bedrijfsarts. Van alle ziekteverzuim van het werk is 29% aan burn-out toe te schrijven en het percentage werknemers met burn-out-klachten lijkt toe te nemen’, aldus de auteurs. 

Terug naar de app. ‘Helpt u van de stress af’, belooft de VGZ-app. Maar is die geclaimde effectiviteit van mindfulness bij burn-out wel bewezen?

De zoekmachine van de Cochrane Library meldt bij het intikken van mindfulness 112 reviews. In combinatie met ‘stress’ blijven er 23 over. Deze hebben echter niets van doen met burn-out, blijkt na lezing van de abstracts. Het merendeel van de studies gaan namelijk over ‘hulp’ bij ziektes zoals kanker, chemotherapie of schizofrenie.

De meeste concluderen dat mindfulness mogelijk iets doet, de eerste weken. In slechts enkele onderzoeken is wat langer gekeken en dan blijkt de toch al matige effectiviteit verder af te nemen in de tijd.

In de reviews wordt steevast vermeld dat de meeste onderzoeken waarop ze zijn gebaseerd van matige methodologische kwaliteit zijn en dat de onderzoekstermijn vaak (te) kort is, onderzoeksgroepen (te) klein zijn en dat langere studies met grote groepen ontbreken en nodig zouden moeten worden uitgevoerd.

Bij het intikken van de combinatie ‘mindfulness – burn out’ geeft de Cochrane-zoekmachine zeven hits. De geselecteerde reviews hebben ook hier geen relevantie tot burn-out.

Effectiviteit twijfelachtig

Kortom, samenvattend: de effectiviteit van mindfulness is uiterst twijfelachtig, bij een burn-out maar ook bij andere (chronische) aandoeningen. De VGZ-app rept desalniettemin over: ‘helpt bij burn-out’ en ‘voorkomt burn-out’. VGZ blaast daarmee hoog van de toren. Deze gezondheidsclaims zijn nauwelijks onderbouwd.

Laten we – afrondend – nog even kijken naar wat een wetenschappelijke werkgroep van het Nederlandse Huisartsengenootschap (NHG) heeft uitgevogeld, de literatuur wegend.

Het NHG heeft zijn conclusie neergelegd in de recent gepubliceerde (eind 2018) Standaard ‘Overspanning en burn-out’. Ook het artsengenootschap vindt de effectiviteit van mindfulness twijfelachtig (‘onzeker’, is de gebruikte tem) en laat zich vooral leiden door het ’baat het niet, schaden doet het ook niet’-principe. 

In de standaard lezen we onder het kopje mindfulness het advies aan huisartsen: ’Bespreek dat mindfulness kan helpen om spanningsklachten te verminderen. Geef aan dat de voor- en nadelen van deze behandeling onzeker zijn en bespreek de interesse en motivatie van de patiënt.’

De NHG-werkgroep is – desondanks – van mening dat mindfulness kan worden ingezet ter reductie van stress en beveelt samenvattend aan mindfulness onder de aandacht van mensen met overspanning en burn-out te brengen als methode om stressklachten te reduceren.

In een toelichting wijst de NHG-werkgroep – als enige onderbouwing – naar een systematisch uitgevoerd Amerikaans literatuuronderzoek uit 2014 waarbij 47 RCT’s (n = 3320) werden geïncludeerd. De studie verscheen in de gerenommeerde JAMA Internal Medicine (Journal of the American Medical Association), vermoedelijk de reden dat er als enige naar wordt verwezen. Veel studies over mindfullness verschijnen namelijk in onbekende blaadjes en in bladen met een lage impact factor.

Overgenomen

Het NHG-advies is letterlijk overgenomen uit het Amerikaanse literatuuronderzoek. De NHG-werkgroep meldt dat er volgens deze studie aanwijzingen zijn ‘voor positieve effecten van mindfulness ten opzichte van aspecifieke en specifieke controles bij mensen met angst, depressie en stressklachten.’ 

Ook hier zijn de onderliggende studies van lage kwaliteit, meldt ook de NHG-werkgroep, waardoor er nauwelijks gesproken kan worden van ‘een verbetering van stress/distress en mentale gezondheids-gerelateerde kwaliteit van leven. Bovendien is er ook nog eens slechts indirect bewijs omdat veel van de studies verschillende aandoeningen betroffen’, aldus het NHG.

Waarmee met de promotiecampagne van VGZ rond de mindfullness-app vage en onbewezen kul sluipenderwijs zijn intrede heeft gedaan in de gezondheidszorg en de weg geopend lijkt naar nog meer onzin. Een goede zorgverzekeraar zou beter moeten weten en de gebruikelijke wetenschappelijke criteria moeten hanteren bij het verstrekken van vergoedingen. Ook voor de aanvullende pakketten.