Museum Volkenkunde promoot healing kritiekloos

Museum Volkenkunde in Leiden verleent kritiekloos gastvrijheid aan kwakzalvers. Half juli opent het museum zijn poorten voor een nieuwe tentoonstelling over healing: Helende Kracht. De tentoonstelling geeft zonder enige kritische noot ruim baan aan kwakzalvers, aan healers met een eigen praktijk. In de vorm van video-interviews vertellen ze over hun helende aanpak.

Healing, kondigt het museum aan, is de verzamelnaam voor therapeutische behandelingen waarbij de balans tussen lichaam, geest en ziel voorop staat. Loopt het even niet zo lekker, dan zijn er naast doktersbezoek volop andere mogelijkheden om de balans te herstellen, zo stellen de samenstellers van de tentoonsteling. Ze hebben het in dit verband over orakelkaarten, ayahuasca, handoplegging, klankschalen en hypnotiserende troms tot en met sjamanen, heksen en voodoopriesters. Het aanbod is enorm, ontdekten ze. Healing, meldt het museum, is relatief nieuw in Europa. Vanaf de jaren ’80 is het in opkomst. Dit zou samenhangen met de stijgende populariteit van oosterse geneeswijzen en de opkomst van de new-age beweging.

De samenstellers beloven de bezoekers mee te nemen op een spirituele reis, langs een oude leren jas van een sjamaan uit Noordoost-Siberië (1800-1803), een Egungun bovenkostuum met masker uit Benin (2005) en een rotan priesterhoed uit Sulawesi (vóór 1884). Tussen deze cultuurhistorische voorwerpen komen echter ook hedendaagse kwakzalvers aan het woord. “Healers die ertoe doen en die aanzien hebben”, zo prijst het museum hen aan. Kom te weten wat Coby Rijkers, de Wolderse heks beweegt, hoe kunstenaar Daan van Kampenhout zich in het sjamanisme heeft verdiept en wat Marian Markelo over winti te vertellen heeft. “Ontmoetingen die je raken”, belooft het museum.

Er is hier geen sprake van ironie, het museum is bloedserieus. De oude voorwerpen zijn vermoedelijk fascinerend om te zien, ze vormen een onderdeel van de wereldgeschiedenis. Maar waar is de kritische noot, waar is het interview waarin kwakzalversonzin uit heden en verleden en de verheerlijking van geneeskrachtige kruiden zijn werkelijke plaats wordt gegeven, de plaats die dit volgens de huidige (medische) wetenschap verdient? De Vereniging tegen de Kwakzalverij is niet om haar mening gevraagd.

Het museum begrijpt het punt dat de vereniging wil maken niet: hedendaagse kwakzalvers die ongebreideld mogen leeglopen in een serieuze tentoonstelling, zonder dat daar enige relativering, enige hedendaagse context aan is toegevoegd: wetenschappelijke kennis waaruit blijkt dat het kwakzalverij is.

Onbegrip

Het museum geeft blijk van totaal onbegrip. De woordvoerder meldt desgevraagd, na raadpleging van de conservators: “Wij signaleren dat er ondanks harde wetenschap vandaag de dag de behoefte blijft bestaan de fysieke en mentale gezondheid op andere manieren aan te pakken. Zo brengt de tentoonstelling Helende Kracht hedendaagse healers onder de aandacht die zich hebben laten inspireren door culturen van over de hele wereld. De tentoonstelling Helende Kracht neemt de collectie van het museum telkens als basis. Wij propaganderen geen alternatieve geneeswijzen maar laten zien wat er zowel in traditionele culturen als in de westerse maatschappij speelt, dat er naast de wetenschap grote belangstelling bestaat voor een holistische benadering die mens en natuur als één geheel beschouwt. We signaleren wat er speelt in de samenleving en laten de roots zien. We contextualiseren”, schrijft het museum.

Een vreemde opvatting over contextualiseren, de kritiek is juist dat die hedendaagse context, die talloze brokken kennis anno 21ste eeuw over het onderwerp, in het geheel niet aan bod komt.

De healers die er volgens het museum “toe doen” zijn, gelovigen in natuurgeneeskunde en in helende hocuspocus-rituelen die genezing zouden afdwingen. In gewone mensentaal: kwakzalverij. We gaan ze even langs. De samenstellers van de tentoonstelling kunnen zich dan nog even achter de oren krabben. Ter info: het Museum Volkenkunde in Nederlands oudste universiteitsstad, is een rijksmuseum, het is sinds 1935 gevestigd in het voormalig academisch ziekenhuis.

Het museum, vol wetenschappelijke historie, interviewde voor zijn healing-tentoonstelling Coby Rijkers uit Waalre, die zich ook wel Wolderse Heks (Waalre) noemt. Ze is docente biologie en schei- en natuurkunde. Ze hangt echter ook een vreemd geloof aan, hekserij. Je kan bij haar een traditionele heksenopleiding volgen, op bachelorniveau. Cursisten krijgen les in handlezen, wichelen, pendelen en in kruidenkennis. Een kosteloze “inwijding” is in de prijs inbegrepen. Een vervolgmaster behoort eveneens tot de mogelijkheden. In maart dit jaar zijn er weer twee nieuwe groepen van start gegaan met hun cursus gekkigheid.

Sjamanisme

De tweede geïnterviewde healer is Daan van Kampenhout. Hij studeerde ooit beeldende vakken aan een hbo-lerarenopleiding. Kampenhout deed er niets mee, hij dook in het sjamanisme. Sinds 1987 is hij actief als trainer. Het woord ‘sjamaan’ komt uit de taal van een van de oorspronkelijke volken uit Siberië. Elke sjamaan had eigen hulpgeesten die hem/haar hulp boden bij het genezende werk, legt Van Kampenhout zijn huidige behandelwijze, trancegekte en healing, uit. Van Kampenhout is uitvinder van Systematic Ritual waarin hij sjamanistische rituelen combineert met het al even omstreden ‘familieopstellingen’, een curieuze trainingsvorm met (vermeende) familiepatronen als basis om “iemands gedrag” te sturen, te herkennen. Pseudopsychotherapie waarbij allerlei grenzen (van fatsoen, intimiteit, privacy) worden overschreden.

Ook zijn sjamaanmaat Marco Hadjidakis, met een winkel met bronzen sierraden in Den Haag, heeft de harten van de Leidse museumsamenstellers gestolen. Hadjidakis hangt een religie – de internationaal opererende Santo Daime-kerk – aan rond het kruidenmiddel ayahuasca, een hallucinerende thee ervan – tripthee zou voor “spirituele zuivering” zorgen. Trauma’s zouden zo zijn te genezen, en drugs- en alcoholverslaafden zouden er mee geholpen worden. DMT (dimethyltryptamine), de werkzame stof in deze Braziliaanse slingerplant, staat op lijst 1 van de Opiumwet en is in Nederland verboden. Er kleven aan het gebruik ervan grote gezondheidsrisico’s en dus waarschuwt de medische wereld ervoor.

Het Museum Volkenkunde heeft verder nog verpleegkundige Marian Markelo geïnterviewd. Ze is al 35 jaar traditionele Winti-priesteres. Winti staat voor een Afro-Amerikaanse godsdienst uit Suriname, waarin onder meer “contact” wordt gemaakt met voorouders en bovennatuurlijke wezens. Ook wordt er gestoeid met kruiden uit het tropische oerwoud waaraan allerlei – onbewezen – gezondheidseffecten worden toegeschreven.