Psychiatercongres hangt aan lippen van meditatiefantast Andrew Newberg

Groeit de frontaalkwab door mediteren? De Amerikaanse ‘neurotheoloog’ Andrew Newberg gelooft er heilig in, op basis van eigen onderzoek. ‘Van mediteren is aangetoond dat mensen die dat langdurig doen, meer weefsel aanmaken in de frontaalkwab’, vertelde hij de redactie van De Psychiater in een interview. Dit zoomgesprek in het vakblad dient als opwarmertje voor het komende voorjaarscongres van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) eind van de maand in het MECC in Maastricht. Newberg is keynote-spreker op het congres dat wordt geopend door Koningin Máxima, met het wazige motto: ‘Building connections together!’

Newberg is directeur van het Research Marcus Institute of Integrative Health van de Thomas Jefferson University in Philadelphia, een aan kwakzalverij grenzend instituut.

Neurowetenschapper Newberg, die al sinds begin jaren zeventig stoeit met wat meditatie zou doen met de hersenen, is een kwakzalvende fantast of ligt er gedegen onderzoek ten grondslag aan zijn bewering dat de hersenen blijvend veranderen na langdurige meditatiesessies? En als hij een fantast is wat doet zo iemand dan op een serieus bedoeld vakcongres van psychiaters waarvoor maar liefst 18 accreditatiepunten zijn aangevraagd?

Newberg, een hardliner waar het om geloof gaat, is een fenomeen in de VS. Hij noemt zich neurotheoloog, een zelfbedacht beroep waarmee hij wetenschap (fraai gekleurde hersenscans) probeert te koppelen aan spiritualiteit, mediteren en gebeden. Hij heeft de afgelopen jaren op alle tv-zenders in de VS en in bladen als The Washington Post en National Geographic zijn spirituele zegje gedaan.

Biddende nonnen

In zijn verhalen duiken als bewijsvoering telkens zijn twintig jaar geleden uitgevoerde hersenscanonderzoek op bij biddende nonnen van de orde van Franciscanessen en bij mediterende Tibetaanse boeddhisten. Uit deze studies zou blijken dat bij langdurig mediteren hersenweefsel wordt aangemaakt in de frontaalkwab. Mensen zouden daardoor meer controle krijgen over emotie waardoor de kans op angst en depressie wordt verkleind, tekent de journalist van De Psychiater op uit de mond van Newberg.

Newberg stoeit al sinds begin jaren zeventig met wat geloof – breed geïnterpreteerd – doet met de hersenen. Zijn eerste boeddhisten-onderzoek dateert van meer dan twintig jaar geleden. Hij legde acht Boeddhisten meer dan een half uur onder een geavanceerde SPECT-fotonenkijker, voor het meditatie-uurtje en er na. Ze kregen twee keer intraveneus een contrastvloeistof toegediend, voor de beeldvorming. Het resultaat is niet verrassend te noemen: er gebeurde zichtbaar van alles in de verschillende delen van de hersenen, enkele vlekjes bleken wat groter geworden te zijn, in andere hersendelen was dit wat minder. Zijn ultieme conclusie, lezen we in het artikel komt niet verder dan de open deur: ‘er is een complex patroon te zien in de bloeddoorstroming.’

Geen controlegroep

Dank je de koekoek, is de eerste onderbuikreactie. De boeddhisten zaten per slot van rekening nog na te trillen van een lange intraveneuze vloeistofinspuiting, tot twee maal toe. Bovendien ontbrak er een controlegroep waarmee het experiment ingedeeld moet worden onder het kopje ‘nietszeggende anekdotisch n=1-experiment’. Newberg schrijft overigens dat hij een veranderende bloeddoorstroming ziet. Dit resulteert misschien in een kortdurende zwelling. Over het aanmaken van extra weefsel, zoals hij vertelt aan De Psychiater, rept het artikel echter niet.

Newberg deed twee jaar later eenzelfde experiment nog eens dunnetjes over, nu met drie hardop biddende nonnen. Ook hier een piepklein aantal proefpersonen en geen controlegroep. Of te wel, ook in dit geval: een nietszeggend onderzoek dat alleen maar aantoont dat er op verschillende plaatsen in de hersenen iets gebeurt als je iets doet. Waar was de medisch-ethische commissie die goedkeuring gaf aan dit prulonderzoekje?

SPECT-apparaat

In 2015 legde hij drie moslims onder een SPECT-apparaat die ook nog eens een tijdje intens moesten bidden en dan weer wat minder. Veranderingen in hersenactiviteit zouden wijzen op ‘verbondenheid met God’, op een ‘overgave’, schrijft hij in het artikel. Het bracht hem op de gedachte dat verschillende geloven, activiteiten als yoga en meditatie andere gebiedjes in de hersenen activeren, laat hij in interviews weten.

Gelovige Newberg weet van geen ophouden. In 2015 gebruikte hij SPECT-apparatuur om de hersenen van veertien personen met (licht) geheugenverlies te scannen, terwijl die luisteren naar een meditatie cd. ‘De resultaten zijn bemoedigend maar het onderzoek kent nogal wat beperkingen’, merkt hij concluderend op. Met zijn opmerking ‘In nieuwe studies met grotere groepen zouden die moeten worden vermeden’, bereidt hij alvast de vraag voor naar meer subsidies.

Hoog bias-risico

In 2015 verschijnt er een reviewartikel waarin twaalf meditatiestudies tegen het licht worden gehouden, waaronder enkele van Newberg. ‘De meeste studies hebben een hoog bias-risico terwijl het aantal proefpersonen klein is’, is in het artikel te lezen. Het is een vernietigende observatie. Niet onvermeld mag blijven dat deze reviewpublicatie werd geschreven door psychologe Sara Lazar, een onderzoekster die al jaren – nogal vooringenomen – de ‘beneficial effects of yoga and meditation’ onderzoekt. Zelfs zij heeft haar twijfels.

Newberg is een warhoofd, hij houdt er dan ook een curriculum vitae van 106 pagina’s op na. Sinds tien jaar houdt hij zich bezig met het maken van een systematische (‘taxonomische’) indeling van het begrip meditatie/geloof. Er zijn verschillende vormen van meditatie, die alle andere gebieden in de hersenen activeren, zo heeft hij de afgelopen twintig jaar ontdekt. Waarmee hij zijn conclusies uit zijn blijkbaar slecht gedefinieerde nonnen-, boeddhisten- en moslimonderzoek naar het rijk der fabelen verwijst.

Aan het twintig pagina’s dikke essay in het open acces-tijdschrift Frontiers in Psychology is overigens – voor een normaal mens – geen touw vast te knopen. Het is een verzameling kopjes, tussenkopjes met daartussen warrige teksten. Een essay zonder conclusie, ook dat nog. Fanaticus Newberg lijkt na twintig jaar weggezonken in wartaal. Hem een podium bieden op het voorjaarscongres van de NVvP is een verkeerde zaak.

Met medewerking van Ronald van den Berg.