Recensie: 101 MYTHES over gezondheid

De Vereniging tegen de Kwakzalverij is blij verrast; de Consumentenbond lijkt met zijn recente uitgave over gezondheidsmythes, het boek 101 MYTHES over gezondheid, nu wél kwakzalverij te herkennen. 

In 2015 was de Consumentenbond winnaar van de Meester Kackadorisprijs, een prijs die bestemd is voor een instelling, persoon of onderneming die kwakzalverij stimuleert. De reden was een aanstootgevende brief van de bond aan de minister van VWS met het dringende verzoek het verbod op de vermelding van bedrieglijke genezingsclaims bij homeopathische middelen ongedaan te maken. 

De toenmalige directeur Bart Combee van de bond meende dat consumenten beter zouden weten waar zij aan toe zijn, als de “indicaties” weer zouden worden vermeld op de verpakkingen. De minister had deze claims nu juist verboden omdat er geen begin van bewijs was te vinden voor de werkzaamheid van de 3900 homeopathica (inclusief ‘natuurgenees’-middelen) die verkrijgbaar waren.

De oorkonde en het bijbehorende symbool van de prijs (de Steen des Aanstoots) werden door ons op het kantoor van de bond aan Combee overhandigd.

Er werd bij die gelegenheid afgesproken dat de bond samenwerking met ons zou zoeken bij publieksvoorlichting over kwakzalverij. Een belofte die echter niet werd nagekomen. De bond geeft sinds eind augustus het boekje: 101 MYTHES over gezondheid uit dat werd samengesteld door wetenschappers van Medizin-transparant.at, een project van de Oostenrijkse tak van de stichting Cochrane (aantal pagina’s 192. ISBN: 978 905951 4423. Prijs niet-leden: 29 euro, leden 23 euro. Ook in e-book). Eerder verscheen in deze reeks: 101 mythes over voeding.

In het boekje over gezondheid wordt kwakzalverij herkend en op zijn plaats gezet. We lopen het door. De inhoud van het boekje is alfabetisch gerangschikt. Op overtuigende toon wordt goed begrijpbare voorlichting gegeven over 89 onderwerpen, die 101 werd kennelijk niet gehaald. Op de website van de Consumentenbond kan men de verantwoording vinden, bij elk besproken item is een betrouwbaar ogende literatuurlijst. 

Mythes doorgeprikt

Een groot aantal mythes wordt in het boekje terecht radicaal doorgeprikt.
Enkele voorbeelden:

– Wintertenen knappen niet op van voetenbaden in ochtendurine (zou deze kwakzalverij vandaag de dag nog in Nederland beoefend worden?).

– Kinderen met ADHD worden niet beter van het slikken van extra omega-3 en omega-6 vetzuren.

– Cupping werkt niet bij chronische nek- en rugpijn. En “wet cupping”, waarbij door healers bloed uit sneetjes in de cups wordt opgezogen, is onwettig. Snijden in de huid is een aan artsen voorbehouden handeling en is bovendien riskant vanwege de kans op ontstekingen.

– Preparaten met bètacaroteen verlagen het risico op kanker niet.

– Van oogtraining, zoals wel wordt aangeboden bij bijziendheid, valt niets te verwachten.

– En (belangrijk!) de bijwerkingen van vaccinatie wegen bij lange na niet op tegen de voordelen, terwijl vermoedens dat ze autisme, epilepsie, multipele sclerose of wiegendood kunnen veroorzaken, wetenschappelijk ongegrond zijn.

Sommige juiste ideeën (in het boekje worden die óók als “mythes” aangeduid) worden terecht bekrachtigd. Ook daarvan enkele voorbeelden:

– Het idee dat HPV-vaccinatie het risico op baarmoederhalskanker verlaagt, wordt bevestigd.

– Evenals de vraag of er samenhang bestaat tussen boezemfibrilleren en beroerte.

– En ook de samenhang tussen fijnstofbelasting en de kans op een hartinfarct wordt terecht aangemerkt als juist en is dus geen mythe in de betekenis van “kletskoek”.

Voorzichtig

Ondanks de doorgaans stellige toon in het boekje wordt hier en daar onnodig voorzichtig gedaan. Net als bij veel kwakzalversonderzoeken wordt bij een zevental items geconcludeerd dat “nader onderzoek” noodzakelijk zou zijn. Drie voorbeelden:

– Bij het item over ionisatoren die luchtverontreiniging verminderen wordt gemeld dat er geen klinisch effect wordt gevonden bij astma ondanks claims daarover door producenten en verkopers. Er wordt wél gemeld dat een hoge concentratie van negatieve ionen in de lucht bij één onderzoek een positieve werking zou hebben gehad op seizoensdepressies.

Dit is in tegenspraak met het psychobiologisch mechanisme, dat bij negatieve ionen een verlaging van de hoeveelheid serotonine in de hersenen optreedt, terwijl bij depressies juist een gunstig effect wordt gezien van medicatie die de hoeveelheid serotonine verhoogt. De conclusie had beter kunnen zijn dat de gerapporteerde bevinding waarschijnlijk nonsens is, maar de Consumentenbond stelt (wellicht namens het Oostenrijkse Medizin-Transparant), dat dit vraagt “om meer onderzoek”.

– Erger is het dat wordt gemeld dat “meer onderzoek” noodzakelijk is betreffende het effect van acupunctuur op migraine terwijl toch bekend is, dat er voor acupunctuur geen enkele biologische basis bestaat zodat de behandelwijze het placebo-effect nooit kan overstijgen.

– Ook wordt er aangedrongen op “meer onderzoek” bij de behandeling van reuma met een extract van de plant Tripterygium Wilfordii. Dat is een gevaarlijk streven: dit Chinese middel (Lei Gong Teng) is erg giftig en heeft zeer ernstige bijwerkingen.

Twee fouten:

– Bij het item artrose en glucosamine meldt het boekje terecht dat het slikken van dit eiwit een verergering van artrose niet kan tegengaan. Er wordt echter ook gesteld dat het wél kan werken als “milde pijnstiller” bij “milde artrose”. Dat is niet juist: het eiwit glucosamine wordt in de maag al afgebroken en wordt niet als zodanig opgenomen in de bloedbaan. De werking is dus nihil.

– Voorts staat er dat gels die NSAID’s bevatten (zoals bijvoorbeeld van het merk Voltaren dat diclofenac bevat), net zo goed werken als via de mond ingenomen NSAID’s. Dit klopt niet: gels dringen ternauwernood door de huid heen en komen zeker niet bij het “centrum van de pijn” zoals in een irritante Voltarenreclame wordt gesteld.

De Consumentenbond meldde ons desgevraagd dat het boekje hoofdzakelijk een vertaling is van het Oostenrijkse voorlichtingsboekje dat dateert van 2014, met enkele weglatingen en enkele aanvullingen uit de Gezondgids van de Consumentenbond. 

Concluderend:

Ondanks wat kritiekpunten is het boekje 101 Mythes over gezondheid een geslaagde poging om in eenvoudige taal op brede schaal voorlichting te geven over zinnige en onzinnige ideeën over gezondheid. Het lijkt erop dat de Consumentenbond zich de Meester Kackadorisprijs heeft aangetrokken. Het is wel jammer dat de Nederlandse consument vijf jaar op de vertaling heeft moeten wachten.