Juryrapport Meester Kackadorisprijs 2007

Dames en heren,

Ook dit jaar is mij weer het genoegen beschoren de winnaar van de Meester Kackadorisprijs aan u bekend te maken. Sinds haar instelling in 2003 heeft deze prijs zich snel een eigen positie en status verworven in medisch Nederland en in de media. Niet zelden wordt de Vereniging op kwakzalverspraktijken geattendeerd met als slotopmerking: ‘Is dit niet iets voor de Kackadorisprijs?’

Hoewel begrijpelijk, is zo’n suggestie meestal niet geheel correct, want de Meester Kackadorisprijs is niet bedoeld voor kwakzalvers, maar voor hen die de kwakzalverij bevorderen. Deze kleine maar belangrijke nuance betekent ook dat de laureaten, die meestal bepaald beledigd zijn als zij van hun uitverkiezing vernemen, niet zelf van kwakzalverij worden beschuldigd; zij hebben soms bewust, maar soms ook in argeloosheid of ondeskundigheid, bijgedragen aan de verspreiding van de kwakzalverij in ons land. Toekenning van de prijs betekent ook dat de jury — en in haar kielzog de Vereniging — een dialoog met de laureaat mogelijk acht en hoopt op gedragsverbetering of meer argwaan jegens de alternatieve sector, die zich soms o zo redelijk kan presenteren. De grote verontwaardiging die bijvoorbeeld bij Telegraaf-journalist Steenhorst nog lang aanwezig bleef en de pro forma ‘weigering’ van ZonMW vorig jaar zijn voorbeelden van dit misverstand over de doelstelling van de prijs.

Ik kom nu tot de motivering van de keuze van de jury voor dit jaar.

De prijs zal dit jaar niet gaan naar de pensioenfondsen ABP en PGGM, hoewel zij meewerkten aan misleiding van een zeer grote groep bejaarden, die gratis de Pensioengids 2006/2007 ontvingen met daarin, naast nuttige wetenswaardigheden voor deze bevolkingsgroep, unverfroren propaganda voor kwakzalverijen als ayurvedische massage, HPU-diagnose, energetische geneeskunde, Quantum Touch, Bach-bloesemtherapie, homeopathie, biochemische celzouttherapie en colonhydrotherapie. Ook zouden volgens de gids mensen van boven de 45 jaar voor hun gezondheid voedingssupplementen moeten gebruiken, zoals ‘pompoenpitolie voor mannen en extracten uit de teunisbloem voor vrouwen’. Schandalig was ook de opmerking dat homeopathie ‘een milde en effectieve manier is om mensen te genezen’. Hoewel ABP en PGGM hun ledenbestand beschikbaar stelden en de verzending voor hun rekening namen, haastten zij zich desgevraagd te verklaren voor de inhoud ervan geen verantwoordelijkheid te willen dragen.

Zorgen maakt de jury zich ook over de kwaliteit van de geestelijke gezondheidszorg in Noord-Nederland, waarbinnen een reguliere instelling als Lentis – de vroegere GGZ-Groningen maar nu voorzien van een sexy naam – acteert op een af en toe grensoverschrijdende wijze. Het is – na het in het verleden reeds genomineerde Slotervaartziekenhuis – de tweede reguliere instelling waarbinnen de kwakzalverij wordt binnengesmokkeld onder de dubieuze vlag van de zgn. ‘integrative medicine’. Daarmee wordt – naar eigen zeggen – bedoeld dat men een open en kritische houding heeft ten opzichte van zowel regulier, complementair als alternatief. Dat klinkt goed, maar de jury ziet aldaar gebeuren wat zo vaak gebeurt met de ‘open mind’: de hersenen vallen eruit. Dat gebeurt ook in Groningen, want daar wordt de psychiatrische patiënt, die het in het algemeen toch al moeilijk genoeg heeft, ook nog eens lastig gevallen met energetische, ecologische en spirituele hulpverlening. De jury heeft er geen ander woord voor dan: Bah! De twijfel die er toch ook binnen Lentis moet bestaan aan het nut van deze interventies wordt jaarlijks overschreeuwd op een door alternatieve firma’s gesubsidieerd congres waarop verwarde scheikundigen, Tibetaanse lama’s en neuro-acupuncturisten tot de sprekers behoren.

Nog altijd bestaat de misstand dat ziektekostenverzekeraars in hun aanvullende verzekeringspakketten de koppeling handhaven tussen nuttige aanvullingen en perfide kwakzalverijen als homeopathie, acupunctuur en antroposofische geneeskunde (het zal u opvallen dat in deze opsomming de orthomanuele geneeskunde ontbreekt). Niet toevallig viel reeds de allereerste Meester Kackadorisprijs ten deel aan een verzekeraar (Zilveren Kruis Achmea) en ondanks oproepen van de vorige minister van VWS en de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg spreidt men daar nog altijd een groot cynisme ten toon als een verzekerde vraagt om vrijwaring van die onzinnige aanspraken in een wel gewenste aanvullende verzekering.

Zelfs de UMC Zorgverzekering (voorheen IZA/AZ), die zich toelegt op het verzekeren van personeel van academische ziekenhuizen, dwingt de aldaar werkzame specialisten en hoogleraren mee te betalen aan kwakzalverijen, waartegen velen in hun dagelijkse arbeid als behandelaar of opleider juist waarschuwen. Een onverteerbare situatie, die slechts daarom dit jaar niet tot de bekroning leidt omdat de jury ook eens aandacht aan andere medische ‘vreemdgangers’ wil besteden en omdat Zilveren Kruis Achmea in dit opzicht nog steeds als pars pro toto voor alle verzekeraars mag gelden.

De jury is een groot voorstander van versteviging van de positie van de patiënt, maar vindt dat dat moet gebeuren op basis van goede voorlichting, opvoeding en bevordering van diens autonomie. Dat patiënten niet altijd goede keuzen maken, blijkt al direct uit het feit dat in ons land ruim 6% van de bevolking naar een alternatieve genezer gaat en dat nog bijna 4% een huisarts heeft, die ook alternatieve geneeswijzen toepast. De jury twijfelt daardoor toch ook wel aan de door de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF) beleden ‘ervaringsdeskundigheid van de zorgconsument op het gebied van de zorg’. In een dergelijke organisatie zou men aan de top wat meer gezond verstand verwachten, maar de uitspraken van NPCF-voorzitter Van Bennekom op het FNV-congres van februari 2007 over ‘Complementary and Alternative Medicine’, waarin zij pleitte voor opneming van alternatieve geneeswijzen in het basispakket, omdat zoveel patiënten er baat bij zouden hebben, is de jury in het verkeerde keelgat geschoten. Alleen omdat haar organisatie op medisch terrein wel macht maar weinig gezag geniet, ontgaat de NPCF dit jaar de Kackadorisprijs.

Aan overheidsvoorlichting op het gebied van de gezondheidszorg mogen hoge eisen gesteld worden en alleen al om die reden heeft de jury besloten, tegen haar gewoonte in, de website Kiesbeter, vervaardigd door het RIVM in opdracht van VWS, opnieuw te nomineren nadat haar vorig jaar hetzelfde lot trof. Weliswaar heeft het RIVM enkele kosmetische verbeteringen ingevoerd na de kritiek van vorig jaar, maar nog steeds vindt men op de website redelijk neutraal geformuleerde verhalen over alternatieve geneeswijzen als homeopathie, craniosacraaltherapie, orthomanueel genezers, Qi-specialist en ook nog iriscopie en megavitaminetherapie. De Nederlandse burger zou meer gediend zijn met een globale beschrijving van de risico’s en gevaren van alternatieve geneeswijzen en een waarschuwing om daarvan gebruik te maken, hoewel de Wet-BIG de kwakzalverij heeft gelegaliseerd. De jury spreekt de wens uit dat Kiesbeter volgend jaar in deze opsomming mag ontbreken.

De jury heeft een afkeer van elke vorm van alternatieve geneeskunde, maar deze is het sterkst als die zich presenteert binnen een expliciet regulier-medische context. Hoewel sommigen eraan twijfelen en menig voorbeeldig arts zijn KNMG-lidmaatschap opzegt wegens de tolerante houding van de KNMG jegens alternatieve artsen: voor de buitenwereld vertegenwoordigt de KNMG nog altijd de officiële wetenschappelijke geneeskunde, zoals die ontstond medio de negentiende eeuw. Daarom stoort het de jury zeer dat het KNMG-district VI (Rotterdam) in handen is gevallen van enkele alternatieve en pro-alternatieve artsen, die – ook alweer met forse subsidies van alternatieve firma’s – congressen organiseren waarvoor zelfs het Accreditatie Bureau Medisch Specialisten ABMS nascholingspunten toekent. Het afvallige Rotterdamse district werpt aldus aanhoudend een smet op het blazoen van de KNMG en wekt bij de buitenwereld de indruk dat samenwerking van KNMG-leden met dokter Vogel, NatuurApotheek en VSM de normaalste zaak van de wereld is. Slechts over de twee laatst overgebleven nominaties maakt de jury zich nog meer zorgen, waardoor Rotterdam aan de Meester Kackadorisprijs 2007 ontsnapt.

Degenen die zich goed hebben voorbereid op de bekendmaking weten dat overgebleven zijn de Friese Commissaris der Koningin Nijpels en de politieke partij GroenLinks.

De heer drs. Ed Nijpels zit, na een niet altijd even succesvolle carrière als VVD-politicus (waarin Bolkestein hem er eens van betichtte een ‘karakterachterstand’ te hebben), al weer geruime tijd op het pluche in Leeuwarden. Onder zijn leiding en met zijn instemming beging Gedeputeerde Staten van Friesland in 2007 de enormiteit te denken dat acupunctuuronderwijs aan de Christelijke HBO Leeuwarden een belangrijke economische impuls voor de provincie zou kunnen gaan betekenen. Het op te richten Kenniscentrum Toegepaste Chinese Geneeskunst kreeg van GS een financiële garantieregeling, die tot €100.000,- zou kunnen oplopen.

Op een uitvoerig beargumenteerde protestbrief van onze vereniging tegen deze verspilling van publieke middelen reageerde Nijpels met een nietszeggend drieregelig briefje. Omdat het hier om overheidsgeld gaat, waarmee de kwakzalverij bevorderd wordt, reikte Nijpels’ kandidatuur dit jaar hoog, maar wegens het incidentele karakter van zijn misstap blijft hem de Meester Kackadorisprijs 2007 nog net bespaard.

Daarmee is dus nu bekend dat het de politieke partij GroenLinks is geworden, die dit jaar met de prijs gaat strijken. Het lijkt wel alsof er in deze partij sinds de hoogtijdagen van de alternatieve geneeskunde in de jaren ’80 en ’90 niets veranderd is. In haar verkiezingsprogramma bepleitte de partij een wettelijke registratie voor alternatieve genezers, waarmee de categorie ‘erkende kwakzalvers’ weer aan de horizon verscheen, en men bepleitte meer wetenschappelijk onderzoek naar alternatieve geneeswijzen. Alsof dit onderzoek ooit iets nuttigs of bruikbaars heeft opgeleverd! Ook de overheidssubsidies ervoor in de jaren ’80 (na ‘Muntendam’) hebben in ons land niets zinvols aan het licht gebracht: onze voorzitter gaf in zijn proefschrift in 2004 een overzicht van dat type onderzoek en het resultaat was volledig desastreus.

Alsof dit gebrek aan recent geheugen voor deze vorm van geldverspilling nog niet ernstig genoeg is, beschouwt GroenLinks de vermeende populariteit van alternatieve behandelingen als argument voor erkenning en regelgeving. Een citaat uit het programma van deze partij: ‘Het kabinet beschouwt de alternatieve zorg als onwetenschappelijk en daarom onzinnig. De patiënten die er gebruik van maken, zijn kennelijk dom. Dat terwijl één op de drie Nederlanders wel eens een alternatieve behandeling ondergaat en meer dan de helft van alle Nederlanders homeopathische medicijnen in huis heeft. Desondanks worden alternatieve genezers en geneeswijzen niet erkend én niet gecontroleerd.’

GroenLinks blijft met deze pro-alternatieve opstelling de erfenis trouw van wijlen Ria Beckers, leider van de PPR totdat die opging in GroenLinks, en bevestigt oude observaties dat klein links en klein rechts het meest sympathiseren met de alternatieve geneeskunde. Juist politici zouden zich niet zo druk moeten maken over de kiezersgunst en zouden in een tijd waarin de kosten van de gezondheidszorg alleen maar oplopen zich eerder moeten opwinden over het gebrek aan werkzaamheid en doelmatigheid van alternatieve geneeswijzen, die veelal als pure kwakzalverij kunnen worden beschouwd, in plaats van zich vierkant achter die ‘een op de drie Nederlanders’ op te stellen die wel eens een alternatieve behandeling onderging. Een cijfer bovendien dat zeer aanvechtbaar is en waarbij men zich kennelijk heeft laten voorlichten door de lobby van alternatieve genezers.

Zonder aarzeling heeft de jury daarom besloten de Meester Kackadorisprijs 2007 toe te kennen aan GroenLinks. Mag ik de vertegenwoordiger van die partij verzoeken naar voren te komen om de prijs in ontvangst te nemen?

Mede namens prof. dr. R.A.P. Koene en C.P. van der Smagt,

Mr. Th. J. Douma, voorzitter van de jury

Zwolle, 27 oktober 2007

Nieuwsbrief

De Digitale Nieuwsbrief van de VtdK houdt u regelmatig op de hoogte van nieuwe artikelen op deze site.