Juryrapport Meester Kackadorisprijs 2008

Dames en heren,

Het is alweer de zesde maal dat ik als voorzitter van de jury van de in 2003 ingestelde Meester Kackadorisprijs de prijswinnaar bekend mag maken.

De jury heeft met tevredenheid kunnen constateren dat deze prijs een aanzienlijke bekendheid heeft verkregen, en dat veel prijswinnaars oprecht beledigd dan wel verontwaardigd waren als zij tot winnaar werden uitgeroepen. Het blijkt voor de laureaten nog altijd moeilijk te begrijpen dat zij niet zelf van kwakzalverij beschuldigd worden, maar slechts van het bevorderen of faciliteren ervan en dat de nominatie, en mutatis mutandis ook de feitelijke bekroning – hoe pijnlijk misschien ook op het moment zelf – toch inhoudt dat wij ervan uitgaan dat correctie nog mogelijk is.

Geschiedden de verwijtbare activiteiten als het ware zonder al te veel opzet – al is zulks moeilijk te controleren – dan zou een Kackadorisnominatie moeten kunnen helpen bij terugkeer op het rechte pad en eventueel zelfs het ongedaan maken van aangerichte schade. De jury maakt uit de vaak heftige protesten van de genomineerden op dat er gevoelige snaren geraakt worden en ziet zeker ook symptomen – zonder daarvan hier nu voorbeelden te gaan noemen – van zorgvuldiger omgang met kwakzalverij bij personen die ooit genomineerd of bekroond werden. Maar genoeg hierover. Ik wil u niet langer in onzekerheid houden.

Er zijn dit jaar vijf genomineerden op de shortlist voor 2008 terechtgekomen. Sommige leden zullen teleurgesteld zijn hun favoriet niet in deze lijst opgenomen te zien, maar niet elke ‘kleine krabbelaar’ die voldoet aan de reglementaire eisen wordt op de lijst geplaatst. Zo zagen wij er dit jaar nog van af de huisartsenopleiding van de VU op te nemen, hoewel het accepteren van antroposofische artsen als opleider natuurlijk onvergeeflijk en cynisch is. Ruud Gullit werd genoemd, omdat hij in de VS trainer was van een voetbalclub die shirtreclame droeg van haar hoofdsponsor Herbalife, maar hij is daar inmiddels weg en enkele jaren geleden nomineerden wij al eens SC Heracles voor een nog ernstiger vergrijp: shirtreclame voor Matthias Rath.

Dat het grootste gezondheidsblad van ons land met zijn oplage van 92.000, ik spreek over GezondNu, een goed verborgen alternatieve agenda voert, was aanleiding de uitgever van dat blad Mix Media BV te Harderwijk te nomineren. Tussen berichten waarop weinig is af te dingen staan voortdurend stukken waarin de homeopathie, kruidenmiddelen en orthomoleculaire preparaten worden aangeprezen. De oppervlakkige lezer(es) ziet geen verschil. De jury wil twee onjuistheden rechtzetten in de onderbouwing van de nominatie, zoals eerder verschenen in het NTtdK. Daarin stond ten onrechte vermeld dat de uitgever ook Achmea Health uitgaf en dat de uitgeverij voor 100% bezit was van Biohorma. Mix Media, zo werd ons door hoofdredacteur Stan van Eck meegedeeld, geeft het Achmeablad niet uit, maar regelt slechts de acquisitie van reclame. Biohorma was weliswaar oprichter en enig aandeelhouder van het blad, dat eerst onder de naam Gezondheidsnieuws verscheen, maar droeg dit in 1995 over aan een driemanschap, thans bestaand uit de huidige hoofdredacteur, de vorige hoofdredacteur Oppedijk en een commercieel man Dimitri Bouter. Voorzover ons bekend zijn er geen familiebanden tussen deze Dimitri en een andere genomineerde, over wie wij later komen te spreken. Dat er nog altijd banden bestaan tussen Biohorma (lees ‘dokter’ Vogel) en GezondNu, kunnen wij slechts vermoeden en gezien de inhoud van het blad ligt dat ook voor de hand, maar formeel bestaan die banden niet meer. Voor het in de wacht slepen van de hoofdprijs is het mixen van regulier en alternatief hier toch te soft en relatief onschuldig.

Evenmin zal de prijs gaan naar de Haagse ziektekostenverzekering AZIVO, inmiddels opgenomen in een fusie met Menzis, geleid door oud-minister Van Boxtel. Deze firma houdt zich bezig met winst maken, zoals elke ziektekostenverzekeraar, en doet dat onder meer door middel van een actie waarmee zij de concurrentie de loef hoopt af te steken: ayurvedische geneeskunde. Men ging zelfs een pilotstudie beginnen met de gemankeerde ayurvedische arts Victor Manhave, die nationale bekendheid kreeg via een NCRV-televisieprogramma, waarover u straks ook nog meer zult vernemen. Deze Manhave is tegenstander van consumptie van rauw fruit en groente en beweert aan de pols te kunnen voelen of iemand ook een buikoperatie heeft ondergaan. Inmiddels liet AZIVO weten dat de pilotstudie bevredigende resultaten heeft opgeleverd en daarom zullen er nog meer bij AZIVO verzekerde suikerzieken naar Manhave worden gedirigeerd. De jury wordt soms wat moedeloos van het elk jaar moeten nomineren van een ziektekostenverzekeraar en vraagt zich in gemoede af of hier de marktwerking en de daaruit voortvloeiende distinctiedrift niet beter afgeschaft kan worden en kan worden omgezet in een nationale collectieve ziektekostenverzekering, waarbij dan meteen het probleem van de kwakzalverij in de aanvullende fondsen opgelost zou zijn.

Op de derde plaats eindigt een organisatie, ooit opgericht door artsen in een tijd toen kwakzalverij nog vrijwel exclusief in handen was van niet-medici. De uit 1924 daterende Vereniging van Artsen-Automobilisten is ook in 2006 al eens genomineerd voor de Meester Kackadorisprijs, maar werd nu opnieuw opgenomen wegens aanhoudend wangedrag en de weigering om ook maar een stap in de goede richting te doen. Zo blijken osteopaten volwaardig lid van de VVAA te kunnen worden en chiropractors buitengewoon lid. De eerste categorie dankt dit privilege aan het feit dat zij meestal eerst een reguliere fysiotherapieopleiding hebben gevolgd, hetgeen niet geldt voor de chiropractors. Het clubblad Arts & Auto plaatst regelmatig advertenties voor kwakzalverscongressen en maakt het daarmee nog iets bonter dan het KNMG-blad Medisch Contact, dat daaraan ook graag een centje verdienen mag. Allerernstigst vindt de jury het feit dat men zich bij de VVAA-ziektenkostenverzekering nog altijd slechts aanvullend kan verzekeren als men accepteert zich ook voor allerlei alternatieve geneeswijzen bij te verzekeren. Deze verfoeilijke koppelverkoop heeft de jury genoopt de VVAA dit jaar opnieuw te nomineren. (Onjuist was overigens de vermelding in de nominatietoelichting dat men alleen op die wijze voor huisartsenzorg verzekerd kan worden. Ook anders dan wij stelden, zit homeopathische en antroposofische medicatie niet in de eenvoudigste aanvullende verzekering, maar is dat wel het geval met osteopathie en hele rits andere geneeswijzen.) De hoofdprijs ontvangt de VVAA ook dit jaar niet, maar de jury doet een beroep op VVAA-leden in onze achterban om zich te richten tot het VVAA-bestuur en daarbij aan te dringen op ondubbelzinnige keuzen voor de reguliere geneeskunde, zowel in haar pakketten als in haar ledenbestand en in de advertentiekolommen van Arts & Auto. Dat lijkt de jury waarachtig niet te veel gevraagd.

Komen wij nu tot de laatste twee kandidaten, waarover de jury lange tijd heeft gedelibereerd. De mate van verwijtbaarheid bij deze twee genomineerden, de NCRV en de rector magnificus van de VU Bouter, is zowel vergelijkbaar als verschillend. Hoe moet de afweging gemaakt worden tussen de maatschappelijke verantwoordelijkheid van een uit publieke middelen betaalde omroep enerzijds, en de verantwoordelijkheid van een universiteitsmedewerker aan een medische faculteit, inmiddels zelfs benoemd tot rector en daarmee oppertoezichthouder op het wetenschapsbedrijf in zijn organisatie, anderzijds?

Omroeporganisaties hebben de macht van het getal en bereiken een veel groter en kwetsbaarder publiek dan een rector, die als het goed is buiten de publiciteit in betrekkelijke rust zorgt dat de wetenschap wordt gediend. Pro-alternatieve oprispingen zoals door Bouter bij herhaling gemaakt bereiken het publiek slechts in beperkte mate en alleen dat feit heeft de jury doen besluiten niet Bouter met de Meester Kackadorisprijs te onderscheiden. Dat betekent niet dat de jury hem geen zeer ernstige verwijten maakt. Dat hij paranimf was bij de promotie van Keppel Hesselink (ja, deze acupuncturist is gepromoveerd, dames en heren), dat zullen wij hem niet nadragen. Dat hij tot recent in de wetenschappelijke adviesraad zat van het IOCOB van Keppel Hesselink is wel een ernstig verwijt: hij verleende daarmee status aan deze toch zeer gemankeerde club. Ook zijn hand- en spandiensten aan het Center for Integrative Medicine te Baltimore, dat dankzij Bouters hulp allerlei subsidiegeld binnensleepte van het politiek aangestuurde, maar wetenschappelijk gezien zeer omstreden National Center for Complementary and Alternative Medcine (NCCAM) uit Bethesda, spreekt boekdelen over zijn liefde voor de kwakzalverij. Dat hij chiropractors verdedigde in hun eigen tijdschriften tegen kritische publicaties over die geneeswijze is ook heel bijzonder en hij was nog maar nauwelijks in functie toen aan de VU op zijn gezag een chiropractor promoveerde op zijn vreemde geneeswijze. Het ‘privaatdocentschap’ in de homeopathie heeft hij nimmer iets in de weg gelegd. Dat hij de artsen van het ivf-centrum van de VU en hun patiënten schoffeerde respectievelijk in verwarring bracht met een publicatie dit voorjaar over het succes van Chinese acupunctuur bij ivf paste ook volledig in het beeld dat Bouter oproept. Een man met twee gezichten, die de alternatieve geneeskunde bijna even serieus neemt als de reguliere. Doctor Jekyll én mister Hyde: zoiets is leuk in de literatuur, maar in geneeskunde en wetenschap dient men met één mond te spreken.

Hiermee is duidelijk geworden dat de Meester Kackadorisprijs 2008 zal gaan naar de Nederlandse Christelijke Radio Vereniging. Deze omroep heeft zich in het verleden al herhaaldelijk bezondigd aan kritiekloze of zelfs praktisch volledig door kwakzalversbedrijven betaalde uitzendingen, maar dat was nog in een tijd dat zoveel media en omroepen dat deden. Die tijden waarin homeopaten, acupuncturisten, antroposofen, astrologen en kruidenvrouwtjes niet van de buis waren weg te slaan zijn inmiddels voorbij en het aantal kritische programma’s begint zowaar het aantal pro-alternatieve te overtreffen. Daarom was het des te vreemder dat de NCRV dit voorjaar in samenwerking met de acupuncturist Keppel Hesselink de klok weer eens terugzette en in een serie van zes uitzendingen een forum bood aan een aantal alternatieve artsen, die ook nog eens verbluffende resultaten behaalden. Dat men de IOCOB-voorzitter als commentator koos is wellicht nog te begrijpen als men bijvoorbeeld ziet welke indrukwekkende lijst heuse hoogleraren Keppel Hesselink als adviseurs heeft aangetrokken. U weet wel, de mensen die hij op zijn site triomfantelijk als ’tophoogleraren’ betitelde. Dit IOCOB-vriendenclubje werd door de jury in 2006 al eens genomineerd voor de prijs die nu de NCRV te beurt valt! Dat had de NCRV toch achterdochtig moeten maken. Maar goed, met adviseurs als Bouter en sinds kort ook de Enschedese gepensioneerde reumatoloog en kompaan van Liesbeth List, Rasker, zou het natuurlijk kunnen zijn dat IOCOB door de NCRV als een serieus te nemen club werd gezien. Toch gaat dat excuus niet op, want ruim voor de aanvang van de serie uitzendingen dit voorjaar spraken leden van de redactie van het programma met meerdere VtdK-bestuursleden en ontving de NCRV-voorzitter een waarschuwingsbrief van de voorzitter van onze Vereniging, waarin hij op het op handen zijnde misbaksel werd geattendeerd. Alle waarschuwingen werden echter door de NCRV in de wind geslagen en daarmee is de NCRV de verdiende winnaar van de Meester Kackadorisprijs 2008 geworden. Met de serie Uitgedokterd!? vertoonde de NCRV een journalistiek goed gemaakt programma, waarin op grote schaal valse voorlichting en volksverlakkerij werden gepresenteerd en waarbij een regulier tegengeluid geheel werd beperkt tot een laatste uitzending. Zo worden, naar het oordeel van de jury, kijkers niet geholpen, maar dom gemaakt. Een wanprestatie, een publieke omroep onwaardig.

Mag ik de vertegenwoordiger van de NCRV uitnodigen om de prijs en de oorkonde in ontvangst te nemen?

 

Mede namens prof. dr. R.A.P. Koene en C.P. van der Smagt,

Mr. Th.J. Douma, voorzitter van de jury

Amsterdam, 25 oktober 2008

Naschrift redactie

De NCRV zond geen vertegenwoordiger om de prijs in ontvangst nemen. De prijs (een miljoenen jaren oud natuurlijk geologisch object op een fraai gelakte houten basis met een in messing gegraveerd opschrift) wordt per post opgestuurd.

Zie ook het persbericht naar aanleiding van deze prijsuitreiking, met meer links.

 

Nieuwsbrief

De Digitale Nieuwsbrief van de VtdK houdt u regelmatig op de hoogte van nieuwe artikelen op deze site.